Pháp Luật Việt Nam Về Thuế Xuất Khẩu Và Nhập Khẩu Trong Hội Nhập Kinh Tế Quốc Tế

Từ góc độ kinh tế, thuế xuất khẩu và thuế nhập khẩu là các khoản thuế mà chính phủ áp dụng đối với hàng hóa xuất khẩu và nhập khẩu, nhằm tạo nguồn thu cho ngân sách nhà nước và điều tiết hoạt động thương mại. Thuế nhập khẩu làm tăng giá hàng nhập khẩu, bảo vệ sản xuất trong nước, trong khi thuế xuất khẩu có thể hạn chế xuất khẩu một số mặt hàng nhất định. Việc sử dụng thuế quan là một trong những công cụ của chủ nghĩa bảo hộ. Dựa vào các mục tiêu được theo đuổi, các nhà kinh tế học phân biệt thuế quan bảo hộ theo hai hình thức chính: Thứ nhất, bảo hộ tấn công nhằm thay đổi mạng lưới trao đổi quốc tế. Thứ hai, bảo hộ phòng thủ, trái lại, có khuynh hướng cố gắng giữ lại nguyên trạng và ngăn chặn sự suy thoái của các hoạt động bị de doa.

Từ góc độ pháp lý, thuế được xem là một "thực thể nhân định", gắn liền với phạm trù nhà nước và pháp luật, không thể tách rời quyền lực nhà nước. Đặc điểm cơ bản của thuế là do cơ quan cao nhất của quyền lực nhà nước quy định, là nghĩa vụ thanh toán của các pháp nhân và thể nhân đối với nhà nước, không mang tính đối giá hay hoàn trả trực tiếp. Pháp luật thuế là sự thể chế hoá các chính sách kinh tế - xã hội của nhà nước trong từng thời kỳ, có mối quan hệ mật thiết với kinh tế và có sự tác động trở lại một cách mạnh mẽ đối với kinh tế. Nội dung của pháp luật do các quan hệ kinh tế - xã hội quyết định.

Trong nền kinh tế hội nhập, thuế xuất nhập khẩu vừa là công cụ bảo hộ sản xuất trong nước, vừa là nguồn thu ngân sách quan trọng. Đồng thời, nó còn là yếu tố then chốt để thực hiện các cam kết quốc tế về thuế quan, tạo điều kiện cho kinh doanh xuất nhập khẩu phát triển. Việc điều chỉnh chính sách thuế xuất nhập khẩu phải cân bằng giữa các mục tiêu kinh tế, xã hội và đảm bảo tuân thủ các quy định của WTO và các FTA mà Việt Nam tham gia.

Hệ thống chính sách thuế xuất nhập khẩu hiện hành đã góp phần quan trọng vào việc thúc đẩy kinh doanh xuất nhập khẩu, tăng thu ngân sách và bảo hộ sản xuất trong nước. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều bất cập như: phạm vi điều chỉnh chưa bao quát hết các hoạt động thương mại quốc tế, các quy định còn chồng chéo, thiếu minh bạch. Doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc xác định giá tính thuế, xuất xứ hàng hóa và thực hiện các thủ tục khai báo hải quan.

Biểu thuế xuất nhập khẩu Việt Nam bao gồm danh mục hàng hóa chịu thuế, mức thuế suất áp dụng cho từng loại hàng hóa và các quy định về ưu đãi thuế xuất nhập khẩu. Biểu thuế này thường xuyên được điều chỉnh để phù hợp với các cam kết quốc tế và tình hình thực tế của nền kinh tế. Tuy nhiên, tính phức tạp của biểu thuế, sự khác biệt về cách phân loại hàng hóa giữa Việt Nam và các nước khác gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc xác định chính xác mức thuế phải nộp. Cần có công cụ tra cứu biểu thuế một cách nhanh chóng, chính xác.

Thủ tục hải quan là khâu quan trọng trong quá trình xuất nhập khẩu, ảnh hưởng trực tiếp đến thời gian và chi phí của doanh nghiệp. Hiện nay, thủ tục hải quan đã được đơn giản hóa và hiện đại hóa, tuy nhiên vẫn còn nhiều quy định rườm rà, phức tạp, gây khó khăn cho doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Cần tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, thực hiện thủ tục hải quan điện tử và tăng cường kiểm tra sau thông quan để nâng cao hiệu quả quản lý thuế xuất nhập khẩu.

Khi gia nhập WTO, Việt Nam đã đưa ra các cam kết cụ thể về cắt giảm thuế quan đối với hàng hóa nhập khẩu. Các cam kết này được thực hiện theo lộ trình nhất định, từng bước giảm dần thuế suất đến mức quy định. Việc thực hiện các cam kết thuế quan đã tạo ra áp lực cạnh tranh lớn đối với các ngành sản xuất trong nước, đòi hỏi doanh nghiệp phải nâng cao năng lực cạnh tranh, đổi mới công nghệ và quản lý.

Các FTA mà Việt Nam ký kết với các nước và khu vực kinh tế khác nhau đều có những quy định riêng về cắt giảm thuế quan. Việc thực hiện các cam kết trong FTA đã làm cho biểu thuế xuất nhập khẩu của Việt Nam trở nên phức tạp hơn, với nhiều mức thuế suất khác nhau áp dụng cho cùng một loại hàng hóa, tùy thuộc vào xuất xứ hàng hóa và quan hệ thương mại với từng đối tác. Do đó, doanh nghiệp cần nắm vững các quy định của từng FTA để tận dụng tối đa các ưu đãi thuế xuất nhập khẩu.

Bên cạnh thuế quan, các nước còn sử dụng các biện pháp phi thuế quan và hàng rào kỹ thuật để hạn chế thương mại. Các biện pháp này bao gồm các quy định về tiêu chuẩn chất lượng, vệ sinh an toàn thực phẩm, kiểm dịch động thực vật và các thủ tục hành chính khác. Việc tuân thủ các quy định này đòi hỏi doanh nghiệp phải đầu tư nâng cao chất lượng sản phẩm, cải tiến quy trình sản xuất và quản lý. Doanh nghiệp cần chủ động tìm hiểu và đáp ứng các yêu cầu về phi thuế quan và hàng rào kỹ thuật để có thể xuất khẩu hàng hóa sang các thị trường khác nhau.

Việc sửa đổi, bổ sung Luật Thuế Xuất Nhập Khẩu cần tập trung vào việc đơn giản hóa biểu thuế, loại bỏ các quy định chồng chéo, thiếu minh bạch và tạo ra sự thống nhất giữa các văn bản pháp luật. Cần quy định rõ ràng về giá tính thuế, xuất xứ hàng hóa, thủ tục hải quan và các biện pháp xử lý vi phạm. Việc sửa đổi luật cần tham khảo kinh nghiệm của các nước phát triển và phù hợp với các cam kết quốc tế của Việt Nam.

Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho cán bộ hải quan, trang bị các phương tiện kỹ thuật hiện đại và ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác quản lý thuế. Cần tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động xuất nhập khẩu, phát hiện và xử lý nghiêm các hành vi gian lận thuế. Đồng thời, cần tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp tuân thủ pháp luật, giảm thiểu chi phí tuân thủ và tạo môi trường cạnh tranh công bằng.

Nhà nước cần có các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp kinh doanh xuất nhập khẩu, như cung cấp thông tin về thị trường, chính sách thuế, thủ tục hải quan, hỗ trợ xúc tiến thương mại, đào tạo nguồn nhân lực và tiếp cận vốn. Cần tạo điều kiện cho doanh nghiệp tham gia các hiệp hội ngành nghề, diễn đàn kinh tế và các hoạt động kết nối giao thương để mở rộng thị trường và nâng cao năng lực cạnh tranh. Cần giảm thiểu chi phí kinh doanh xuất nhập khẩu.

Các nước ASEAN có nhiều kinh nghiệm trong việc xây dựng và thực hiện chính sách thuế quan phù hợp với điều kiện kinh tế và cam kết quốc tế. Một số nước đã thành công trong việc sử dụng thuế quan để bảo hộ sản xuất trong nước, thu hút đầu tư nước ngoài và thúc đẩy kinh doanh xuất nhập khẩu. Việc nghiên cứu kinh nghiệm của các nước ASEAN sẽ giúp Việt Nam có những bài học quý báu để hoàn thiện chính sách thuế xuất nhập khẩu.

Có nhiều mô hình quản lý thuế xuất nhập khẩu hiệu quả trên thế giới, như mô hình quản lý rủi ro, mô hình hải quan điện tử và mô hình kiểm tra sau thông quan. Việc phân tích các mô hình này sẽ giúp Việt Nam lựa chọn và áp dụng các giải pháp quản lý thuế phù hợp, nâng cao hiệu quả hoạt động của cơ quan hải quan và tạo thuận lợi cho doanh nghiệp.

Nhiều nước đã thành công trong việc hỗ trợ doanh nghiệp tuân thủ pháp luật thuế xuất nhập khẩu thông qua các chương trình đào tạo, tư vấn, cung cấp thông tin và đơn giản hóa thủ tục hành chính. Việc nghiên cứu kinh nghiệm của các nước này sẽ giúp Việt Nam xây dựng các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp hiệu quả, giảm thiểu chi phí tuân thủ và tạo môi trường kinh doanh thuận lợi.

Thương mại quốc tế đang phát triển theo hướng tự do hóa, số hóa và xanh hóa. Các xu hướng này sẽ tác động đến chính sách thuế xuất nhập khẩu của Việt Nam, đòi hỏi phải có những điều chỉnh phù hợp để tạo điều kiện cho kinh doanh xuất nhập khẩu phát triển bền vững. Cần nghiên cứu và áp dụng các biện pháp thuế mới để khuyến khích thương mại xanh, thương mại điện tử và bảo vệ môi trường.

Cần có các biện pháp thuế khuyến khích xuất khẩu các sản phẩm có giá trị gia tăng cao, sản phẩm công nghệ cao và sản phẩm thân thiện với môi trường. Đồng thời, cần tạo ra môi trường đầu tư hấp dẫn bằng cách giảm thuế cho các dự án đầu tư vào các lĩnh vực ưu tiên, khu vực khó khăn và các dự án sử dụng công nghệ tiên tiến. Cần đảm bảo tính cạnh tranh của chính sách thuế của Việt Nam so với các nước trong khu vực.

Thuế xuất nhập khẩu có thể đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển bền vững bằng cách khuyến khích sản xuất và tiêu dùng các sản phẩm thân thiện với môi trường, hạn chế nhập khẩu các sản phẩm gây ô nhiễm và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên. Cần xây dựng các cơ chế thuế phù hợp để thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững, như thuế bảo vệ môi trường, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các sản phẩm gây hại cho sức khỏe và môi trường.