Tổng quan nghiên cứu

An toàn thực phẩm là vấn đề cấp thiết ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và tính mạng con người, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển bền vững của xã hội. Tại quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng – trung tâm du lịch và dịch vụ lớn với gần 1 triệu lượt khách mỗi năm – công tác quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm (ATTP) đang đối mặt với nhiều thách thức do sự phát triển nhanh chóng của các cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm và dịch vụ ăn uống. Từ năm 2016 đến nay, quận Sơn Trà ghi nhận ít nhất một vụ ngộ độc thực phẩm nghiêm trọng liên quan đến suất ăn sẵn sử dụng thực phẩm không an toàn. Kết quả khảo sát xã hội học năm 2018 cho thấy 51% người tiêu dùng đánh giá thực phẩm trên địa bàn là kém an toàn, 44% cho rằng không an toàn, chỉ 5% nhận định thực phẩm rất an toàn.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm tại quận Sơn Trà từ năm 2016 đến nay, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển kinh tế địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý nhà nước về ATTP trên địa bàn quận Sơn Trà, bao gồm các chợ truyền thống, nhà hàng, quán ăn và các cơ sở sản xuất, chế biến thực phẩm. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan chức năng hoàn thiện chính sách, nâng cao năng lực quản lý và tăng cường sự phối hợp liên ngành trong công tác đảm bảo an toàn thực phẩm, góp phần xây dựng thương hiệu du lịch ẩm thực bền vững cho quận Sơn Trà.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý nhà nước và mô hình quản lý an toàn thực phẩm, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý nhà nước: Quản lý nhà nước là hoạt động quyền lực của các cơ quan nhà nước nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội theo pháp luật, đảm bảo sự ổn định và phát triển xã hội. Quản lý nhà nước về ATTP mang tính quyền lực, thống nhất, liên tục và tuân thủ pháp luật, đồng thời đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng.

  • Mô hình quản lý an toàn thực phẩm theo chuỗi giá trị: Quản lý ATTP bao gồm toàn bộ quá trình từ sản xuất, chế biến, bảo quản, vận chuyển đến tiêu thụ thực phẩm, nhằm đảm bảo thực phẩm không gây hại cho sức khỏe người tiêu dùng.

Các khái niệm chính bao gồm: thực phẩm, an toàn thực phẩm, quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm, trách nhiệm quản lý của các bộ ngành và địa phương, các điều kiện đảm bảo quản lý nhà nước về ATTP.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp khoa học pháp lý kết hợp với phương pháp điều tra xã hội học:

  • Nguồn dữ liệu: Tài liệu pháp luật, báo cáo quản lý nhà nước, kết quả thanh tra, kiểm tra từ năm 2016 đến 2018; khảo sát xã hội học với 120 phiếu điều tra gồm 60 phiếu dành cho cơ sở sản xuất và 60 phiếu cho người tiêu dùng tại quận Sơn Trà.

  • Phương pháp phân tích: Thống kê mô tả, phân tích so sánh, tổng hợp, phân loại và hệ thống hóa các quy định pháp luật và thực tiễn quản lý. Phân tích dữ liệu khảo sát nhằm đánh giá nhận thức và thực trạng ATTP.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ năm 2016 đến năm 2019, với thu thập dữ liệu thực địa và phân tích trong năm 2018-2019.

Cỡ mẫu khảo sát được lựa chọn nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng chính liên quan đến ATTP trên địa bàn quận Sơn Trà. Phương pháp phân tích kết hợp lý luận và thực tiễn giúp làm rõ các vấn đề pháp lý và thực trạng quản lý nhà nước về ATTP.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống: Quận Sơn Trà có 8 chợ truyền thống với lưu lượng khách đông, tuy nhiên nhiều chợ đã xuống cấp, hệ thống điện nước chưa đảm bảo. Việc quy hoạch khu vực bày bán chưa triệt để, thực phẩm bày bán lẫn lộn, nhiều mặt hàng không rõ nguồn gốc, chất lượng không đảm bảo. Công tác kiểm tra không thường xuyên, thiếu trang thiết bị và nhân lực chuyên môn. Khoảng 68,76% diện tích đất quận là đất nông nghiệp, nhưng việc sử dụng hóa chất bảo vệ thực vật không đúng quy định gây tồn dư độc hại trong thực phẩm.

  2. Tình hình tại các nhà hàng, quán ăn: Trên địa bàn có hơn 500 nhà hàng, quán ăn, trong đó chỉ khoảng 80% được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện vệ sinh an toàn thực phẩm. Nhiều nhà hàng nhập thực phẩm không quan tâm đến nguồn gốc, giá thành được ưu tiên hơn. Việc kiểm soát chất lượng thực phẩm đầu vào và quá trình chế biến còn hạn chế do lực lượng chức năng mỏng.

  3. Nhận thức của người tiêu dùng và cơ sở sản xuất: Kết quả khảo sát cho thấy 51% người tiêu dùng đánh giá thực phẩm là kém an toàn, 44% cho rằng không an toàn, chỉ 5% nhận định thực phẩm rất an toàn. Trong khi đó, 33% cơ sở sản xuất đánh giá thực phẩm không an toàn, 33% cho là kém an toàn, chỉ 20% cho là an toàn. Nhận thức về ATTP còn hạn chế, nhiều người tiêu dùng chỉ quan tâm đến giá rẻ và ngon mà không chú trọng đến nguồn gốc và an toàn.

  4. Quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm: Hệ thống pháp luật về ATTP đã được hoàn thiện với Luật An toàn thực phẩm năm 2010 và các văn bản hướng dẫn, phân công trách nhiệm rõ ràng cho Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Công thương và các cấp chính quyền địa phương. Tuy nhiên, công tác phối hợp liên ngành còn nhiều bất cập, thiếu đồng bộ, thiếu trang thiết bị kiểm tra nhanh, nhân lực hạn chế, dẫn đến hiệu quả quản lý chưa cao.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng trên là do sự phát triển nhanh chóng của các cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm trong khi năng lực quản lý nhà nước chưa theo kịp. Việc sử dụng hóa chất bảo vệ thực vật không đúng quy định, thực phẩm không rõ nguồn gốc, cơ sở vật chất tại các chợ truyền thống xuống cấp, thiếu khu vực sơ chế riêng biệt làm tăng nguy cơ mất an toàn thực phẩm. So với các nghiên cứu tại thành phố Hồ Chí Minh và các địa phương khác, quận Sơn Trà có những điểm tương đồng về khó khăn trong quản lý nhà nước và nhận thức của người dân.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố nhận thức người tiêu dùng về ATTP, bảng tổng hợp kết quả thanh tra từ năm 2016 đến 2018, và biểu đồ tỷ lệ nhà hàng, quán ăn có giấy chứng nhận ATTP. Những kết quả này nhấn mạnh sự cần thiết phải nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, tăng cường tuyên truyền, giáo dục và cải thiện cơ sở vật chất, trang thiết bị kiểm tra.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường năng lực quản lý nhà nước: Đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ quản lý, thanh tra ATTP tại quận Sơn Trà; đầu tư trang thiết bị kiểm tra nhanh tại chỗ; xây dựng hệ thống phối hợp liên ngành hiệu quả. Mục tiêu nâng tỷ lệ kiểm tra đạt chuẩn lên 90% trong vòng 2 năm.

  2. Hoàn thiện hệ thống pháp luật và quy chuẩn kỹ thuật: Rà soát, bổ sung các quy định chi tiết phù hợp với đặc thù địa phương; ban hành quy chuẩn kỹ thuật cho các loại thực phẩm đặc thù tại Sơn Trà; tăng cường xử lý nghiêm vi phạm theo Nghị định 115/2018/NĐ-CP. Thực hiện trong 1-2 năm tới.

  3. Nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các chủ thể: Tổ chức các chương trình tuyên truyền, đào tạo cho người sản xuất, kinh doanh và người tiêu dùng về ATTP; khuyến khích ký cam kết không sử dụng thực phẩm không rõ nguồn gốc; phát triển văn hóa tiêu dùng thực phẩm an toàn. Mục tiêu nâng tỷ lệ người tiêu dùng nhận thức đúng về ATTP lên 70% trong 3 năm.

  4. Cải thiện cơ sở hạ tầng và điều kiện kinh doanh: Đầu tư nâng cấp các chợ truyền thống, xây dựng khu vực sơ chế riêng biệt; quy hoạch lại các khu vực kinh doanh thực phẩm; hỗ trợ các cơ sở sản xuất, kinh doanh nâng cao điều kiện vệ sinh. Thực hiện trong 3 năm tới với sự phối hợp của UBND quận và các sở ngành.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm: Giúp hiểu rõ thực trạng, khó khăn và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tại địa phương, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.

  2. Các nhà nghiên cứu, học giả trong lĩnh vực luật và quản lý nhà nước: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý nhà nước trong lĩnh vực an toàn thực phẩm, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  3. Doanh nghiệp, cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm: Nắm bắt các quy định pháp luật, trách nhiệm và các yêu cầu về an toàn thực phẩm để nâng cao chất lượng sản phẩm, đáp ứng yêu cầu quản lý và thị trường.

  4. Người tiêu dùng và tổ chức xã hội: Nâng cao nhận thức về an toàn thực phẩm, quyền lợi và trách nhiệm trong việc lựa chọn, sử dụng thực phẩm an toàn, góp phần xây dựng cộng đồng khỏe mạnh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm là gì?
    Quản lý nhà nước về ATTP là hoạt động của các cơ quan nhà nước sử dụng quyền lực nhà nước để điều chỉnh, kiểm soát các hoạt động sản xuất, kinh doanh thực phẩm nhằm đảm bảo thực phẩm an toàn cho người tiêu dùng.

  2. Ai chịu trách nhiệm chính trong quản lý an toàn thực phẩm tại quận Sơn Trà?
    Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Công thương cùng với Ủy ban nhân dân các cấp tại địa phương chịu trách nhiệm phối hợp quản lý nhà nước về ATTP.

  3. Tình trạng an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống ở Sơn Trà hiện nay ra sao?
    Nhiều chợ truyền thống xuống cấp, thiếu khu vực sơ chế riêng, thực phẩm bày bán lẫn lộn, nhiều mặt hàng không rõ nguồn gốc, công tác kiểm tra chưa thường xuyên và thiếu trang thiết bị.

  4. Người tiêu dùng có nhận thức như thế nào về an toàn thực phẩm?
    Theo khảo sát, phần lớn người tiêu dùng đánh giá thực phẩm là kém an toàn hoặc không an toàn, chỉ một tỷ lệ nhỏ nhận thức thực phẩm rất an toàn, cho thấy cần tăng cường tuyên truyền và giáo dục.

  5. Các giải pháp chính để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về ATTP là gì?
    Tăng cường năng lực quản lý, hoàn thiện pháp luật, nâng cao nhận thức các chủ thể liên quan, cải thiện cơ sở hạ tầng và điều kiện kinh doanh thực phẩm.

Kết luận

  • An toàn thực phẩm là yếu tố thiết yếu bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển kinh tế xã hội tại quận Sơn Trà.
  • Quản lý nhà nước về ATTP mang tính quyền lực, thống nhất, liên tục và tuân thủ pháp luật, đòi hỏi sự phối hợp liên ngành chặt chẽ.
  • Thực trạng ATTP tại Sơn Trà còn nhiều hạn chế, đặc biệt tại các chợ truyền thống và nhà hàng, quán ăn với tỷ lệ thực phẩm không an toàn cao.
  • Luật An toàn thực phẩm năm 2010 và các văn bản hướng dẫn đã tạo hành lang pháp lý, nhưng công tác thực thi còn nhiều khó khăn do thiếu nhân lực, trang thiết bị và nhận thức.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về ATTP trong 2-3 năm tới, góp phần xây dựng thương hiệu du lịch ẩm thực bền vững cho quận Sơn Trà.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất, tăng cường kiểm tra, giám sát và tuyên truyền để nâng cao chất lượng an toàn thực phẩm, bảo vệ sức khỏe người dân và phát triển kinh tế địa phương.