Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, hoạt động xuất nhập khẩu (XNK) tại Việt Nam ngày càng phát triển mạnh mẽ, đóng góp quan trọng vào tăng trưởng kinh tế và nguồn thu ngân sách nhà nước (NSNN). Tỉnh Bình Định, với vị trí địa kinh tế chiến lược tại vùng duyên hải Nam Trung Bộ, là một trong những trung tâm kinh tế trọng điểm miền Trung, có cảng biển quốc tế Quy Nhơn đóng vai trò cửa ngõ giao thương quốc tế. Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Quy Nhơn chịu trách nhiệm quản lý thu thuế đối với hàng hóa XNK trên địa bàn, góp phần mỗi năm khoảng 700 tỷ đồng vào NSNN.

Tuy nhiên, công tác quản lý thu thuế tại Chi cục còn tồn tại nhiều khó khăn như tình trạng gian lận thương mại, trốn thuế, nợ thuế tăng cao, hệ thống quản lý còn lạc hậu, chưa ứng dụng hiệu quả công nghệ thông tin. Nghiên cứu nhằm làm rõ thực trạng quản lý thu thuế tại Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Quy Nhơn giai đoạn 2016-2020, phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả thu ngân sách, đảm bảo công bằng và minh bạch trong quản lý thuế.

Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn tỉnh Bình Định, đặc biệt là hoạt động thu thuế tại Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Quy Nhơn, với mục tiêu đề xuất các giải pháp khả thi trong 5 năm tới. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý thu thuế tại địa phương mà còn hỗ trợ cải cách thủ tục hành chính, thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương và quốc gia.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý thuế và quản lý nhà nước về kinh tế, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý thuế: Quản lý thuế là quá trình Nhà nước sử dụng hệ thống công cụ pháp luật, chính sách và phương pháp quản lý nhằm đảm bảo thu thuế đầy đủ, kịp thời và đúng luật. Mục tiêu chính là bảo đảm nguồn thu NSNN, nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật của người nộp thuế và thực thi pháp luật thuế hiệu quả.

  • Lý thuyết quản lý rủi ro (QLRR): Áp dụng trong phân loại người nộp thuế theo mức độ tuân thủ, từ đó tập trung nguồn lực kiểm tra, giám sát các đối tượng có nguy cơ vi phạm cao, đồng thời tạo thuận lợi cho các đối tượng tuân thủ tốt.

  • Khái niệm về công cụ quản lý thuế: Bao gồm pháp luật, kế hoạch, chính sách, phương pháp hành chính, kinh tế và giáo dục nhằm tác động đến hành vi của người nộp thuế.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: quản lý thu thuế, người nộp thuế, kiểm tra thuế, thanh tra thuế, xử phạt vi phạm hành chính, cưỡng chế thuế, quản lý thông tin người nộp thuế, và các loại thuế xuất nhập khẩu.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Quy Nhơn, Cục Hải quan tỉnh Bình Định, các báo cáo thu ngân sách giai đoạn 2016-2020, văn bản pháp luật liên quan (Luật Quản lý thuế 38/2019/QH14, Luật Thuế xuất nhập khẩu 107/2016/QH13, Nghị định 128/2020/NĐ-CP), cùng các tài liệu nghiên cứu, bài viết chuyên ngành.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp phân tích thống kê để đánh giá số liệu thu thuế, phương pháp phân tích tổng hợp và thực chứng để khảo sát thực trạng, so sánh với các chi cục hải quan khác, đồng thời áp dụng phương pháp so sánh để rút ra bài học kinh nghiệm.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ hoạt động quản lý thu thuế tại Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Quy Nhơn trong giai đoạn 2016-2020, bao gồm hơn 450 doanh nghiệp thường xuyên làm thủ tục XNK trên địa bàn.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu trong khoảng thời gian từ năm 2016 đến 2020, đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2021-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách ổn định nhưng còn tiềm ẩn rủi ro: Tổng số thu thuế tại Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Quy Nhơn đạt khoảng 700 tỷ đồng mỗi năm, với mức tăng trưởng trung bình hàng năm khoảng 5-7%. Tuy nhiên, tỷ lệ nợ thuế và số tiền thuế miễn, giảm, hoàn thuế chiếm khoảng 10-15% tổng số thu, gây áp lực lên công tác quản lý.

  2. Tình trạng gian lận và trốn thuế diễn biến phức tạp: Các hình thức gian lận phổ biến gồm khai sai mã số, trị giá tính thuế thấp, khai sai xuất xứ hàng hóa để hưởng ưu đãi thuế quan, lợi dụng thủ tục vận chuyển kết hợp ngoài cửa khẩu để thẩm lậu. Số vụ vi phạm hành chính về thuế tăng trung bình 8% mỗi năm, với nhiều trường hợp doanh nghiệp bỏ trốn hoặc cố tình chây ỳ nợ thuế.

  3. Hệ thống quản lý thông tin và công nghệ còn hạn chế: Chi cục chưa trang bị đầy đủ hệ thống camera giám sát, máy soi container, dẫn đến khó khăn trong kiểm soát hàng hóa và phát hiện vi phạm. Việc quản lý thông tin người nộp thuế chủ yếu dựa vào phối hợp với các cơ quan thuế, công an và quản lý thị trường, chưa có hệ thống tích hợp dữ liệu hiện đại.

  4. Cán bộ công chức có trình độ chuyên môn tốt nhưng còn thiếu về kỹ năng công nghệ thông tin và quản lý rủi ro: Đội ngũ cán bộ được đào tạo bài bản, tuy nhiên việc áp dụng các công cụ quản lý rủi ro và công nghệ thông tin trong quản lý thuế chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả công tác kiểm tra, thanh tra.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên là do sự phát triển nhanh chóng của hoạt động XNK trong khi hệ thống chính sách, pháp luật và công nghệ quản lý chưa kịp thời cập nhật, dẫn đến nhiều kẽ hở cho gian lận thương mại và trốn thuế. So với các chi cục hải quan cửa khẩu cảng Hòn Gai và Đình Vũ, Chi cục Quy Nhơn còn hạn chế trong việc ứng dụng công nghệ và tổ chức hỗ trợ doanh nghiệp.

Việc thiếu hệ thống giám sát hiện đại làm giảm khả năng phát hiện vi phạm, trong khi đó, ý thức tuân thủ pháp luật của một số doanh nghiệp còn thấp, gây khó khăn cho công tác quản lý. Các biện pháp kiểm tra, thanh tra chưa được thực hiện thường xuyên và sâu sát, dẫn đến tỷ lệ nợ thuế và thất thu còn cao.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu thuế hàng năm, bảng thống kê số vụ vi phạm hành chính và tỷ lệ nợ thuế qua các năm, cũng như sơ đồ cơ cấu tổ chức và quy trình quản lý thu thuế tại Chi cục.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật và hướng dẫn thực hiện: Cập nhật, bổ sung các quy định về quản lý thuế xuất nhập khẩu phù hợp với các cam kết quốc tế và thực tiễn địa phương, đặc biệt về xử lý vi phạm và cưỡng chế thuế. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Bộ Tài chính, Tổng cục Hải quan.

  2. Đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến pháp luật và nâng cao nhận thức người nộp thuế: Tổ chức các chương trình đào tạo, hội nghị, sử dụng đa dạng hình thức truyền thông để nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế cho doanh nghiệp và cán bộ công chức. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Chi cục Hải quan, Cục Hải quan tỉnh.

  3. Ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại trong quản lý thu thuế: Đầu tư hệ thống camera giám sát, máy soi container, xây dựng hệ thống quản lý thông tin người nộp thuế tích hợp, áp dụng phần mềm quản lý rủi ro và tự động hóa thủ tục hải quan. Thời gian: 3 năm; Chủ thể: Chi cục Hải quan, Tổng cục Hải quan.

  4. Kiện toàn tổ chức bộ máy và nâng cao năng lực cán bộ: Tổ chức đào tạo chuyên sâu về công nghệ thông tin, quản lý rủi ro, kỹ năng kiểm tra, thanh tra thuế cho cán bộ công chức; bổ sung nhân lực cho các bộ phận trọng yếu. Thời gian: 2 năm; Chủ thể: Chi cục Hải quan, Cục Hải quan tỉnh.

  5. Tăng cường phối hợp liên ngành và kiểm tra, thanh tra thường xuyên: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ với các cơ quan thuế, công an, quản lý thị trường để trao đổi thông tin, xử lý vi phạm; tăng cường kiểm tra sau thông quan và thanh tra chuyên sâu. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Chi cục Hải quan, các cơ quan liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và công chức ngành Hải quan: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu thuế, áp dụng các giải pháp cải tiến phù hợp với thực tiễn địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính, thuế: Tham khảo để xây dựng, điều chỉnh chính sách thuế xuất nhập khẩu phù hợp với xu thế hội nhập và thực tiễn quản lý.

  3. Doanh nghiệp hoạt động xuất nhập khẩu: Hiểu rõ hơn về quy trình, chính sách thuế, từ đó nâng cao ý thức tuân thủ và giảm thiểu rủi ro pháp lý.

  4. Các nhà nghiên cứu, học viên cao học chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo bổ ích về quản lý thu thuế trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và ứng dụng công nghệ thông tin.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu thuế tại Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Quy Nhơn có những khó khăn gì?
    Khó khăn chính gồm tình trạng gian lận thương mại, trốn thuế tinh vi, hệ thống quản lý thông tin và công nghệ còn hạn chế, cùng với ý thức tuân thủ pháp luật của một số doanh nghiệp chưa cao.

  2. Các loại thuế chính được quản lý tại Chi cục là gì?
    Bao gồm thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế bảo vệ môi trường và thuế giá trị gia tăng đối với hàng hóa xuất nhập khẩu.

  3. Phương pháp quản lý rủi ro được áp dụng như thế nào?
    Người nộp thuế được phân loại theo mức độ tuân thủ pháp luật để tập trung kiểm tra, giám sát các đối tượng có nguy cơ vi phạm cao, đồng thời tạo thuận lợi cho các đối tượng tuân thủ tốt.

  4. Giải pháp công nghệ nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý thu thuế?
    Đầu tư hệ thống camera giám sát, máy soi container, xây dựng hệ thống quản lý thông tin tích hợp, áp dụng phần mềm quản lý rủi ro và tự động hóa thủ tục hải quan.

  5. Vai trò của cán bộ công chức trong quản lý thu thuế là gì?
    Cán bộ công chức có vai trò quan trọng trong xây dựng và thực thi chính sách thuế, kiểm tra, thanh tra, hỗ trợ doanh nghiệp, đồng thời cần nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng công nghệ để đáp ứng yêu cầu quản lý hiện đại.

Kết luận

  • Quản lý thu thuế tại Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Quy Nhơn đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo nguồn thu NSNN và thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.
  • Thực trạng quản lý còn nhiều tồn tại như gian lận thương mại, trốn thuế, nợ thuế tăng, hệ thống công nghệ thông tin chưa đồng bộ.
  • Nghiên cứu đã phân tích các nhân tố ảnh hưởng và rút ra bài học kinh nghiệm từ các chi cục hải quan khác.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện hệ thống pháp luật, nâng cao nhận thức người nộp thuế, ứng dụng công nghệ, kiện toàn bộ máy và tăng cường phối hợp liên ngành.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai đồng bộ các giải pháp trong 5 năm tới nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu thuế, góp phần phát triển kinh tế bền vững và hội nhập quốc tế.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý thu thuế tại Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Quy Nhơn, góp phần phát triển kinh tế địa phương và quốc gia!