Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, công tác quản lý thuế, đặc biệt là thuế giá trị gia tăng (GTGT), đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn thu ngân sách nhà nước (NSNN) và thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững. Tại thành phố Thái Nguyên, số lượng doanh nghiệp nhỏ và vừa ngoài quốc doanh (NQD) tăng liên tục qua các năm: năm 2016 có 1.802 doanh nghiệp, năm 2017 tăng lên 2.052 và năm 2018 đạt 2.228 doanh nghiệp. Thuế GTGT từ khối doanh nghiệp này chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu NSNN, với số thu lần lượt là 236.820 triệu đồng (2016), 251.256 triệu đồng (2017) và 287.241 triệu đồng (2018), tương ứng chiếm 78,22%, 67,72% và 71,01% tổng thu NSNN.

Tuy nhiên, công tác quản lý thu thuế GTGT đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa NQD tại Chi cục Thuế thành phố Thái Nguyên còn tồn tại nhiều hạn chế như kê khai không đầy đủ, chậm nộp thuế, nợ đọng thuế và tình trạng doanh nghiệp bỏ trốn khỏi địa chỉ kinh doanh. Những vấn đề này ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả thu ngân sách và sự phát triển kinh tế địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý thu thuế GTGT đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa NQD tại Chi cục Thuế thành phố Thái Nguyên trong giai đoạn 2016-2018, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thuế, góp phần tăng thu NSNN và hỗ trợ phát triển doanh nghiệp. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các doanh nghiệp nhỏ và vừa NQD thuộc quản lý của Chi cục Thuế thành phố Thái Nguyên, với dữ liệu sơ cấp thu thập trong năm 2019 và số liệu thứ cấp từ 2016 đến 2018.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý thuế, tạo môi trường kinh doanh minh bạch, thúc đẩy sự phát triển bền vững của doanh nghiệp nhỏ và vừa, đồng thời góp phần ổn định nguồn thu ngân sách địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý thuế và quản lý nhà nước, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý thuế: Nhấn mạnh vai trò của quản lý thuế trong việc đảm bảo nguồn thu NSNN, thúc đẩy sự tuân thủ của người nộp thuế và hoàn thiện chính sách thuế. Quản lý thuế bao gồm các chức năng hoạch định, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đạt mục tiêu thu thuế hiệu quả.

  • Lý thuyết quản lý nhà nước: Theo Henry Fayol, quản lý là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo và kiểm tra. Áp dụng vào quản lý thu thuế GTGT, các cơ quan thuế phải thực hiện các bước này để đảm bảo thu đúng, thu đủ, kịp thời.

  • Khái niệm doanh nghiệp nhỏ và vừa ngoài quốc doanh: Được phân loại theo Nghị định số 39/2018/NĐ-CP dựa trên số lao động tham gia bảo hiểm xã hội, tổng doanh thu và tổng nguồn vốn. Doanh nghiệp nhỏ và vừa NQD có đặc điểm linh hoạt, quy mô nhỏ, nhưng gặp nhiều khó khăn về vốn, công nghệ và quản lý.

Các khái niệm chính bao gồm: thuế GTGT, quản lý thu thuế, doanh nghiệp nhỏ và vừa ngoài quốc doanh, nguyên tắc quản lý thuế (tuân thủ pháp luật, hiệu quả, minh bạch, phù hợp chuẩn mực quốc tế), và các chức năng quản lý thuế (lập dự toán, đăng ký, kê khai, nộp thuế, kiểm tra, cưỡng chế).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo thu thuế GTGT của Chi cục Thuế thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2016-2018; số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát, phỏng vấn cán bộ thuế và doanh nghiệp nhỏ và vừa NQD trong tháng 3-5/2019.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích từ danh sách doanh nghiệp nhỏ và vừa NQD thuộc quản lý của Chi cục Thuế, đảm bảo đại diện cho các nhóm doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích định lượng để đánh giá số liệu thu thuế, tỷ lệ nợ đọng, mức độ tuân thủ; phân tích định tính qua phỏng vấn để hiểu rõ nguyên nhân hạn chế và đề xuất giải pháp. Phân tích so sánh các năm để nhận diện xu hướng và hiệu quả quản lý.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu thứ cấp từ 2016-2018; khảo sát sơ cấp và phân tích dữ liệu trong quý I và II năm 2019; tổng hợp và hoàn thiện luận văn trong quý III năm 2019.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khoa học, khách quan và thực tiễn, giúp đánh giá toàn diện công tác quản lý thu thuế GTGT đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa NQD tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng doanh nghiệp và thu thuế GTGT: Số doanh nghiệp nhỏ và vừa NQD tại Thái Nguyên tăng từ 1.802 (2016) lên 2.228 (2018), tương ứng tăng 23,6%. Thu thuế GTGT từ khối này cũng tăng từ 236.820 triệu đồng lên 287.241 triệu đồng, tăng 21,2%, cho thấy sự phát triển tích cực và đóng góp ngày càng lớn vào NSNN.

  2. Tỷ lệ thu thuế GTGT so với tổng thu NSNN biến động: Năm 2016, thuế GTGT chiếm 78,22% tổng thu NSNN; năm 2017 giảm xuống 67,72%; năm 2018 tăng trở lại 71,01%. Sự biến động này phản ánh những khó khăn trong công tác quản lý thuế, đặc biệt là việc thu hồi nợ và xử lý vi phạm.

  3. Tồn tại trong công tác quản lý thuế: Khoảng 15-20% doanh nghiệp nhỏ và vừa NQD chưa kê khai đầy đủ hoặc chậm nộp thuế GTGT. Tình trạng kê khai sai, khấu trừ thuế không đúng quy định và doanh nghiệp bỏ trốn địa chỉ kinh doanh vẫn còn phổ biến, gây thất thu thuế và ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thuế: Các yếu tố từ cơ quan thuế như cơ chế quản lý, tổ chức bộ máy, trình độ cán bộ; từ phía doanh nghiệp như nhận thức pháp luật, năng lực quản lý; và các yếu tố khách quan như biến động kinh tế, chính sách thuế thay đổi đều tác động đến hiệu quả quản lý thu thuế GTGT.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác quản lý thu thuế GTGT tại Chi cục Thuế thành phố Thái Nguyên đã đạt được những thành tựu nhất định, góp phần tăng thu NSNN qua các năm. Tuy nhiên, tỷ lệ thu thuế GTGT so với tổng thu NSNN có sự biến động, phản ánh những khó khăn trong việc kiểm soát và thu hồi nợ thuế.

Nguyên nhân chính bao gồm sự hạn chế về nguồn lực cán bộ thuế, quy trình quản lý còn phức tạp, và nhận thức chưa đầy đủ của một bộ phận doanh nghiệp nhỏ và vừa NQD về nghĩa vụ thuế. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, các vấn đề này là phổ biến ở nhiều địa phương có quy mô doanh nghiệp nhỏ và vừa phát triển nhanh.

Việc sử dụng biểu đồ đường thể hiện số lượng doanh nghiệp và số thu thuế GTGT qua các năm sẽ minh họa rõ xu hướng tăng trưởng và biến động. Bảng phân tích tỷ lệ nợ thuế và các vi phạm cũng giúp làm rõ các điểm yếu trong quản lý.

Ý nghĩa của nghiên cứu là cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách và quy trình quản lý thuế, nâng cao hiệu quả thu thuế GTGT, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa NQD phát triển bền vững, góp phần ổn định tài chính địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực cán bộ thuế

    • Động từ hành động: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ thuế GTGT và kỹ năng quản lý cho cán bộ thuế.
    • Target metric: Nâng tỷ lệ cán bộ thuế đạt chuẩn nghiệp vụ lên trên 90% trong vòng 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Tổng cục Thuế phối hợp với các trường đào tạo chuyên ngành.

  2. Đơn giản hóa quy trình kê khai, nộp thuế và ứng dụng công nghệ thông tin

    • Động từ hành động: Triển khai phần mềm kê khai thuế trực tuyến, giảm thủ tục hành chính, tăng cường hỗ trợ người nộp thuế.
    • Target metric: Giảm thời gian kê khai thuế trung bình xuống dưới 1 ngày; tăng tỷ lệ kê khai trực tuyến lên 95% trong 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế thành phố Thái Nguyên phối hợp với Bộ Tài chính.

  3. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm

    • Động từ hành động: Xây dựng kế hoạch kiểm tra rủi ro, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm kê khai, nộp thuế.
    • Target metric: Giảm tỷ lệ nợ thuế GTGT xuống dưới 5% trong 3 năm; tăng số vụ xử lý vi phạm lên 30% so với hiện tại.
    • Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế thành phố Thái Nguyên.

  4. Tuyên truyền, hỗ trợ nâng cao nhận thức và năng lực cho doanh nghiệp nhỏ và vừa NQD

    • Động từ hành động: Tổ chức hội thảo, phát tài liệu hướng dẫn, tư vấn miễn phí về chính sách thuế và kỹ năng quản lý thuế.
    • Target metric: Tăng tỷ lệ doanh nghiệp tuân thủ kê khai và nộp thuế đúng hạn lên 90% trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế phối hợp với các hiệp hội doanh nghiệp và chính quyền địa phương.

  5. Hoàn thiện cơ chế phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước

    • Động từ hành động: Thiết lập hệ thống trao đổi thông tin liên ngành để quản lý chặt chẽ doanh nghiệp và người nộp thuế.
    • Target metric: Giảm tình trạng doanh nghiệp bỏ trốn khỏi địa chỉ kinh doanh xuống dưới 2% trong 3 năm.
    • Chủ thể thực hiện: UBND thành phố Thái Nguyên, Chi cục Thuế, các cơ quan liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý thuế các cấp

    • Lợi ích: Có cơ sở khoa học để xây dựng, điều chỉnh chính sách và quy trình quản lý thuế GTGT phù hợp với đặc thù doanh nghiệp nhỏ và vừa NQD.
    • Use case: Áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả thu thuế, giảm thất thu và nợ đọng.

  2. Doanh nghiệp nhỏ và vừa ngoài quốc doanh

    • Lợi ích: Hiểu rõ các quy định pháp luật về thuế GTGT, nâng cao nhận thức và tuân thủ nghĩa vụ thuế.
    • Use case: Tối ưu hóa quy trình kê khai, nộp thuế, tránh vi phạm và rủi ro pháp lý.

  3. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực quản lý kinh tế, thuế

    • Lợi ích: Tham khảo dữ liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu về quản lý thuế GTGT tại địa phương.
    • Use case: Phát triển nghiên cứu tiếp theo hoặc so sánh với các địa phương khác.

  4. Chính quyền địa phương và các tổ chức hỗ trợ doanh nghiệp

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò và khó khăn của doanh nghiệp nhỏ và vừa NQD trong phát triển kinh tế địa phương.
    • Use case: Xây dựng chính sách hỗ trợ, tạo môi trường kinh doanh thuận lợi, thúc đẩy phát triển bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thuế GTGT là gì và tại sao quan trọng đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa?
    Thuế GTGT là thuế đánh trên giá trị tăng thêm của hàng hóa, dịch vụ trong quá trình sản xuất và tiêu dùng. Đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa, thuế GTGT là nghĩa vụ pháp lý quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến chi phí và giá bán sản phẩm. Việc tuân thủ thuế giúp doanh nghiệp hoạt động minh bạch và phát triển bền vững.

  2. Doanh nghiệp nhỏ và vừa ngoài quốc doanh được phân loại như thế nào?
    Theo Nghị định số 39/2018/NĐ-CP, doanh nghiệp nhỏ và vừa NQD được phân loại dựa trên số lao động tham gia bảo hiểm xã hội, tổng doanh thu và tổng nguồn vốn, với các nhóm siêu nhỏ, nhỏ và vừa. Tiêu chí này giúp xác định quy mô và áp dụng chính sách hỗ trợ phù hợp.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý thu thuế GTGT đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa NQD là gì?
    Khó khăn bao gồm: nhận thức pháp luật chưa đầy đủ, kê khai thuế không chính xác, nợ thuế và chậm nộp thuế, thiếu nguồn lực cán bộ thuế, quy trình hành chính phức tạp và thiếu công nghệ hỗ trợ. Những yếu tố này làm giảm hiệu quả thu thuế và gây thất thu NSNN.

  4. Cơ quan thuế đã áp dụng những biện pháp nào để cải thiện công tác quản lý thuế?
    Cơ quan thuế đã triển khai phần mềm kê khai thuế trực tuyến, tổ chức tập huấn nghiệp vụ cho cán bộ, tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm, đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế. Tuy nhiên, vẫn cần hoàn thiện thêm để nâng cao hiệu quả.

  5. Làm thế nào doanh nghiệp nhỏ và vừa NQD có thể nâng cao tuân thủ nghĩa vụ thuế?
    Doanh nghiệp cần chủ động tìm hiểu và áp dụng đúng quy định pháp luật thuế, sử dụng phần mềm kê khai thuế, phối hợp chặt chẽ với cơ quan thuế, đồng thời nâng cao năng lực quản lý tài chính và kế toán. Việc này giúp giảm rủi ro vi phạm và tạo uy tín trên thị trường.

Kết luận

  • Doanh nghiệp nhỏ và vừa ngoài quốc doanh tại thành phố Thái Nguyên tăng trưởng ổn định, đóng góp quan trọng vào nguồn thu thuế GTGT và NSNN.
  • Công tác quản lý thu thuế GTGT đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhưng còn tồn tại hạn chế như kê khai không đầy đủ, nợ thuế và vi phạm pháp luật thuế.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thuế bao gồm cơ chế quản lý, năng lực cán bộ, nhận thức doanh nghiệp và điều kiện khách quan.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thuế, bao gồm đào tạo cán bộ, đơn giản hóa thủ tục, tăng cường kiểm tra và hỗ trợ doanh nghiệp.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý và doanh nghiệp trong việc hoàn thiện công tác quản lý thuế GTGT, góp phần phát triển kinh tế địa phương bền vững.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2020-2025, đồng thời tiếp tục nghiên cứu đánh giá hiệu quả thực thi để điều chỉnh kịp thời. Các cơ quan quản lý và doanh nghiệp được khuyến khích phối hợp chặt chẽ nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thuế.

Các cơ quan thuế và doanh nghiệp nhỏ và vừa NQD tại Thái Nguyên nên chủ động áp dụng các giải pháp quản lý thuế hiện đại, nâng cao nhận thức và năng lực để đảm bảo tuân thủ pháp luật và phát triển bền vững.