Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công cuộc công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước, việc quản lý ngân sách xã đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động kinh tế - xã hội ở cấp cơ sở. Tại xã Phú Lâm, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh, ngân sách xã (NSX) là công cụ quan trọng để thực hiện các chức năng quản lý nhà nước và phát triển địa phương. Giai đoạn 2017-2019, tổng thu ngân sách xã liên tục tăng, đạt trên 100 tỷ đồng mỗi năm, đồng thời chi ngân sách cũng tăng phù hợp với sự phát triển kinh tế - xã hội, tập trung vào đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng và nâng cao đời sống nhân dân. Tuy nhiên, công tác quản lý thu, chi ngân sách xã vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như lập dự toán chưa sát thực tế, bổ sung ngân sách tràn lan, chi tiêu chưa hiệu quả và công tác quyết toán còn mang tính hình thức.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý thu, chi ngân sách tại xã Phú Lâm trong giai đoạn 2017-2019, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động lập dự toán, thực hiện dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát thu, chi ngân sách xã. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện công tác quản lý tài chính công ở cấp xã, đảm bảo sử dụng ngân sách hiệu quả, minh bạch, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, đặc biệt là phân cấp quản lý ngân sách theo Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết phân cấp ngân sách: Nhấn mạnh vai trò của phân cấp quản lý ngân sách từ trung ương đến địa phương, trong đó ngân sách xã là cấp cơ sở cuối cùng, chịu trách nhiệm thu, chi ngân sách phù hợp với tiềm năng và nhiệm vụ địa phương.

  • Mô hình quản lý thu, chi ngân sách xã: Bao gồm các khái niệm về lập dự toán, thực hiện dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát ngân sách xã. Mô hình này đảm bảo chu trình ngân sách được thực hiện khoa học, minh bạch và hiệu quả.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng gồm: ngân sách nhà nước, ngân sách địa phương, ngân sách xã, dự toán ngân sách, quyết toán ngân sách, kiểm tra, giám sát ngân sách, phân cấp ngân sách, chi đầu tư phát triển, chi thường xuyên.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thực hiện tại xã Phú Lâm, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh, trong giai đoạn 2017-2019. Phương pháp thu thập dữ liệu bao gồm:

  • Dữ liệu thứ cấp: Các báo cáo kinh tế - xã hội của xã, báo cáo thu, chi ngân sách xã, báo cáo quyết toán của phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, các văn bản pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước.

  • Dữ liệu sơ cấp: Phỏng vấn sâu với các đối tượng gồm Chủ tịch UBND xã, cán bộ kế toán xã, cán bộ phòng Tài chính - Kế hoạch huyện và cán bộ Kho bạc Nhà nước huyện Tiên Du.

Phương pháp phân tích dữ liệu sử dụng chủ yếu là thống kê mô tả và so sánh. Cỡ mẫu phỏng vấn gồm 5 người đại diện các cấp quản lý ngân sách xã và huyện. Số liệu được xử lý bằng phần mềm Excel, trình bày dưới dạng bảng biểu và biểu đồ để minh họa biến động thu, chi ngân sách qua các năm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách xã ổn định: Tổng dự toán thu ngân sách xã Phú Lâm tăng trung bình 25,88% mỗi năm trong giai đoạn 2017-2019, từ 6.154 triệu đồng năm 2017 lên khoảng 9.000 triệu đồng năm 2019. Các khoản thu chủ yếu gồm thuế sử dụng đất, lệ phí môn bài, thu từ hoạt động sự nghiệp và các khoản thu phân chia theo tỷ lệ phần trăm.

  2. Chi ngân sách tăng phù hợp với phát triển kinh tế - xã hội: Chi ngân sách xã cũng có xu hướng tăng, tập trung vào chi đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng, chi thường xuyên cho các hoạt động giáo dục, y tế, quốc phòng, an ninh và các nhiệm vụ xã hội khác. Định mức phân bổ chi thường xuyên được thực hiện theo quy định của tỉnh Bắc Ninh, với mức chi cho giáo dục khoảng 50 triệu đồng/xã, y tế 20 triệu đồng/xã, an ninh 200 triệu đồng/xã.

  3. Quản lý dự toán còn nhiều hạn chế: Một số chỉ tiêu lập dự toán chưa sát với thực tế, dẫn đến tình trạng bổ sung ngân sách tràn lan. Số dự toán bổ sung trong năm lớn hơn nhiều lần so với dự toán giao đầu năm, gây khó khăn trong việc cân đối ngân sách và quản lý chi tiêu hiệu quả.

  4. Công tác kiểm tra, quyết toán ngân sách chưa chặt chẽ: Việc thẩm tra, xét duyệt quyết toán ngân sách xã còn mang tính hình thức, tồn tại sai sót và chậm nộp báo cáo quyết toán. Điều này ảnh hưởng đến tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên xuất phát từ năng lực chuyên môn của đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách xã còn hạn chế, công tác phối hợp giữa các cơ quan liên quan chưa đồng bộ, và việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách chưa hiệu quả. So sánh với các địa phương lân cận như huyện Yên Phong và thị xã Từ Sơn, xã Phú Lâm có nhiều điểm tương đồng về mặt quản lý nhưng cần học hỏi kinh nghiệm trong việc nâng cao chất lượng dự toán và kiểm soát chi tiêu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện biến động tổng thu, chi ngân sách xã qua các năm, bảng so sánh tỷ lệ dự toán giao đầu năm và dự toán bổ sung, cũng như bảng tổng hợp các khoản chi theo lĩnh vực để minh họa cơ cấu chi ngân sách.

Việc hoàn thiện quản lý thu, chi ngân sách xã không chỉ giúp nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính mà còn góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững, đảm bảo an sinh xã hội và nâng cao đời sống nhân dân.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao kỹ năng khai thác và nuôi dưỡng nguồn thu: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao năng lực cho cán bộ tài chính xã về kỹ thuật thu ngân sách, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế và thu ngân sách. Mục tiêu tăng tỷ lệ thu đúng, thu đủ lên ít nhất 95% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND xã phối hợp với phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.

  2. Đẩy mạnh phân cấp quản lý thu ngân sách: Rà soát, điều chỉnh tỷ lệ phân chia các khoản thu giữa ngân sách xã và cấp trên phù hợp với tiềm năng địa phương, tạo điều kiện cho xã chủ động hơn trong quản lý nguồn thu. Thời gian thực hiện trong năm ngân sách tiếp theo. Chủ thể thực hiện: HĐND tỉnh, UBND huyện.

  3. Tăng cường quản lý chi đầu tư phát triển và thắt chặt chi thường xuyên: Xây dựng kế hoạch chi tiết, ưu tiên các dự án đầu tư có hiệu quả kinh tế - xã hội cao, đồng thời kiểm soát chặt chẽ các khoản chi thường xuyên để tránh lãng phí. Mục tiêu giảm chi không hiệu quả ít nhất 10% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND xã, phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.

  4. Hoàn thiện công tác kiểm tra, kiểm sát và quyết toán ngân sách: Thiết lập quy trình kiểm tra, giám sát chặt chẽ, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan liên quan, đảm bảo báo cáo quyết toán ngân sách được lập đầy đủ, chính xác và đúng hạn. Thời gian áp dụng ngay từ năm ngân sách tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Kho bạc Nhà nước huyện, phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, UBND xã.

  5. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực quản lý ngân sách xã: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ kế toán ngân sách và ứng dụng công nghệ thông tin cho đội ngũ cán bộ tài chính xã. Mục tiêu đạt trình độ chuyên môn đáp ứng yêu cầu quản lý ngân sách hiện đại trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: Học viện Nông nghiệp Việt Nam phối hợp với UBND huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách xã, phường, thị trấn: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về quy trình quản lý thu, chi ngân sách cấp xã, từ lập dự toán đến quyết toán và kiểm tra, giám sát.

  2. Lãnh đạo UBND huyện, phòng Tài chính - Kế hoạch huyện: Tham khảo để xây dựng chính sách phân cấp ngân sách phù hợp, nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương.

  3. Giảng viên, sinh viên ngành Kế toán, Tài chính công: Tài liệu tham khảo thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, bổ sung kiến thức chuyên môn và nghiên cứu khoa học.

  4. Các tổ chức kiểm toán, thanh tra ngân sách: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực trạng quản lý ngân sách xã, hỗ trợ công tác kiểm tra, giám sát và đề xuất giải pháp cải thiện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ngân sách xã Phú Lâm chủ yếu được hình thành từ những nguồn thu nào?
    Ngân sách xã chủ yếu bao gồm các khoản thu hưởng 100% như lệ phí môn bài, thuế sử dụng đất nông nghiệp và phi nông nghiệp, thu từ hoạt động sự nghiệp xã, thu từ quỹ đất công ích, cùng các khoản thu phân chia theo tỷ lệ phần trăm từ thuế GTGT, thuế TNDN ngoài quốc doanh và thuế thu nhập cá nhân.

  2. Quy trình lập dự toán ngân sách xã được thực hiện như thế nào?
    Bộ phận tài chính kế toán xã tổng hợp dự toán thu, chi dựa trên định mức phân bổ và tình hình thực tế, trình UBND xã xem xét, sau đó báo cáo Thường trực HĐND xã cho ý kiến, hoàn chỉnh dự toán và gửi phòng Tài chính - Kế hoạch huyện thẩm định, cuối cùng HĐND xã quyết định phê duyệt.

  3. Những hạn chế chính trong quản lý thu, chi ngân sách xã Phú Lâm là gì?
    Bao gồm lập dự toán chưa sát thực tế, bổ sung ngân sách tràn lan, quản lý chi tiêu chưa hiệu quả, đầu tư công dàn trải, công tác quyết toán còn mang tính hình thức và chậm nộp báo cáo quyết toán.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã?
    Cần nâng cao năng lực cán bộ, đẩy mạnh phân cấp quản lý thu, kiểm soát chặt chẽ chi tiêu, hoàn thiện công tác kiểm tra, giám sát và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách.

  5. Vai trò của Kho bạc Nhà nước trong quản lý ngân sách xã là gì?
    Kho bạc Nhà nước kiểm soát việc thu, chi ngân sách xã qua tài khoản thanh toán, thực hiện kiểm tra, từ chối thanh toán các khoản chi không đúng quy định, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách.

Kết luận

  • Ngân sách xã Phú Lâm giai đoạn 2017-2019 có sự tăng trưởng ổn định về thu và chi, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Công tác quản lý thu, chi ngân sách xã còn tồn tại hạn chế như lập dự toán chưa sát thực tế, bổ sung ngân sách tràn lan và công tác quyết toán chưa chặt chẽ.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường phân cấp quản lý, kiểm soát chi tiêu và hoàn thiện công tác kiểm tra, giám sát ngân sách xã.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai đào tạo chuyên môn, áp dụng công nghệ thông tin và phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan quản lý ngân sách cấp xã và huyện.
  • Kêu gọi các cấp chính quyền và các tổ chức liên quan quan tâm, hỗ trợ thực hiện các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã, góp phần phát triển bền vững địa phương.