Tổng quan nghiên cứu

Thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình, với diện tích tự nhiên 155,54 km² và dân số khoảng 104.000 người, là trung tâm chính trị - kinh tế - văn hóa của tỉnh Quảng Bình. Trên địa bàn thành phố hiện có khoảng 18 di tích lịch sử - văn hóa, trong đó 11 di tích đã được xếp hạng, gồm 3 di tích cấp quốc gia và 8 di tích cấp tỉnh. Các di tích này không chỉ là chứng tích lịch sử mà còn là tài sản văn hóa quý giá, góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là du lịch. Tuy nhiên, công tác quản lý nhà nước về di tích lịch sử - văn hóa tại Đồng Hới còn nhiều hạn chế như xuống cấp di tích, thiếu đồng bộ trong quản lý, và ý thức bảo vệ của cộng đồng chưa cao.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý nhà nước về di tích lịch sử - văn hóa trên địa bàn thành phố Đồng Hới giai đoạn 2015-2020, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di tích. Nghiên cứu tập trung vào các nội dung: cơ sở lý luận về quản lý nhà nước di tích, thực trạng công tác quản lý, và các giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước về di tích lịch sử - văn hóa tại Đồng Hới. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần bảo tồn di sản văn hóa, phát triển du lịch bền vững, đồng thời nâng cao nhận thức cộng đồng và hiệu quả quản lý nhà nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý nhà nước và bảo tồn di sản văn hóa, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý nhà nước: Quản lý nhà nước là hoạt động sử dụng quyền lực nhà nước để điều chỉnh các quan hệ xã hội nhằm bảo vệ và phát triển các lĩnh vực xã hội, trong đó có di tích lịch sử - văn hóa. Quản lý nhà nước về di tích bao gồm xây dựng chính sách, tổ chức bộ máy, thanh tra, kiểm tra và huy động nguồn lực.

  • Lý thuyết bảo tồn di tích lịch sử - văn hóa: Bao gồm các quan điểm bảo tồn nguyên gốc, bảo tồn trên cơ sở kế thừa và bảo tồn phát triển. Quan điểm bảo tồn phát triển được áp dụng nhằm cân bằng giữa bảo tồn giá trị gốc và phát huy giá trị di tích trong đời sống hiện đại.

Các khái niệm chính gồm: di tích lịch sử - văn hóa, di sản văn hóa vật thể và phi vật thể, quản lý nhà nước về di tích, bảo tồn và phát huy giá trị di tích, xã hội hóa trong bảo tồn di tích.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra, khảo sát thực địa tại các di tích tiêu biểu như Tháp chuông nhà thờ Tam Tòa, Thành Đồng Hới, Chiến khu Thuận Đức, kết hợp với phân tích, tổng hợp số liệu từ Ban quản lý di tích tỉnh Quảng Bình và các văn bản pháp luật liên quan. Cỡ mẫu khảo sát gồm các cán bộ quản lý di tích, cộng đồng dân cư và các chuyên gia trong lĩnh vực quản lý di sản văn hóa.

Phương pháp phân tích bao gồm thống kê mô tả, so sánh thực trạng quản lý giữa các loại hình di tích và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý. Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2015-2020, nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp với điều kiện hiện tại.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Số lượng và phân bố di tích: Thành phố Đồng Hới có 18 di tích lịch sử - văn hóa, trong đó 11 di tích được xếp hạng (3 cấp quốc gia, 8 cấp tỉnh). Mật độ di tích trung bình khoảng 2 di tích/km², tập trung chủ yếu ở khu vực trung tâm thành phố.

  2. Tình trạng kỹ thuật di tích: Khoảng 20% di tích đang xuống cấp nghiêm trọng (hư hỏng 70-80%), 40% di tích có biểu hiện xuống cấp (40-50%), còn lại là di tích trong tình trạng tốt hoặc đã được trùng tu. Các di tích khảo cổ chủ yếu ở dạng phế tích, chiếm khoảng 95% tổng số di tích khảo cổ.

  3. Cơ cấu tổ chức quản lý: UBND tỉnh và thành phố chịu trách nhiệm quản lý nhà nước về di tích, với sự phân cấp rõ ràng đến các cấp xã, phường. Tuy nhiên, đội ngũ cán bộ quản lý còn thiếu về số lượng và chuyên môn, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.

  4. Nguồn lực tài chính: Ngân sách nhà nước chiếm phần lớn kinh phí bảo tồn, tuy nhiên nguồn vốn xã hội hóa và thu từ hoạt động khai thác di tích còn hạn chế, chưa được huy động hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của tình trạng xuống cấp di tích là do tác động của thiên nhiên, chiến tranh, và hạn chế trong công tác bảo vệ, tu bổ. Việc phân bố di tích không đồng đều phản ánh lịch sử phát triển đô thị và các sự kiện lịch sử gắn liền với địa phương. So với các nghiên cứu ở địa phương khác, Đồng Hới có tiềm năng lớn về di tích nhưng chưa khai thác hiệu quả do hạn chế về tổ chức bộ máy và nguồn lực.

Việc quản lý nhà nước còn thiếu đồng bộ, chưa phát huy hết vai trò của cộng đồng trong bảo vệ di tích. Các chính sách pháp luật đã được ban hành đầy đủ nhưng việc thực thi còn nhiều bất cập, đặc biệt trong công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố di tích theo loại hình và tình trạng kỹ thuật, bảng thống kê nguồn lực tài chính và cơ cấu tổ chức quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ cấu tổ chức quản lý: Tăng cường kiện toàn bộ máy quản lý di tích từ tỉnh đến cơ sở, nâng cao năng lực chuyên môn cho đội ngũ cán bộ quản lý thông qua đào tạo, bồi dưỡng định kỳ. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch; Thời gian: 2021-2023.

  2. Tăng cường nguồn lực tài chính: Huy động xã hội hóa, khuyến khích doanh nghiệp và cộng đồng tham gia đầu tư bảo tồn, đồng thời nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn thu từ hoạt động khai thác di tích. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý di tích, UBND thành phố; Thời gian: 2021-2025.

  3. Xây dựng và thực hiện quy hoạch bảo tồn di tích: Rà soát, cập nhật quy hoạch bảo tồn phù hợp với thực tế, đảm bảo cân bằng giữa bảo tồn và phát triển kinh tế - xã hội. Chủ thể thực hiện: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, UBND thành phố; Thời gian: 2021-2022.

  4. Nâng cao nhận thức cộng đồng: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật về bảo vệ di tích, khuyến khích sự tham gia của cộng đồng trong quản lý và bảo tồn di tích. Chủ thể thực hiện: UBND các phường, xã; Thời gian: liên tục.

  5. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra: Thiết lập hệ thống giám sát chặt chẽ, xử lý nghiêm các vi phạm trong quản lý và khai thác di tích. Chủ thể thực hiện: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, UBND thành phố; Thời gian: 2021-2024.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về văn hóa và di tích: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý, xây dựng chính sách và tổ chức thực hiện công tác bảo tồn di tích hiệu quả.

  2. Nhà nghiên cứu và học viên cao học ngành Quản lý công, Văn hóa học: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý nhà nước di tích lịch sử - văn hóa, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu liên quan.

  3. Các tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư địa phương: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm trong bảo vệ và phát huy giá trị di tích, từ đó tham gia tích cực vào công tác bảo tồn.

  4. Các nhà hoạch định chính sách và lãnh đạo địa phương: Hỗ trợ xây dựng các chính sách, quy hoạch phát triển bền vững di tích lịch sử - văn hóa, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý nhà nước về di tích lịch sử - văn hóa là gì?
    Quản lý nhà nước về di tích là hoạt động sử dụng quyền lực nhà nước để bảo vệ, bảo tồn và phát huy giá trị các di tích lịch sử - văn hóa thông qua xây dựng chính sách, tổ chức bộ máy, thanh tra, kiểm tra và huy động nguồn lực. Ví dụ, UBND tỉnh Quảng Bình chịu trách nhiệm quản lý di tích trên địa bàn.

  2. Tại sao cần bảo tồn di tích lịch sử - văn hóa?
    Di tích là chứng tích lịch sử, tài sản văn hóa quý giá, góp phần giáo dục truyền thống, phát triển du lịch và kinh tế địa phương. Mất đi di tích đồng nghĩa với mất đi giá trị tinh thần và vật chất không thể bù đắp.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý di tích tại Đồng Hới là gì?
    Bao gồm tình trạng xuống cấp di tích, thiếu đồng bộ trong tổ chức quản lý, hạn chế về nguồn lực tài chính và nhân lực, cũng như ý thức bảo vệ của cộng đồng còn thấp.

  4. Làm thế nào để huy động nguồn lực xã hội hóa trong bảo tồn di tích?
    Thông qua chính sách khuyến khích đầu tư, hợp tác công - tư, vận động doanh nghiệp và cộng đồng đóng góp, đồng thời sử dụng hiệu quả nguồn thu từ hoạt động khai thác di tích.

  5. Vai trò của cộng đồng trong bảo vệ di tích lịch sử - văn hóa?
    Cộng đồng là chủ thể sáng tạo và hưởng thụ giá trị di tích, đồng thời đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ, giám sát và phát huy giá trị di tích, góp phần vào sự bền vững của di sản.

Kết luận

  • Thành phố Đồng Hới có hệ thống di tích lịch sử - văn hóa đa dạng với 18 di tích, trong đó 11 di tích được xếp hạng, đóng vai trò quan trọng trong phát triển văn hóa và du lịch địa phương.
  • Thực trạng quản lý nhà nước còn nhiều hạn chế như xuống cấp di tích, thiếu đồng bộ trong tổ chức và nguồn lực quản lý.
  • Luận văn đã đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện cơ cấu tổ chức, tăng cường nguồn lực, xây dựng quy hoạch bảo tồn, nâng cao nhận thức cộng đồng và tăng cường thanh tra, kiểm tra.
  • Nghiên cứu góp phần làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn quản lý nhà nước về di tích lịch sử - văn hóa tại Đồng Hới, tạo nền tảng cho các nghiên cứu và chính sách tiếp theo.
  • Đề nghị các cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng cùng phối hợp thực hiện các giải pháp để bảo tồn và phát huy giá trị di tích một cách bền vững trong giai đoạn tới.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn. Cộng đồng và các nhà nghiên cứu được khuyến khích tham gia sâu rộng vào công tác bảo tồn di tích.