Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội của Thành phố Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương, giáo dục mầm non ngoài công lập ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc đáp ứng nhu cầu gửi trẻ của người dân, đặc biệt là lao động nhập cư. Theo số liệu năm học 2019-2020, toàn thành phố có 49 trường mầm non ngoài công lập với hơn 13.000 trẻ theo học, chiếm tỷ lệ tăng trưởng 75,81% so với năm trước. Văn hóa nhà trường (VHNT) được xem là tài sản vô hình nhưng có sức mạnh lớn trong việc nâng cao chất lượng giáo dục, tạo môi trường học tập lành mạnh, thân thiện và phát triển toàn diện nhân cách trẻ. Tuy nhiên, công tác quản lý xây dựng văn hóa nhà trường tại các trường mầm non ngoài công lập vẫn còn nhiều hạn chế, chưa được quan tâm đúng mức và chưa có sự hệ thống trong quản lý.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận, khảo sát thực trạng quản lý văn hóa nhà trường tại các trường mầm non ngoài công lập trên địa bàn Thành phố Thủ Dầu Một trong giai đoạn 2017-2020, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý khả thi nhằm nâng cao hiệu quả xây dựng văn hóa nhà trường, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục mầm non. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc phát triển bền vững các trường mầm non ngoài công lập, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và các bên liên quan trong việc xây dựng môi trường giáo dục văn hóa lành mạnh, phù hợp với xu thế phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và văn hóa nhà trường, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục là quá trình tổ chức các hoạt động dạy học, giáo dục nhằm đạt mục tiêu giáo dục đã đề ra, bao gồm các chức năng cơ bản như lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá. Quản lý nhà trường là cấp độ vi mô của quản lý giáo dục, tập trung vào việc điều phối các nguồn lực và con người trong nhà trường để thực hiện mục tiêu giáo dục.

  • Lý thuyết văn hóa nhà trường: Văn hóa nhà trường là tập hợp các giá trị, chuẩn mực, niềm tin, truyền thống và hành vi ứng xử được hình thành và phát triển trong môi trường nhà trường, tạo nên bản sắc riêng biệt và ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục. Văn hóa nhà trường bao gồm các yếu tố vật chất (cơ sở vật chất, đồng phục, biểu tượng) và phi vật chất (niềm tin, thái độ, mối quan hệ giữa các thành viên).

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: quản lý, quản lý giáo dục, quản lý nhà trường, văn hóa, văn hóa nhà trường, trường mầm non ngoài công lập, xây dựng văn hóa nhà trường, các yếu tố cấu thành văn hóa nhà trường (chính sách, chuẩn mực, nghi thức, biểu tượng, niềm tin, mối quan hệ).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu, lý luận liên quan đến quản lý văn hóa nhà trường và xây dựng văn hóa nhà trường ở trường mầm non.

  • Phương pháp nghiên cứu thực tiễn:

    • Điều tra bằng phiếu hỏi: Thu thập ý kiến của 500 đối tượng gồm cán bộ quản lý (30 người), giáo viên (200 người), nhân viên (100 người) và cha mẹ học sinh (200 người) tại 10 trường mầm non ngoài công lập trên địa bàn Thành phố Thủ Dầu Một.
    • Quan sát trực tiếp: Đánh giá cảnh quan sư phạm, cơ sở vật chất và hoạt động văn hóa tại các trường khảo sát.
    • Nghiên cứu hồ sơ: Phân tích các đề án, quyết định, báo cáo liên quan đến công tác quản lý xây dựng văn hóa nhà trường.
    • Lấy ý kiến chuyên gia: Tham khảo ý kiến của các cán bộ quản lý, giáo viên, phụ huynh để hoàn thiện các biện pháp đề xuất.

  • Phương pháp thống kê toán học: Xử lý số liệu khảo sát bằng phần mềm Excel, tính điểm trung bình, tỷ lệ phần trăm, phân loại mức độ đánh giá theo thang đo 4 mức (Tốt, Khá, Trung bình, Kém).

Thời gian nghiên cứu tập trung trong 3 năm học từ 2017-2018 đến 2019-2020, nhằm đảm bảo tính cập nhật và phản ánh thực trạng quản lý văn hóa nhà trường tại các trường mầm non ngoài công lập trên địa bàn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò văn hóa nhà trường:

    • 53,3% cán bộ quản lý, 58,5% giáo viên, 43% nhân viên và 43,5% cha mẹ học sinh đánh giá việc xây dựng văn hóa nhà trường là rất cần thiết.
    • Tổng cộng trên 85% các đối tượng khảo sát nhận thức tích cực về tầm quan trọng của văn hóa nhà trường.
    • Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 8% giáo viên, 3% nhân viên và 15% cha mẹ học sinh chưa nhận thức đúng đắn về vấn đề này.

  2. Thực trạng xây dựng mục tiêu và chính sách văn hóa nhà trường:

    • Mục tiêu xây dựng văn hóa nhà trường được xây dựng dựa trên cơ sở phát triển kinh tế, văn hóa địa phương với điểm trung bình 3,6/4, đạt mức tốt.
    • Sứ mệnh và tầm nhìn của nhà trường thể hiện rõ giá trị và chiến lược phát triển với điểm trung bình lần lượt là 3,1 và 3,0, đạt mức khá.
    • Các chuẩn mực, nội quy và chính sách văn hóa được xây dựng nhưng chưa đồng đều và chưa được phổ biến rộng rãi đến tất cả thành viên.

  3. Thực trạng công tác quản lý văn hóa nhà trường:

    • Công tác lập kế hoạch xây dựng văn hóa nhà trường được thực hiện ở mức khá với điểm trung bình 3,2.
    • Tổ chức lực lượng triển khai kế hoạch và chỉ đạo xây dựng văn hóa nhà trường đạt điểm trung bình 3,0 và 2,9, cho thấy còn nhiều hạn chế trong việc phân công nhiệm vụ và giám sát thực hiện.
    • Kiểm tra, đánh giá công tác xây dựng văn hóa nhà trường có điểm trung bình 2,7, phản ánh việc đánh giá chưa thường xuyên và chưa toàn diện.

  4. Ảnh hưởng của các yếu tố khách quan và chủ quan:

    • Điều kiện kinh tế - xã hội và cơ sở vật chất của địa phương tạo thuận lợi cho việc xây dựng văn hóa nhà trường, tuy nhiên còn tồn tại một số trường có cơ sở vật chất chưa đáp ứng yêu cầu.
    • Nhận thức và năng lực quản lý của cán bộ quản lý, giáo viên ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý văn hóa nhà trường.
    • Sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong xây dựng văn hóa nhà trường còn hạn chế.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy nhận thức chung về vai trò của văn hóa nhà trường tại các trường mầm non ngoài công lập Thành phố Thủ Dầu Một là tích cực, phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về tầm quan trọng của văn hóa nhà trường trong việc nâng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, sự khác biệt về mức độ nhận thức giữa các nhóm đối tượng cho thấy cần có các chương trình tuyên truyền, đào tạo nâng cao nhận thức đồng bộ hơn.

Thực trạng xây dựng mục tiêu, chính sách và các chuẩn mực văn hóa nhà trường tuy đã được quan tâm nhưng chưa đồng bộ và thiếu sự cụ thể hóa trong từng trường. Điều này dẫn đến việc tổ chức và chỉ đạo xây dựng văn hóa nhà trường chưa hiệu quả, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận và các bên liên quan. Kết quả kiểm tra, đánh giá cũng phản ánh sự thiếu thường xuyên và chưa toàn diện, làm giảm hiệu quả quản lý.

Các yếu tố khách quan như điều kiện kinh tế - xã hội, cơ sở vật chất và xu thế toàn cầu hóa có ảnh hưởng tích cực và tiêu cực đến quản lý văn hóa nhà trường. Yếu tố chủ quan như năng lực lãnh đạo, nhận thức của cán bộ, giáo viên và sự tham gia của cha mẹ học sinh là những nhân tố quyết định thành công của công tác quản lý văn hóa nhà trường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhận thức của từng nhóm đối tượng, điểm trung bình đánh giá các nội dung quản lý văn hóa nhà trường, cũng như bảng so sánh mức độ thực hiện các chức năng quản lý (lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra) để minh họa rõ nét các mặt mạnh và hạn chế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức cho cán bộ, giáo viên, nhân viên và cha mẹ học sinh về tầm quan trọng của văn hóa nhà trường

    • Tổ chức các khóa tập huấn, hội thảo định kỳ về xây dựng văn hóa nhà trường.
    • Phát triển tài liệu tuyên truyền, hướng dẫn cụ thể về văn hóa nhà trường phù hợp với đặc thù mầm non ngoài công lập.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo, Ban Giám hiệu các trường.
    • Thời gian: Triển khai trong 6 tháng đầu năm học.

  2. Củng cố và nâng cao hiệu quả lập kế hoạch xây dựng văn hóa nhà trường

    • Xây dựng kế hoạch chi tiết, cụ thể hóa các mục tiêu, chính sách văn hóa phù hợp với đặc điểm từng trường.
    • Đảm bảo kế hoạch có sự tham gia đóng góp ý kiến của toàn thể cán bộ, giáo viên và phụ huynh.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, Hội đồng quản trị trường.
    • Thời gian: Hoàn thiện kế hoạch trước mỗi năm học mới.

  3. Tăng cường công tác tổ chức và phân công lực lượng quản lý văn hóa nhà trường

    • Thành lập các tổ, nhóm chuyên trách xây dựng văn hóa nhà trường với nhiệm vụ rõ ràng.
    • Phân công trách nhiệm cụ thể cho từng cá nhân, bộ phận trong việc triển khai các hoạt động văn hóa.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, Ban Giám hiệu.
    • Thời gian: Triển khai ngay trong năm học hiện tại.

  4. Đẩy mạnh kiểm tra, đánh giá và điều chỉnh công tác xây dựng văn hóa nhà trường

    • Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá văn hóa nhà trường phù hợp với thực tiễn mầm non ngoài công lập.
    • Thực hiện kiểm tra định kỳ, đánh giá toàn diện và công khai kết quả để kịp thời điều chỉnh.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo, Ban Giám hiệu.
    • Thời gian: Kiểm tra hàng học kỳ, tổng kết cuối năm học.

  5. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và phối hợp với gia đình, xã hội trong xây dựng văn hóa nhà trường

    • Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ hoạt động giáo dục và xây dựng văn hóa.
    • Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng trong việc giáo dục và phát triển văn hóa nhà trường.
    • Chủ thể thực hiện: Hội đồng quản trị, Ban Giám hiệu, các tổ chức xã hội địa phương.
    • Thời gian: Lập kế hoạch đầu tư và phối hợp trong vòng 1 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục mầm non

    • Lợi ích: Nắm bắt cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý văn hóa nhà trường, áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch phát triển văn hóa nhà trường, nâng cao chất lượng quản lý.

  2. Giáo viên và nhân viên trường mầm non ngoài công lập

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò của văn hóa nhà trường trong công tác giảng dạy và chăm sóc trẻ, nâng cao nhận thức và trách nhiệm.
    • Use case: Tham gia tích cực vào các hoạt động xây dựng văn hóa, cải thiện môi trường làm việc.

  3. Phụ huynh học sinh

    • Lợi ích: Nhận thức được tầm quan trọng của văn hóa nhà trường trong sự phát triển toàn diện của trẻ, phối hợp với nhà trường trong giáo dục.
    • Use case: Tham gia các hoạt động phối hợp, hỗ trợ xây dựng môi trường giáo dục lành mạnh.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về quản lý văn hóa nhà trường mầm non ngoài công lập.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án liên quan đến quản lý giáo dục và văn hóa nhà trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Văn hóa nhà trường là gì và tại sao nó quan trọng đối với trường mầm non ngoài công lập?
    Văn hóa nhà trường là tập hợp các giá trị, chuẩn mực, niềm tin và hành vi ứng xử được hình thành trong môi trường nhà trường. Nó quan trọng vì tạo môi trường học tập lành mạnh, nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển toàn diện nhân cách trẻ.

  2. Những yếu tố nào cấu thành văn hóa nhà trường trong trường mầm non ngoài công lập?
    Các yếu tố chính gồm: chính sách, chuẩn mực, nội quy; nghi thức, hành vi, đồng phục; biểu tượng, giá trị và truyền thống; niềm tin, thái độ, cảm xúc cá nhân; các mối quan hệ giữa cán bộ, giáo viên, nhân viên và học sinh.

  3. Phương pháp nào được sử dụng để khảo sát thực trạng quản lý văn hóa nhà trường?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi, quan sát trực tiếp, nghiên cứu hồ sơ và lấy ý kiến chuyên gia, kết hợp xử lý số liệu thống kê để đánh giá thực trạng.

  4. Những khó khăn chính trong quản lý văn hóa nhà trường tại các trường mầm non ngoài công lập là gì?
    Khó khăn gồm nhận thức chưa đồng đều của các thành viên, công tác lập kế hoạch và tổ chức chưa hiệu quả, kiểm tra đánh giá chưa thường xuyên, cơ sở vật chất còn hạn chế và sự phối hợp giữa nhà trường với gia đình, xã hội chưa chặt chẽ.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý văn hóa nhà trường?
    Cần nâng cao nhận thức, củng cố lập kế hoạch, tăng cường tổ chức và phân công nhiệm vụ, đẩy mạnh kiểm tra đánh giá, đầu tư cơ sở vật chất và xây dựng cơ chế phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội.

Kết luận

  • Văn hóa nhà trường là yếu tố then chốt tạo nên môi trường giáo dục lành mạnh, nâng cao chất lượng giáo dục mầm non ngoài công lập tại Thành phố Thủ Dầu Một.
  • Nghiên cứu đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và khảo sát thực trạng quản lý văn hóa nhà trường trong giai đoạn 2017-2020, phát hiện những điểm mạnh và hạn chế cần khắc phục.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào nâng cao nhận thức, củng cố lập kế hoạch, tăng cường tổ chức, kiểm tra đánh giá và đầu tư cơ sở vật chất, phối hợp với gia đình và xã hội.
  • Tiếp theo, cần triển khai các biện pháp này trong thực tiễn, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp.
  • Kêu gọi các nhà quản lý giáo dục, cán bộ trường mầm non và các bên liên quan tích cực tham gia xây dựng văn hóa nhà trường nhằm phát triển bền vững giáo dục mầm non ngoài công lập.