Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển giáo dục hiện đại, văn hóa đọc đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng học tập và phát triển nhân cách học sinh. Tại huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc, với quy mô 21 trường Trung học cơ sở (THCS), hơn 6.700 học sinh và đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên đông đảo, hoạt động thư viện trường học được xem là một trong những công cụ quan trọng để thúc đẩy giáo dục văn hóa đọc. Tuy nhiên, thực trạng cho thấy thư viện các trường THCS trên địa bàn chưa phát huy hiệu quả tối đa, chưa thu hút được đông đảo học sinh tham gia, nhiều em còn lúng túng trong việc lựa chọn sách và thói quen đọc sách chưa được hình thành vững chắc.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động thư viện hướng tới giáo dục văn hóa đọc cho học sinh các trường THCS huyện Lập Thạch, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, góp phần xây dựng môi trường học tập thân thiện, phát triển thói quen đọc sách cho học sinh. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 01 đến tháng 05 năm 2023, tập trung khảo sát 14 cán bộ quản lý, 77 giáo viên, nhân viên thư viện và một số học sinh đại diện tại 7 trường THCS trên địa bàn huyện.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp số liệu cụ thể về thực trạng hoạt động thư viện và văn hóa đọc, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chỉ số tham gia đọc sách của học sinh, cải thiện kỹ năng đọc và phát triển văn hóa đọc bền vững trong nhà trường. Kết quả nghiên cứu góp phần hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục, cán bộ thư viện và các bên liên quan trong việc xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển thư viện trường học hiệu quả, đáp ứng nhu cầu học tập và phát triển toàn diện của học sinh THCS.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và thư viện học hiện đại, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý hoạt động thư viện: Quản lý được hiểu là quá trình tác động có mục đích của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý nhằm tổ chức, điều hành các hoạt động thư viện để đạt mục tiêu giáo dục văn hóa đọc. Quản lý thư viện bao gồm các chức năng cơ bản: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra.

  • Lý thuyết văn hóa đọc: Văn hóa đọc là thái độ, cách ứng xử của cá nhân đối với tri thức sách vở, bao gồm thói quen đọc, sở thích đọc và kỹ năng đọc. Giáo dục văn hóa đọc nhằm hình thành và phát triển thói quen đọc sách lành mạnh, góp phần xây dựng xã hội học tập.

  • Mô hình quản lý giáo dục: Tập trung vào vai trò của cán bộ quản lý trong việc xây dựng chính sách, tổ chức hoạt động và kiểm tra đánh giá nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục văn hóa đọc trong nhà trường.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: thư viện trường học, hoạt động thư viện, văn hóa đọc, quản lý hoạt động thư viện, giáo dục văn hóa đọc cho học sinh THCS.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính nhằm đảm bảo tính khách quan và toàn diện:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 14 cán bộ quản lý, 77 giáo viên, nhân viên thư viện và học sinh tại 7 trường THCS huyện Lập Thạch. Dữ liệu được thu thập qua phiếu khảo sát, phỏng vấn sâu, quan sát trực tiếp các hoạt động thư viện và phân tích tài liệu liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích số liệu khảo sát, so sánh tỷ lệ phần trăm về nhận thức, thói quen đọc sách và hiệu quả hoạt động thư viện. Phân tích nội dung được áp dụng cho các ý kiến phỏng vấn và quan sát nhằm làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành từ tháng 01 đến tháng 05 năm 2023, bao gồm các bước: thu thập tài liệu, khảo sát thực địa, xử lý số liệu, phân tích kết quả và đề xuất giải pháp.

Phương pháp chọn mẫu theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện kết hợp với chọn mẫu có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các trường THCS tiêu biểu trên địa bàn huyện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò thư viện và văn hóa đọc: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức rõ vai trò quan trọng của thư viện trong giáo dục văn hóa đọc. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% học sinh thể hiện sự quan tâm tích cực đến việc sử dụng thư viện.

  2. Thói quen và hứng thú đọc sách của học sinh: Khoảng 45% học sinh thường xuyên đọc sách tại thư viện, trong khi 55% còn lại chủ yếu đọc sách ngoài thư viện hoặc không có thói quen đọc sách định kỳ. Một số học sinh có xu hướng đọc truyện tranh, tiểu thuyết ngôn tình nhiều hơn sách giáo dục hoặc khoa học.

  3. Hiệu quả hoạt động thư viện: Các thư viện trường học hiện nay chưa thu hút được đông đảo học sinh tham gia, với tỷ lệ mượn sách trung bình chỉ đạt khoảng 30% so với tổng số học sinh. Công tác tuyên truyền, giới thiệu sách và tổ chức các hoạt động tại thư viện còn hạn chế, chưa đa dạng và hấp dẫn.

  4. Quản lý hoạt động thư viện: Việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động thư viện chưa được thực hiện đồng bộ và khoa học. Chỉ có khoảng 50% trường có kế hoạch quản lý thư viện rõ ràng, 40% trường có tổ chức các tiết học thư viện nhưng chưa thường xuyên và hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng trên là do hạn chế về nguồn lực, bao gồm nhân lực chuyên môn, kinh phí đầu tư và cơ sở vật chất thư viện chưa đáp ứng yêu cầu hiện đại. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục thư viện, tỷ lệ học sinh tham gia đọc sách tại các trường THCS huyện Lập Thạch thấp hơn mức trung bình toàn quốc, phản ánh sự cần thiết phải đổi mới phương pháp quản lý và tổ chức hoạt động thư viện.

Việc học sinh ưu tiên đọc truyện tranh và tiểu thuyết ngôn tình cho thấy nhu cầu về nội dung sách phù hợp với sở thích và lứa tuổi chưa được đáp ứng đầy đủ. Điều này cũng đồng nghĩa với việc thư viện cần đa dạng hóa nguồn tài liệu và tăng cường công tác tuyên truyền, giới thiệu sách có giá trị giáo dục.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ học sinh đọc sách thường xuyên, biểu đồ tròn phân bố loại sách được ưa chuộng và bảng tổng hợp các hoạt động thư viện được tổ chức tại các trường. Qua đó, người quản lý có thể dễ dàng nhận diện các điểm mạnh, điểm yếu để điều chỉnh chiến lược quản lý phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và bồi dưỡng nhân lực thư viện: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu cho cán bộ thư viện và giáo viên về kỹ năng quản lý thư viện hiện đại, kỹ năng tuyên truyền văn hóa đọc. Mục tiêu nâng cao năng lực quản lý và tổ chức hoạt động thư viện trong vòng 12 tháng, do Phòng Giáo dục huyện phối hợp với các trường thực hiện.

  2. Xây dựng kế hoạch quản lý thư viện đồng bộ và khoa học: Các trường cần xây dựng kế hoạch hoạt động thư viện hàng năm, bao gồm các hoạt động tuyên truyền, giới thiệu sách, tổ chức tiết học thư viện và các sự kiện văn hóa đọc. Thời gian triển khai trong quý đầu năm học, do Ban Giám hiệu và cán bộ thư viện chủ trì.

  3. Đổi mới hình thức tuyên truyền và giới thiệu sách: Áp dụng các phương pháp sáng tạo như tổ chức hội thi kể chuyện theo sách, trưng bày sách theo chủ đề, sử dụng mạng xã hội để quảng bá sách. Mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh tham gia hoạt động thư viện lên ít nhất 60% trong 2 năm tới, do giáo viên và nhân viên thư viện phối hợp thực hiện.

  4. Đầu tư cơ sở vật chất và đa dạng hóa nguồn tài liệu: Huy động nguồn lực xã hội, gia đình và các tổ chức để nâng cấp phòng đọc, bổ sung sách giáo dục, khoa học, kỹ năng sống phù hợp với lứa tuổi học sinh. Thời gian thực hiện trong 18 tháng, do Ban Giám hiệu và Phòng Giáo dục huyện phối hợp quản lý.

  5. Tăng cường kiểm tra, đánh giá và giám sát hoạt động thư viện: Thiết lập hệ thống đánh giá định kỳ hiệu quả hoạt động thư viện, dựa trên các tiêu chí cụ thể như số lượng sách mượn, số lượng học sinh tham gia, chất lượng các hoạt động giáo dục văn hóa đọc. Thực hiện hàng học kỳ, do Phòng Giáo dục và Ban Giám hiệu các trường chịu trách nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển thư viện trường học phù hợp với điều kiện thực tế, nâng cao hiệu quả giáo dục văn hóa đọc.

  2. Nhân viên thư viện trường học: Cung cấp kiến thức chuyên môn về quản lý hoạt động thư viện, kỹ năng tổ chức các hoạt động thu hút học sinh, từ đó nâng cao chất lượng phục vụ.

  3. Giáo viên các môn học: Hỗ trợ tích hợp hoạt động thư viện vào chương trình giảng dạy, tổ chức tiết học thư viện hiệu quả, góp phần phát triển kỹ năng đọc và tư duy cho học sinh.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục, thư viện học: Là tài liệu tham khảo quý giá về thực trạng và giải pháp quản lý thư viện trường học trong bối cảnh giáo dục hiện đại, đặc biệt tại các vùng nông thôn, miền núi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao thư viện trường THCS huyện Lập Thạch chưa thu hút được nhiều học sinh?
    Nguyên nhân chính là do hạn chế về cơ sở vật chất, nguồn tài liệu chưa đa dạng, hình thức tuyên truyền và tổ chức hoạt động chưa hấp dẫn, cùng với thói quen đọc sách của học sinh chưa được hình thành vững chắc.

  2. Nhu cầu đọc sách của học sinh hiện nay như thế nào?
    Học sinh có xu hướng thích đọc truyện tranh, tiểu thuyết ngôn tình hơn sách giáo dục hoặc khoa học. Nhu cầu về sách phù hợp với sở thích và lứa tuổi là rất lớn, tuy nhiên chưa được đáp ứng đầy đủ tại thư viện trường học.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động thư viện?
    Cần xây dựng kế hoạch quản lý đồng bộ, đào tạo nhân lực chuyên môn, đổi mới hình thức tuyên truyền, đầu tư cơ sở vật chất và tổ chức kiểm tra, đánh giá định kỳ để điều chỉnh kịp thời.

  4. Vai trò của cán bộ quản lý trong việc phát triển văn hóa đọc là gì?
    Cán bộ quản lý đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng chính sách, chỉ đạo tổ chức hoạt động thư viện, tạo điều kiện thuận lợi và động viên nhân viên thư viện, giáo viên và học sinh tham gia tích cực.

  5. Có thể áp dụng mô hình nào để phát triển văn hóa đọc trong trường THCS?
    Mô hình “Tủ sách lớp học” được đề xuất nhằm đưa sách đến gần hơn với học sinh và giáo viên, tạo điều kiện thuận lợi cho việc đọc sách thường xuyên và phát triển thói quen đọc.

Kết luận

  • Hoạt động thư viện trường THCS huyện Lập Thạch hiện còn nhiều hạn chế về quản lý, cơ sở vật chất và thu hút học sinh tham gia.
  • Văn hóa đọc của học sinh chưa được phát triển đồng đều, nhiều em chưa có thói quen đọc sách định kỳ và lựa chọn sách phù hợp.
  • Quản lý hoạt động thư viện cần được đổi mới toàn diện, từ lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo đến kiểm tra đánh giá.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực nhân lực, đổi mới hình thức hoạt động và đầu tư cơ sở vật chất thư viện.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi mới cho việc phát triển văn hóa đọc trong trường học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện tại huyện Lập Thạch trong giai đoạn tiếp theo.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức đào tạo nhân lực, xây dựng kế hoạch hoạt động thư viện đồng bộ và tiến hành đánh giá hiệu quả định kỳ.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục, cán bộ thư viện và giáo viên cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các biện pháp nâng cao văn hóa đọc, góp phần xây dựng môi trường học tập thân thiện, sáng tạo cho học sinh THCS.