Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo Việt Nam, việc phát triển chương trình giáo dục địa phương theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo, chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã xác định rõ mục tiêu phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực cho học sinh, trong đó giáo dục địa phương đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối kiến thức với thực tiễn địa phương. Huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng, với hơn 33 vạn dân và 10 trường trung học phổ thông (THPT), đang trong quá trình chuyển đổi mạnh mẽ về kinh tế - xã hội, đòi hỏi hệ thống giáo dục phải thích ứng và phát triển phù hợp.
Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là khảo sát thực trạng quản lý phát triển chương trình giáo dục địa phương tại các trường THPT huyện Thủy Nguyên theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng giáo dục địa phương. Nghiên cứu tập trung vào năm học 2023-2024, khảo sát tại ba trường THPT tiêu biểu: Lê Ích Mộc, Lý Thường Kiệt và Phạm Ngũ Lão. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện chương trình giáo dục địa phương, nâng cao năng lực quản lý và giảng dạy, đồng thời đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông theo định hướng phát triển năng lực người học.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên các lý thuyết phát triển chương trình giáo dục của các nhà khoa học như John Dewey, Raiph Tyler, Benjamin Bloom và Hilda Taba, nhấn mạnh quá trình phát triển chương trình phải gắn liền với thực tiễn, phát triển kỹ năng và phẩm chất học sinh. Lý thuyết tiếp cận năng lực được áp dụng làm nền tảng cho việc xây dựng chương trình giáo dục địa phương, tập trung vào phát triển năng lực tự chủ, giao tiếp, giải quyết vấn đề và năng lực đặc thù.
Khái niệm quản lý phát triển chương trình giáo dục địa phương được hiểu là quá trình tác động có mục đích của hiệu trưởng và các cấp quản lý trong nhà trường thông qua lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đảm bảo chương trình phù hợp với điều kiện địa phương và phát triển phẩm chất, năng lực học sinh. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý bao gồm nhận thức cán bộ quản lý, năng lực giáo viên, cơ sở vật chất, sự phối hợp các lực lượng trong và ngoài nhà trường.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm:
- Phiếu khảo sát ý kiến của cán bộ quản lý và giáo viên tại 3 trường THPT huyện Thủy Nguyên với cỡ mẫu khoảng 150 người.
- Phỏng vấn sâu với hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên chủ chốt.
- Tài liệu chính thức từ Bộ Giáo dục và Đào tạo, Sở GD-ĐT Hải Phòng và các văn bản pháp luật liên quan.
Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả (trung bình cộng, tỷ lệ phần trăm) và phân tích định tính từ phỏng vấn. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2023 đến tháng 5/2024, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và phân tích sâu sắc thực trạng quản lý phát triển chương trình giáo dục địa phương.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nhận thức về tầm quan trọng của giáo dục địa phương: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng đắn về vai trò của chương trình giáo dục địa phương trong phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Tuy nhiên, 15% còn lúng túng trong việc hiểu rõ mục tiêu và nội dung chương trình.
Thực trạng lập kế hoạch và tổ chức phát triển chương trình: Chỉ có khoảng 70% trường THPT xây dựng kế hoạch phát triển chương trình giáo dục địa phương đầy đủ và chi tiết. Việc tổ chức thực hiện còn hạn chế do thiếu nguồn lực và cơ chế hỗ trợ rõ ràng.
Chỉ đạo và kiểm tra thực hiện chương trình: 65% hiệu trưởng thực hiện chỉ đạo phát triển chương trình một cách chủ động, nhưng công tác kiểm tra, đánh giá còn chưa thường xuyên và chưa có hệ thống đánh giá hiệu quả rõ ràng.
Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý phát triển chương trình: Các yếu tố bên trong như năng lực cán bộ quản lý, phẩm chất giáo viên và cơ sở vật chất được đánh giá có ảnh hưởng tích cực với tỷ lệ trên 75%. Yếu tố bên ngoài như sự quan tâm của cấp trên, nguồn lực tài chính và sự phối hợp của cộng đồng địa phương còn hạn chế, chỉ đạt khoảng 60%.
Thảo luận kết quả
Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức về giáo dục địa phương đã được nâng cao, phù hợp với định hướng đổi mới giáo dục phổ thông 2018. Tuy nhiên, việc triển khai còn nhiều khó khăn do thiếu đồng bộ trong quản lý và nguồn lực hạn chế. So với các nghiên cứu trong nước, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương khi mới bắt đầu thực hiện chương trình giáo dục địa phương theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực.
Việc thiếu cơ chế thanh toán thừa giờ cho giáo viên giảng dạy giáo dục địa phương là một trong những nguyên nhân chính gây khó khăn trong tổ chức thực hiện. Ngoài ra, công tác kiểm tra, đánh giá chưa được chú trọng đúng mức dẫn đến việc điều chỉnh chương trình còn chậm, ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục địa phương.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức đúng đắn của cán bộ quản lý và giáo viên, biểu đồ tròn phân bố mức độ thực hiện các chức năng quản lý (lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra), và bảng tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng với điểm trung bình và tỷ lệ phần trăm.
Đề xuất và khuyến nghị
Nâng cao năng lực quản lý và nhận thức cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về phát triển chương trình giáo dục địa phương theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do Sở GD-ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm thực hiện.
Xây dựng và hoàn thiện cơ chế tài chính, chính sách hỗ trợ giáo viên: Đề xuất UBND thành phố Hải Phòng và Sở GD-ĐT ban hành chính sách thanh toán thừa giờ, hỗ trợ vật chất cho giáo viên tham gia giảng dạy giáo dục địa phương. Thời gian thực hiện trong năm học 2024-2025.
Tăng cường công tác kiểm tra, đánh giá và điều chỉnh chương trình: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ, đánh giá hiệu quả thực hiện chương trình giáo dục địa phương tại các trường THPT. Hiệu trưởng chịu trách nhiệm tổ chức thực hiện, báo cáo định kỳ hàng học kỳ.
Phát huy vai trò phối hợp giữa nhà trường và cộng đồng địa phương: Tăng cường sự tham gia của phụ huynh, các tổ chức xã hội và chính quyền địa phương trong phát triển chương trình giáo dục địa phương, tạo môi trường học tập thực tiễn cho học sinh. Thời gian triển khai liên tục, bắt đầu từ năm học 2023-2024.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý giáo dục các trường THPT: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao hiệu quả quản lý phát triển chương trình giáo dục địa phương, giúp xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện phù hợp.
Giáo viên trung học phổ thông: Hiểu rõ hơn về vai trò và trách nhiệm trong phát triển chương trình giáo dục địa phương, từ đó nâng cao năng lực chuyên môn và phương pháp giảng dạy theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.
Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Cung cấp tài liệu tham khảo về lý luận và thực tiễn quản lý phát triển chương trình giáo dục địa phương, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.
Cơ quan quản lý giáo dục địa phương và các tổ chức liên quan: Hỗ trợ xây dựng chính sách, cơ chế quản lý và phát triển chương trình giáo dục địa phương phù hợp với đặc thù địa phương, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.
Câu hỏi thường gặp
Tại sao phải phát triển chương trình giáo dục địa phương theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh?
Phát triển chương trình theo hướng này giúp học sinh không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn phát triển kỹ năng thực tiễn, phẩm chất đạo đức và năng lực giải quyết vấn đề, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và nhu cầu phát triển xã hội.Các yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến quản lý phát triển chương trình giáo dục địa phương?
Yếu tố bên trong như năng lực cán bộ quản lý, phẩm chất giáo viên và cơ sở vật chất có ảnh hưởng tích cực. Yếu tố bên ngoài như sự quan tâm của cấp trên, nguồn lực tài chính và sự phối hợp cộng đồng cũng rất quan trọng nhưng còn hạn chế.Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý phát triển chương trình giáo dục địa phương?
Cần tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên, xây dựng cơ chế tài chính hỗ trợ, tăng cường kiểm tra đánh giá và phát huy sự phối hợp giữa nhà trường và cộng đồng.Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý phát triển chương trình giáo dục địa phương là gì?
Hiệu trưởng là chủ thể quản lý chính, chịu trách nhiệm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra việc thực hiện chương trình, đảm bảo chương trình phù hợp với điều kiện thực tế và phát triển phẩm chất, năng lực học sinh.Chương trình giáo dục địa phương có bao nhiêu tiết học trong một năm học?
Theo quy định, chương trình giáo dục địa phương cấp THPT có tổng số 35 tiết/năm, được tổ chức lồng ghép trong các môn học và hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp.
Kết luận
- Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng quản lý phát triển chương trình giáo dục địa phương tại các trường THPT huyện Thủy Nguyên theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.
- Nghiên cứu chỉ ra những thuận lợi, khó khăn và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý phát triển chương trình giáo dục địa phương.
- Đề xuất các biện pháp quản lý thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả phát triển chương trình, bao gồm bồi dưỡng năng lực, hoàn thiện cơ chế tài chính, tăng cường kiểm tra đánh giá và phát huy sự phối hợp cộng đồng.
- Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng trong năm học 2024-2025 và các năm tiếp theo để nâng cao chất lượng giáo dục địa phương tại huyện Thủy Nguyên và các địa phương tương tự.
- Khuyến khích các nhà quản lý, giáo viên và các bên liên quan tiếp tục nghiên cứu, áp dụng và điều chỉnh chương trình giáo dục địa phương phù hợp với thực tiễn và yêu cầu phát triển của xã hội.
Để tiếp tục phát triển chương trình giáo dục địa phương hiệu quả, các trường THPT cần chủ động triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời phối hợp chặt chẽ với các cấp quản lý và cộng đồng địa phương. Hành động ngay hôm nay sẽ góp phần xây dựng nền giáo dục phát triển toàn diện, đáp ứng yêu cầu đổi mới và hội nhập quốc tế.