Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là chính sách an sinh xã hội quan trọng, góp phần ổn định đời sống người lao động (NLĐ) khi gặp rủi ro về sức khỏe, thất nghiệp, tuổi già. Tại Việt Nam, BHXH bắt buộc được thực hiện rộng rãi, với số người tham gia đạt khoảng 15,2 triệu người năm 2019, tăng 23% so với năm 2015, và tổng số thu đạt 245.361 tỷ đồng, tăng 65,3% so với năm 2015. Thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn, là địa bàn có nhiều đơn vị sử dụng lao động (SDLĐ) và NLĐ tham gia BHXH bắt buộc, tuy nhiên công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại đây còn nhiều thách thức như tỷ lệ tham gia chưa cao, tình trạng nợ đọng và gian lận trong kê khai quỹ lương vẫn phổ biến.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng công tác quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn TP Bắc Kạn giai đoạn 2017-2019, đánh giá kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu trong giai đoạn tiếp theo. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các đơn vị do BHXH TP Bắc Kạn quản lý, với số liệu thu thập trong giai đoạn 2017-2019 và khảo sát sơ cấp trong tháng 5-6/2020.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH bắt buộc, góp phần đảm bảo quyền lợi NLĐ, tăng nguồn thu cho quỹ BHXH, đồng thời hỗ trợ công tác an sinh xã hội và phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thu BHXH bắt buộc, bao gồm:

  • Lý luận về BHXH: BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của NLĐ khi họ bị mất hoặc giảm thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, tuổi già, tử tuất, dựa trên quỹ tài chính do các bên tham gia đóng góp và Nhà nước bảo hộ theo pháp luật.

  • Lý luận về thu BHXH bắt buộc: Thu BHXH bắt buộc là việc Nhà nước bắt buộc các đối tượng phải đóng BHXH theo mức phí quy định, nhằm hình thành quỹ tài chính để chi trả các chế độ BHXH.

  • Khái niệm quản lý thu BHXH bắt buộc: Quản lý thu BHXH bắt buộc là quá trình tác động của cơ quan BHXH đối với các tổ chức, cá nhân liên quan đến thu BHXH, bao gồm xác định đối tượng, mức thu, phương thức thu, lập kế hoạch, tổ chức thực hiện và kiểm tra đánh giá nhằm đạt mục tiêu thu đúng, đủ, kịp thời.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: quản lý đối tượng tham gia BHXH, quản lý căn cứ đảm bảo đóng BHXH, quản lý phương thức thu, công tác lập kế hoạch và giao dự toán thu, quản lý tổ chức thu, quyết toán thu, quản lý nợ đóng BHXH, thanh tra kiểm tra công tác thu.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của BHXH TP Bắc Kạn, BHXH tỉnh Bắc Kạn, Cục Thống kê tỉnh, Chi cục Thuế TP Bắc Kạn, các văn bản pháp luật liên quan và tài liệu nghiên cứu chuyên ngành. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp bằng bảng hỏi với 215 đơn vị SDLĐ, 65 NLĐ và 9 cán bộ BHXH TP Bắc Kạn trong tháng 5-6/2020.

  • Phương pháp chọn mẫu: Đối với đơn vị SDLĐ, sử dụng công thức Slovin với sai số 5%, chọn mẫu 215 đơn vị từ tổng số 467 đơn vị. Đối với NLĐ, sử dụng công thức của Hair với 65 người lao động. Toàn bộ 9 cán bộ BHXH TP Bắc Kạn được khảo sát.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả (số tuyệt đối, tỷ lệ phần trăm, điểm trung bình) để mô tả thực trạng; phương pháp so sánh để đánh giá sự biến động qua các năm; phân tích định tính để giải thích nguyên nhân và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu thứ cấp giai đoạn 2017-2019; khảo sát sơ cấp tháng 5-6/2020; phân tích và viết luận văn hoàn thành năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc: Giai đoạn 2017-2019, số đơn vị SDLĐ do BHXH TP Bắc Kạn quản lý đạt 467 đơn vị, trong đó tỷ lệ tham gia BHXH bắt buộc tăng dần nhưng vẫn chưa đạt kỳ vọng. Tỷ lệ lao động tham gia BHXH bắt buộc chiếm khoảng 46% tổng số lao động trong diện phải tham gia.

  2. Kết quả thu BHXH bắt buộc: Tổng số thu BHXH bắt buộc hàng năm đều tăng, đạt và vượt kế hoạch giao. Ví dụ, năm 2019, tổng số thu đạt trên 100% kế hoạch BHXH tỉnh giao, tăng khoảng 12% so với năm 2018. Tuy nhiên, tỷ lệ nợ BHXH vẫn còn cao, chiếm khoảng 3,5% tổng số thu, gây ảnh hưởng đến cân đối quỹ.

  3. Tình trạng nợ đọng BHXH: Nợ BHXH kéo dài và khó thu chiếm tỷ lệ đáng kể, với nhiều đơn vị nợ trên 12 tháng hoặc không còn hoạt động. Năm 2019, BHXH TP Bắc Kạn đã phối hợp thanh tra, kiểm tra và thu hồi nợ hơn 8 tỷ đồng, xử phạt vi phạm hành chính 12 đơn vị.

  4. Đánh giá của các bên liên quan: Khảo sát ý kiến cán bộ BHXH, đơn vị SDLĐ và NLĐ cho thấy công tác lập kế hoạch và giao dự toán thu được đánh giá khá tốt (điểm trung bình trên 4,0). Tuy nhiên, công tác quản lý nợ và thanh tra kiểm tra được đánh giá ở mức trung bình (điểm trung bình khoảng 3,0-3,5), phản ánh còn nhiều khó khăn trong thực thi.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trong quản lý thu BHXH bắt buộc tại TP Bắc Kạn bao gồm: nhận thức chưa đầy đủ của NLĐ và chủ SDLĐ về quyền lợi và nghĩa vụ BHXH; sự phối hợp liên ngành chưa đồng bộ; nguồn lực cán bộ BHXH còn hạn chế; và các quy định pháp luật còn tồn tại lỗ hổng tạo điều kiện cho gian lận, trốn đóng.

So sánh với kinh nghiệm của BHXH TP Cao Bằng và Tuyên Quang, các địa phương này đã áp dụng hiệu quả các biện pháp phối hợp liên ngành, tăng cường thanh tra kiểm tra và cải cách thủ tục hành chính, giúp giảm tỷ lệ nợ đọng và nâng cao tỷ lệ tham gia BHXH. TP Bắc Kạn có thể học hỏi các mô hình này để nâng cao hiệu quả quản lý thu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số thu BHXH hàng năm, bảng phân loại nợ BHXH theo thời gian và biểu đồ đánh giá mức độ hài lòng của các nhóm đối tượng khảo sát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức

    • Động từ hành động: Tổ chức, phổ biến, nâng cao
    • Target metric: Tăng tỷ lệ NLĐ và chủ SDLĐ hiểu biết về BHXH lên trên 80% trong 2 năm
    • Timeline: Triển khai ngay trong năm 2021-2022
    • Chủ thể thực hiện: BHXH TP Bắc Kạn phối hợp với các cơ quan truyền thông, tổ chức công đoàn

  2. Phát triển hệ thống phối hợp liên ngành hiệu quả

    • Động từ hành động: Thiết lập, phối hợp, giám sát
    • Target metric: Giảm tỷ lệ nợ BHXH xuống dưới 2% trong 3 năm
    • Timeline: Xây dựng và vận hành từ năm 2021
    • Chủ thể thực hiện: BHXH TP Bắc Kạn, UBND TP, Phòng Lao động Thương binh và Xã hội, Cục Thuế

  3. Nâng cao năng lực cán bộ BHXH và ứng dụng công nghệ thông tin

    • Động từ hành động: Đào tạo, trang bị, áp dụng
    • Target metric: 100% cán bộ thu BHXH được đào tạo chuyên sâu và sử dụng phần mềm quản lý hiện đại trong 1 năm
    • Timeline: Thực hiện trong năm 2021
    • Chủ thể thực hiện: BHXH tỉnh Bắc Kạn, BHXH TP Bắc Kạn

  4. Tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm nghiêm minh

    • Động từ hành động: Kiểm tra, xử lý, công khai
    • Target metric: Tăng số cuộc thanh tra lên 30% và xử phạt các vi phạm đúng quy định trong 2 năm
    • Timeline: Thực hiện liên tục từ năm 2021
    • Chủ thể thực hiện: BHXH TP Bắc Kạn phối hợp với các cơ quan chức năng

  5. Hoàn thiện chính sách pháp luật và thủ tục hành chính

    • Động từ hành động: Rà soát, đề xuất, đơn giản hóa
    • Target metric: Rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ BHXH xuống dưới 7 ngày làm việc
    • Timeline: Đề xuất và thực hiện trong 2 năm tới
    • Chủ thể thực hiện: BHXH Việt Nam, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, UBND tỉnh Bắc Kạn

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ cơ quan BHXH các cấp

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng, các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp quản lý thu BHXH bắt buộc để nâng cao hiệu quả công tác.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện và kiểm tra công tác thu BHXH.

  2. Các đơn vị sử dụng lao động trên địa bàn TP Bắc Kạn

    • Lợi ích: Hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ và quy trình quản lý thu BHXH, từ đó thực hiện đúng quy định, tránh vi phạm.
    • Use case: Tối ưu hóa công tác đóng BHXH, giảm thiểu rủi ro pháp lý.

  3. Người lao động tham gia BHXH bắt buộc

    • Lợi ích: Nắm được quyền lợi được hưởng và các vấn đề liên quan đến quản lý thu BHXH để bảo vệ quyền lợi chính đáng.
    • Use case: Kiểm tra, đối chiếu thông tin đóng BHXH, yêu cầu giải quyết chế độ kịp thời.

  4. Các nhà nghiên cứu, giảng viên và sinh viên ngành quản lý kinh tế, chính sách công

    • Lợi ích: Tham khảo tài liệu nghiên cứu thực tiễn về quản lý thu BHXH bắt buộc, áp dụng vào giảng dạy và nghiên cứu.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, bài giảng chuyên ngành về BHXH và quản lý nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu BHXH bắt buộc là gì?
    Quản lý thu BHXH bắt buộc là quá trình tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra việc thu BHXH từ các đơn vị sử dụng lao động và người lao động nhằm đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời theo quy định pháp luật. Ví dụ, BHXH TP Bắc Kạn thực hiện quản lý thu qua các bước xác định đối tượng, lập kế hoạch, thu, quyết toán và kiểm tra.

  2. Tại sao công tác quản lý thu BHXH bắt buộc gặp nhiều khó khăn?
    Do đối tượng tham gia đa dạng, số lượng lớn, có tình trạng trốn đóng, nợ đọng, gian lận kê khai quỹ lương, cùng với nguồn lực cán bộ hạn chế và sự phối hợp liên ngành chưa đồng bộ. Ví dụ, tỷ lệ nợ BHXH tại TP Bắc Kạn còn khoảng 3,5% tổng số thu.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thu BHXH bắt buộc?
    Bao gồm khung pháp lý, chính sách lao động, vai trò cấp ủy và chính quyền địa phương, sự phối hợp liên ngành, tình hình kinh tế xã hội, nhận thức của NLĐ và chủ SDLĐ, nguồn lực và tổ chức quản lý của cơ quan BHXH. Ví dụ, sự phối hợp hiệu quả giữa BHXH TP và các cơ quan quản lý giúp giảm nợ đọng.

  4. Làm thế nào để giảm tình trạng nợ đọng BHXH?
    Cần tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm vi phạm, công khai danh sách đơn vị nợ, phối hợp liên ngành và tuyên truyền nâng cao nhận thức. BHXH TP Cao Bằng đã thu hồi hơn 8 tỷ đồng nợ đọng nhờ các biện pháp này.

  5. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lý thu BHXH?
    CNTT giúp tự động hóa quy trình thu, quản lý dữ liệu, theo dõi nợ đọng và báo cáo, nâng cao hiệu quả và minh bạch. BHXH TP Bắc Kạn đã ứng dụng phần mềm quản lý thu để rút ngắn thời gian xử lý và giảm sai sót.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHXH bắt buộc, làm rõ các nội dung quản lý và các yếu tố ảnh hưởng.
  • Phân tích thực trạng tại TP Bắc Kạn giai đoạn 2017-2019 cho thấy công tác quản lý thu đạt nhiều kết quả tích cực nhưng còn tồn tại hạn chế như tỷ lệ tham gia chưa cao, nợ đọng lớn.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm tăng cường tuyên truyền, phối hợp liên ngành, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường thanh tra kiểm tra và hoàn thiện chính sách pháp luật.
  • Nghiên cứu có giá trị tham khảo cho BHXH TP Bắc Kạn và các địa phương tương tự trong việc nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH bắt buộc.
  • Các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng nghiên cứu.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, đơn vị sử dụng lao động và người lao động cần phối hợp chặt chẽ, nâng cao nhận thức và thực hiện nghiêm túc các quy định về BHXH để đảm bảo quyền lợi và phát triển bền vững quỹ BHXH.