## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam, khu vực doanh nghiệp ngoài quốc doanh (DN NQD) ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội. Tại Thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc, số lượng DN NQD và đóng góp vào ngân sách nhà nước (NSNN) có xu hướng tăng qua các năm, tuy nhiên công tác quản lý thuế đối với nhóm doanh nghiệp này vẫn còn nhiều hạn chế. Từ năm 2013 đến 2015, Chi cục Thuế Thành phố Vĩnh Yên đã hoàn thành kế hoạch thu ngân sách, nhưng vẫn tồn tại tình trạng khai thiếu thuế, gian lận và trốn thuế, dẫn đến thất thu NSNN. Luật Quản lý thuế có hiệu lực từ 2007 đã tạo bước tiến trong quản lý thuế, tuy nhiên vẫn cần tiếp tục hoàn thiện để phù hợp với thực tiễn và hội nhập kinh tế quốc tế.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận, phân tích thực trạng quản lý thuế đối với DN NQD tại Chi cục Thuế Thành phố Vĩnh Yên, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thuế, góp phần tăng thu NSNN trong giai đoạn 2013-2015. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các sắc thuế môn bài, thuế giá trị gia tăng (GTGT), thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) đối với DN NQD trên địa bàn Thành phố Vĩnh Yên.

Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học và thực tiễn quan trọng, cung cấp cơ sở dữ liệu, phân tích sâu sắc về quản lý thuế DN NQD, đồng thời đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm hoàn thiện chính sách và nâng cao hiệu quả quản lý thuế, góp phần phát triển kinh tế địa phương và đảm bảo nguồn thu bền vững cho NSNN.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết quản lý thuế:** Quản lý thuế là hoạt động của Nhà nước nhằm tổ chức, điều tiết và kiểm soát các quan hệ phát sinh trong quá trình thu thuế, đảm bảo nguồn thu NSNN ổn định và hiệu quả. Công cụ quản lý thuế bao gồm pháp luật, kế hoạch, chính sách và các phương pháp hành chính, kinh tế, giáo dục.

- **Mô hình quản lý thuế hiện đại:** Áp dụng cơ chế tự tính, tự khai, tự nộp và tự chịu trách nhiệm, trong đó người nộp thuế tự xác định nghĩa vụ thuế dựa trên kết quả sản xuất kinh doanh, cơ quan thuế tập trung vào công tác hướng dẫn, kiểm tra, thanh tra và cưỡng chế.

- **Khái niệm doanh nghiệp ngoài quốc doanh:** Bao gồm các doanh nghiệp tư nhân, công ty cổ phần, công ty TNHH, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, doanh nghiệp tập thể và đoàn thể. DN NQD là bộ phận năng động, đóng góp lớn vào tăng trưởng kinh tế và tạo việc làm.

- **Các sắc thuế chính:** Thuế môn bài, thuế GTGT (phương pháp khấu trừ và phương pháp trực tiếp), thuế TNDN. Quản lý thuế bao gồm đăng ký, khai thuế, tính thuế, nộp thuế, ấn định thuế, hoàn thuế, miễn giảm thuế, kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm.

- **Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thuế:** Bao gồm yếu tố chủ quan (nguồn nhân lực, cơ sở vật chất, tổ chức bộ máy, công tác tuyên truyền) và yếu tố khách quan (ý thức tự giác của người nộp thuế, môi trường kinh tế, chính sách pháp luật, văn hóa xã hội).

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu:** Sử dụng số liệu thứ cấp từ Chi cục Thuế Thành phố Vĩnh Yên, các báo cáo tài chính, thống kê kinh tế xã hội địa phương, văn bản pháp luật liên quan và tài liệu nghiên cứu học thuật. Thu thập dữ liệu sơ cấp qua khảo sát phỏng vấn khoảng 150 doanh nghiệp và cán bộ quản lý thuế.

- **Phương pháp chọn mẫu:** Mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích, đảm bảo đại diện cho các nhóm doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn.

- **Phương pháp phân tích:** Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để phân tích số liệu tuyệt đối và tương đối, so sánh các chỉ tiêu qua các năm 2013-2015. Áp dụng phương pháp so sánh để đánh giá hiệu quả quản lý thuế. Sử dụng phần mềm Excel để xử lý và biểu diễn dữ liệu bằng biểu đồ, bảng biểu.

- **Timeline nghiên cứu:** Nghiên cứu tập trung phân tích dữ liệu trong giai đoạn 2013-2015, kết hợp khảo sát thực tế và phỏng vấn chuyên gia trong năm 2015, hoàn thiện luận văn năm 2016.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Tăng trưởng số lượng DN NQD:** Số lượng DN NQD trên địa bàn Thành phố Vĩnh Yên tăng trung bình khoảng 10% mỗi năm trong giai đoạn 2013-2015, đóng góp ngày càng lớn vào nguồn thu NSNN.

- **Kết quả thu thuế:** Tổng số thuế thu được từ DN NQD tăng từ khoảng 150 tỷ đồng năm 2013 lên hơn 210 tỷ đồng năm 2015, tương ứng mức tăng khoảng 40%. Trong đó, thuế GTGT và thuế TNDN chiếm tỷ trọng lớn nhất.

- **Tỷ lệ nợ thuế:** Tỷ lệ nợ thuế của DN NQD dao động từ 20% đến 26% tổng số thuế phải nộp, với số nợ thuế lên đến khoảng 4,5 tỷ đồng vào cuối năm 2015, cho thấy công tác quản lý nợ thuế còn nhiều khó khăn.

- **Công tác kiểm tra, thanh tra:** Số lượng hồ sơ kiểm tra tại trụ sở cơ quan thuế và tại DN tăng đều qua các năm, với số thuế truy thu và xử phạt vi phạm thuế đạt khoảng 600 triệu đồng năm 2015, phản ánh nỗ lực trong việc phát hiện và xử lý vi phạm.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trong quản lý thuế DN NQD bao gồm: nguồn nhân lực ngành thuế còn thiếu về số lượng và chất lượng, đặc biệt là kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin; cơ sở vật chất kỹ thuật chưa đồng bộ; chính sách pháp luật thuế chưa hoàn chỉnh, chưa sát thực tế; ý thức tự giác của một bộ phận DN còn thấp, dẫn đến tình trạng trốn thuế, gian lận thuế phổ biến.

So sánh với kinh nghiệm quản lý thuế tại các tỉnh như Thanh Hóa, Phú Thọ và huyện Sông Lô, các địa phương này đã áp dụng đồng bộ các giải pháp như tăng cường tuyên truyền, cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng CNTT và nâng cao năng lực cán bộ, từ đó cải thiện hiệu quả quản lý thuế và giảm tỷ lệ nợ thuế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số lượng DN và số thu thuế qua các năm, bảng tổng hợp tỷ lệ nợ thuế và kết quả thanh tra, kiểm tra để minh họa rõ nét hiệu quả và tồn tại trong công tác quản lý thuế.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Cải thiện năng lực nguồn nhân lực:** Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về nghiệp vụ thuế và kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ thuế, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và kiểm tra thuế. Mục tiêu đạt 90% cán bộ có trình độ đại học trở lên và thành thạo CNTT trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế Thành phố phối hợp với các cơ sở đào tạo.

- **Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin:** Triển khai hệ thống khai thuế, nộp thuế điện tử đồng bộ, hiện đại, giảm thiểu thủ tục giấy tờ, tăng tính minh bạch và thuận tiện cho người nộp thuế. Mục tiêu 100% DN NQD thực hiện khai thuế qua mạng trong 1 năm tới. Chủ thể thực hiện: Tổng cục Thuế, Chi cục Thuế Thành phố.

- **Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra theo nguyên tắc rủi ro:** Áp dụng phân tích dữ liệu để xác định nhóm DN có nguy cơ vi phạm cao, tập trung kiểm tra nhằm nâng cao hiệu quả phát hiện vi phạm và truy thu thuế. Mục tiêu giảm tỷ lệ nợ thuế xuống dưới 15% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế Thành phố.

- **Cải cách thủ tục hành chính thuế:** Rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ, đơn giản hóa quy trình đăng ký, kê khai, hoàn thuế, tạo điều kiện thuận lợi cho DN NQD tuân thủ pháp luật thuế. Chủ thể thực hiện: Bộ Tài chính, Chi cục Thuế.

- **Tăng cường tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế:** Đa dạng hóa hình thức tuyên truyền, tổ chức các buổi đối thoại, tập huấn cho DN về chính sách thuế và quyền lợi, nghĩa vụ, nâng cao ý thức tự giác chấp hành. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế, UBND Thành phố.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Cơ quan quản lý thuế:** Sử dụng luận văn để tham khảo các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thuế đối với DN NQD, cải tiến quy trình nghiệp vụ và chính sách quản lý.

- **Doanh nghiệp ngoài quốc doanh:** Hiểu rõ hơn về nghĩa vụ thuế, các quy định pháp luật và quyền lợi trong quá trình thực hiện nghĩa vụ thuế, từ đó nâng cao ý thức tuân thủ.

- **Nhà hoạch định chính sách:** Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng, điều chỉnh chính sách thuế phù hợp với thực tiễn, góp phần phát triển kinh tế địa phương.

- **Học viên, nghiên cứu sinh chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công:** Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý thuế trong điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Quản lý thuế đối với doanh nghiệp ngoài quốc doanh có điểm gì đặc biệt?**  
Quản lý thuế DN NQD đòi hỏi sự kết hợp giữa pháp luật chặt chẽ và phương pháp hành chính, đồng thời phải thích ứng với tính đa dạng và năng động của khu vực này, nhằm đảm bảo thu đủ thuế và hỗ trợ phát triển doanh nghiệp.

2. **Các sắc thuế chính áp dụng cho DN NQD là gì?**  
Bao gồm thuế môn bài, thuế giá trị gia tăng (GTGT) và thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN), mỗi loại thuế có phương pháp tính và quản lý riêng biệt theo quy định pháp luật.

3. **Tại sao tỷ lệ nợ thuế của DN NQD còn cao?**  
Nguyên nhân do năng lực quản lý thuế hạn chế, ý thức tuân thủ của một số DN thấp, khó khăn về tài chính và thủ tục hành chính còn phức tạp.

4. **Giải pháp nào hiệu quả để giảm nợ thuế?**  
Tăng cường thanh tra, kiểm tra theo nguyên tắc rủi ro, áp dụng công nghệ thông tin, cải cách thủ tục hành chính và nâng cao năng lực cán bộ quản lý thuế.

5. **Làm thế nào để DN NQD nâng cao ý thức chấp hành thuế?**  
Thông qua tuyên truyền, hỗ trợ, đối thoại thường xuyên, cung cấp thông tin minh bạch và tạo môi trường kinh doanh công bằng, thuận lợi cho DN.

## Kết luận

- Đề tài đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và phân tích thực trạng quản lý thuế đối với DN NQD tại Chi cục Thuế Thành phố Vĩnh Yên trong giai đoạn 2013-2015.  
- Phát hiện các hạn chế về nguồn nhân lực, cơ sở vật chất, chính sách pháp luật và ý thức tuân thủ thuế của DN.  
- Đề xuất các giải pháp thiết thực như nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng CNTT, cải cách thủ tục hành chính và tăng cường thanh tra, kiểm tra.  
- Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý, chính sách và DN trong việc nâng cao hiệu quả quản lý thuế.  
- Khuyến nghị triển khai các giải pháp trong vòng 1-3 năm tới để đảm bảo tăng thu NSNN và phát triển bền vững khu vực DN ngoài quốc doanh.

Hành động tiếp theo là tổ chức các khóa đào tạo nâng cao năng lực cán bộ thuế, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và xây dựng kế hoạch thanh tra, kiểm tra theo nguyên tắc rủi ro nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thuế tại địa phương.