Tổng quan nghiên cứu

Thuế giá trị gia tăng (GTGT) là nguồn thu chủ yếu của ngân sách nhà nước (NSNN), chiếm trên 80% tổng thu ngân sách tại Việt Nam. Trong đó, doanh nghiệp vừa và nhỏ (DNVVN) đóng vai trò quan trọng khi chiếm khoảng 98% tổng số doanh nghiệp cả nước, đóng góp gần 48% GDP và tạo ra hơn 50% việc làm xã hội. Tỉnh Lào Cai, với vị trí địa lý đặc thù và tiềm năng phát triển kinh tế đa dạng như du lịch, khoáng sản và công nghiệp chế biến nông-lâm sản, có hơn 2.000 DNVVN hoạt động tính đến năm 2018. Giai đoạn 2017-2019, tổng thu thuế GTGT từ các DNVVN trên địa bàn tăng từ 264.053 triệu đồng lên 387.000 triệu đồng, thể hiện hiệu quả quản lý thuế tích cực. Tuy nhiên, tình trạng nợ thuế vẫn chiếm trên 5% tổng thu ngân sách, gây khó khăn cho công tác thu hồi và quản lý. Luận văn tập trung phân tích thực trạng quản lý thu thuế GTGT đối với DNVVN trên địa bàn tỉnh Lào Cai trong giai đoạn 2016-2018, nhằm đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thuế, góp phần tăng nguồn thu cho NSNN và hỗ trợ phát triển bền vững khu vực DNVVN.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý thuế và kinh tế học thuế, trong đó:

  • Lý thuyết thuế GTGT: Thuế GTGT là thuế gián thu đánh trên phần giá trị tăng thêm của hàng hóa, dịch vụ qua các khâu sản xuất, lưu thông đến tiêu dùng cuối cùng. Thuế GTGT có tính trung lập kinh tế cao, không làm biến dạng giá cả và khuyến khích đầu tư, xuất khẩu.

  • Lý thuyết quản lý thuế: Quản lý thuế là quá trình tác động của cơ quan thuế đến người nộp thuế nhằm đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời thuế cho NSNN. Nội dung quản lý bao gồm quản lý đăng ký, kê khai, thu nộp, kiểm tra, thanh tra, cưỡng chế và hoàn thuế.

  • Khái niệm doanh nghiệp vừa và nhỏ (DNVVN): Theo Nghị định số 39/2018/NĐ-CP, DNVVN được phân loại dựa trên số lao động, tổng nguồn vốn và doanh thu hàng năm, với các tiêu chí cụ thể cho từng ngành nghề như nông nghiệp, thương mại, dịch vụ.

  • Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thuế GTGT: Bao gồm nhân tố khách quan như trình độ phát triển kinh tế - xã hội, ý thức tuân thủ pháp luật, chính sách thuế; và nhân tố chủ quan như năng lực cán bộ thuế, trang thiết bị kỹ thuật, hiệu quả nghiệp vụ quản lý.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng số liệu thứ cấp từ Cục Thống kê tỉnh Lào Cai, Cục Thuế tỉnh Lào Cai, các văn bản pháp luật và tài liệu chuyên ngành; đồng thời thu thập số liệu sơ cấp qua khảo sát 335 DNVVN và 95 cán bộ công chức thuế bằng phương pháp chọn mẫu phân tầng ngẫu nhiên.

  • Phương pháp thu thập số liệu: Phỏng vấn trực tiếp, bảng hỏi chuẩn bị sẵn với thang đo Likert 5 mức độ để đánh giá các nhân tố ảnh hưởng.

  • Phương pháp xử lý số liệu: Sử dụng phần mềm Excel để phân tích thống kê mô tả, so sánh và tổng hợp số liệu. Các chỉ tiêu nghiên cứu bao gồm số lượng DNVVN, lao động bình quân, doanh thu, thuế nộp NSNN, tỷ lệ kê khai thuế đúng hạn, số hồ sơ hoàn thuế giải quyết đúng hạn, tỷ lệ nợ thuế so với tổng thu.

  • Timeline nghiên cứu: Phạm vi thời gian nghiên cứu từ năm 2016 đến 2018, tập trung trên địa bàn tỉnh Lào Cai.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng và quy mô DNVVN: Số lượng DNVVN trên địa bàn tỉnh Lào Cai tăng từ 1.063 doanh nghiệp năm 2016 lên 1.209 doanh nghiệp năm 2018, tương đương mức tăng 7,62% năm 2018 so với năm trước. Lao động bình quân mỗi doanh nghiệp cũng tăng từ 24,12 lên 26,63 người, tăng 5,22%.

  2. Tăng trưởng doanh thu và thuế GTGT: Tổng doanh thu các DNVVN tăng trưởng ổn định, đạt khoảng 61.836 tỷ đồng năm 2018. Tổng thu thuế GTGT nộp NSNN tăng từ 538 tỷ đồng năm 2016 lên 683 tỷ đồng năm 2018, tăng 13,46%. Thuế bình quân nộp mỗi doanh nghiệp cũng tăng 5,43%, từ 0,290 tỷ đồng lên 0,331 tỷ đồng.

  3. Tỷ lệ kê khai và nộp thuế đúng hạn: Tỷ lệ tờ khai thuế GTGT nộp đúng hạn đạt trên 90%, thể hiện sự tuân thủ pháp luật của DNVVN được cải thiện qua các năm.

  4. Tình trạng nợ thuế và hoàn thuế: Tỷ lệ nợ thuế GTGT chiếm trên 5% tổng thu ngân sách, là mức cao nhất trong các khoản thuế nợ đọng. Công tác hoàn thuế được giải quyết kịp thời với 68 hồ sơ hoàn thu được xử lý đúng hạn năm 2018.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng về số lượng, quy mô và doanh thu của DNVVN trên địa bàn tỉnh Lào Cai phản ánh tiềm năng phát triển kinh tế địa phương, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghiệp chế biến, thương mại và dịch vụ. Việc tăng thu thuế GTGT cho thấy hiệu quả quản lý thuế được nâng cao, nhờ vào các biện pháp tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế và cải cách thủ tục hành chính.

Tuy nhiên, tỷ lệ nợ thuế vẫn còn ở mức cao, gây áp lực cho công tác thu hồi và ảnh hưởng đến nguồn thu NSNN. Nguyên nhân chủ yếu do một số doanh nghiệp chây ỳ, thiếu ý thức tuân thủ và hạn chế trong năng lực quản lý của cơ quan thuế. So sánh với các tỉnh như Thái Nguyên và Thừa Thiên Huế, Lào Cai cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống quản lý, tăng cường kiểm tra, thanh tra và cưỡng chế nợ thuế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số lượng DNVVN, biểu đồ doanh thu và thuế GTGT qua các năm, cùng bảng so sánh tỷ lệ kê khai, nộp thuế đúng hạn và tỷ lệ nợ thuế để minh họa rõ nét hiệu quả và tồn tại trong quản lý thuế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện tổ chức bộ máy và nâng cao trình độ cán bộ thuế: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ thuế GTGT, kỹ năng kiểm tra, thanh tra cho cán bộ thuế trong vòng 12 tháng tới nhằm nâng cao năng lực và tính liêm chính.

  2. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế: Triển khai các chương trình tuyên truyền pháp luật thuế GTGT qua đa dạng kênh truyền thông, tổ chức hội thảo, tập huấn cho DNVVN hàng quý để nâng cao ý thức tuân thủ.

  3. Tăng cường quản lý đăng ký, kê khai và kiểm tra thuế: Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý đăng ký thuế, khai thuế điện tử, đồng thời tăng cường kiểm tra hồ sơ khai thuế, tập trung vào các doanh nghiệp có dấu hiệu rủi ro trong 6 tháng tới.

  4. Quản lý nợ và cưỡng chế nợ thuế hiệu quả: Rà soát, phân loại nợ thuế, áp dụng biện pháp cưỡng chế theo quy định pháp luật đối với các doanh nghiệp chây ỳ, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp khó khăn để giảm nợ thuế trong vòng 1 năm.

  5. Nâng cao hiệu quả công tác hoàn thuế: Đơn giản hóa thủ tục, rút ngắn thời gian giải quyết hồ sơ hoàn thuế, đảm bảo quyền lợi cho người nộp thuế, đồng thời kiểm soát chặt chẽ để chống gian lận.

  6. Tăng cường phối hợp liên ngành: Phối hợp chặt chẽ với các cơ quan quản lý thị trường, hải quan, kho bạc và chính quyền địa phương để nâng cao hiệu quả quản lý thuế GTGT.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý thuế địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện quy trình quản lý thuế GTGT, nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, thanh tra và cưỡng chế nợ thuế.

  2. Doanh nghiệp vừa và nhỏ trên địa bàn tỉnh Lào Cai: Hiểu rõ các quy định pháp luật về thuế GTGT, nâng cao ý thức tuân thủ, từ đó giảm thiểu rủi ro vi phạm và tối ưu hóa nghĩa vụ thuế.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tham khảo các phân tích, số liệu thực tiễn và đề xuất giải pháp để phục vụ nghiên cứu, giảng dạy về quản lý thuế và phát triển doanh nghiệp.

  4. Các tổ chức hỗ trợ phát triển doanh nghiệp: Áp dụng các khuyến nghị để thiết kế chương trình hỗ trợ DNVVN trong việc thực hiện nghĩa vụ thuế, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thuế GTGT là gì và vai trò của nó trong nền kinh tế?
    Thuế GTGT là thuế gián thu đánh trên phần giá trị tăng thêm của hàng hóa, dịch vụ qua các khâu sản xuất, lưu thông đến tiêu dùng cuối cùng. Vai trò chính là nguồn thu lớn cho NSNN, công cụ điều tiết kinh tế vĩ mô và vi mô, khuyến khích đầu tư và xuất khẩu.

  2. Tại sao quản lý thu thuế GTGT đối với DNVVN lại khó khăn?
    Do DNVVN có số lượng lớn, quy mô nhỏ, đa dạng ngành nghề, năng lực quản lý nội bộ hạn chế và ý thức tuân thủ pháp luật chưa đồng đều, dẫn đến khó khăn trong việc kiểm soát kê khai, nộp thuế và xử lý nợ thuế.

  3. Các biện pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý thuế GTGT?
    Bao gồm nâng cao năng lực cán bộ thuế, ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế, kiểm tra, thanh tra chặt chẽ và xử lý nghiêm vi phạm, đồng thời phối hợp liên ngành hiệu quả.

  4. Tỷ lệ nợ thuế GTGT ảnh hưởng thế nào đến ngân sách địa phương?
    Tỷ lệ nợ thuế GTGT trên 5% tổng thu ngân sách gây thất thu lớn, ảnh hưởng đến nguồn lực tài chính của địa phương, làm giảm khả năng chi tiêu công và đầu tư phát triển.

  5. Làm thế nào để DNVVN nâng cao ý thức tuân thủ thuế?
    Thông qua các chương trình đào tạo, tuyên truyền pháp luật thuế, hỗ trợ kỹ thuật kê khai thuế, đồng thời xây dựng môi trường pháp lý minh bạch, công bằng và có chế tài xử lý nghiêm minh các vi phạm.

Kết luận

  • Thuế GTGT là nguồn thu quan trọng, đóng góp lớn vào NSNN và phát triển kinh tế tỉnh Lào Cai, đặc biệt từ khu vực DNVVN.
  • Số lượng và quy mô DNVVN trên địa bàn tăng trưởng ổn định, kéo theo tăng thu thuế GTGT, tuy nhiên vẫn còn tồn tại tình trạng nợ thuế đáng kể.
  • Hiệu quả quản lý thuế GTGT phụ thuộc vào năng lực cán bộ thuế, chính sách pháp luật, ý thức tuân thủ của doanh nghiệp và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thuế GTGT, bao gồm đào tạo cán bộ, tuyên truyền, kiểm tra, cưỡng chế và phối hợp liên ngành.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai thực hiện các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới để nâng cao hiệu quả quản lý thuế, góp phần phát triển bền vững khu vực DNVVN và tăng nguồn thu cho NSNN.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý thuế GTGT tại địa phương, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững!