Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) là công cụ tài chính chủ yếu của Nhà nước, đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện các chức năng quản lý và điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế - xã hội. Tại huyện Phathum Phone, tỉnh Champasak, nước CHDCND Lào, với dân số hơn 65.000 người và thu nhập bình quân đầu người năm 2019 đạt 1.335 USD, công tác quản lý NSNN có ý nghĩa thiết yếu trong thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Kinh tế huyện chủ yếu dựa vào nông nghiệp, chiếm 66% tổng thu nhập, bên cạnh các ngành công nghiệp và dịch vụ - du lịch chiếm lần lượt 19% và 15%.

Tuy nhiên, thực trạng quản lý NSNN tại huyện còn nhiều hạn chế như lập dự toán yếu kém, chấp hành dự toán chưa nghiêm túc, quản lý thu ngân sách còn kẽ hở, thất thoát trong chi tiêu và công tác thanh tra, kiểm tra mang tính hình thức. Luận văn nhằm phân tích thực trạng quản lý NSNN trên địa bàn huyện Phathum Phone giai đoạn 2016-2019, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả, tiết kiệm và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Nghiên cứu có phạm vi tập trung vào hoạt động quản lý NSNN cấp huyện, dựa trên các số liệu thống kê, báo cáo tài chính và các văn bản pháp luật hiện hành của nước CHDCND Lào.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: NSNN là dự toán thu chi hàng năm do cơ quan có thẩm quyền quyết định, nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước. Quản lý NSNN là quá trình sử dụng các công cụ, biện pháp để tập trung nguồn lực tài chính và phân phối hợp lý nhằm đạt mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội.

  • Mô hình chu trình ngân sách nhà nước: Bao gồm các bước lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra ngân sách. Chu trình này đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và trách nhiệm trong quản lý ngân sách.

  • Khái niệm quản lý ngân sách cấp huyện: Là hoạt động của các chủ thể quản lý ngân sách cấp huyện thông qua các phương pháp và công cụ quản lý nhằm điều chỉnh hoạt động thu chi ngân sách, đảm bảo cân đối và hiệu quả.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách nhà nước cấp huyện, quản lý thu ngân sách, quản lý chi ngân sách, chu trình ngân sách, thanh tra kiểm tra ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ báo cáo tài chính, thống kê ngân sách của huyện Phathum Phone giai đoạn 2016-2019; các văn bản pháp luật như Luật NSNN năm 2015 của nước CHDCND Lào; các nghị quyết, quyết định của HĐND, UBND tỉnh và huyện; tài liệu tham khảo từ các nghiên cứu trong và ngoài nước.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê số liệu thu chi ngân sách, so sánh dự toán và thực hiện, đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách; tổng hợp, hệ thống hóa các kết quả nghiên cứu trước đó; so sánh kinh nghiệm quản lý ngân sách tại các địa phương trong nước và Lào để rút ra bài học phù hợp.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích dữ liệu và thực trạng quản lý NSNN tại huyện Phathum Phone trong giai đoạn 2016-2019, giai đoạn Luật NSNN sửa đổi năm 2015 có hiệu lực.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các báo cáo tài chính, dự toán, quyết toán ngân sách của huyện trong giai đoạn trên, cùng với các cuộc khảo sát, phỏng vấn cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán ngân sách còn nhiều hạn chế: Trong giai đoạn 2016-2019, dự toán thu ngân sách huyện thường xuyên phải điều chỉnh bổ sung do dự báo chưa chính xác, gây khó khăn cho công tác quản lý. Ví dụ, năm 2019, tổng giá trị thu nhập đạt 747.000 kíp, bằng 99,54% kế hoạch, nhưng mức độ giải ngân các dự án đầu tư chỉ đạt 49,22% kế hoạch.

  2. Công tác chấp hành dự toán chưa nghiêm túc: Việc thu ngân sách chưa đạt kế hoạch đề ra, tỷ lệ thu thực hiện chỉ đạt khoảng 95-98% dự toán hàng năm. Quản lý thu ngân sách còn tồn tại kẽ hở, bỏ sót nguồn thu, đặc biệt trong các khoản thu từ đất đai và phí lệ phí.

  3. Chi ngân sách còn lãng phí và thiếu hiệu quả: Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, trong khi chi đầu tư phát triển chưa được ưu tiên đúng mức. Năm 2019, chi ngân sách nhà nước huyện đạt 337 tỷ 414 triệu đồng, trong đó chi ngân sách huyện chiếm 209 tỷ 817 triệu đồng, nhưng hiệu quả sử dụng vốn đầu tư còn thấp.

  4. Công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách mang tính hình thức: Việc kiểm tra, giám sát ngân sách chưa được thực hiện thường xuyên và nghiêm túc, dẫn đến tình trạng thất thoát, lãng phí ngân sách vẫn còn tồn tại.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên là do trình độ cán bộ quản lý ngân sách còn hạn chế, hệ thống thông tin và công nghệ quản lý chưa đồng bộ, cùng với cơ chế quản lý tài chính chưa hoàn thiện và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan. So với các huyện khác trong tỉnh Champasak như MounLa PaMouk và Pakse, huyện Phathum Phone còn nhiều điểm yếu trong công tác thu ngân sách và quản lý chi tiêu. Ví dụ, huyện Pakse đã áp dụng các biện pháp kiểm tra, đôn đốc thu thuế hiệu quả, giúp tăng thu ngân sách vượt dự toán hàng năm.

Việc áp dụng các bài học kinh nghiệm từ các địa phương trong và ngoài nước, như tăng cường minh bạch, nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách, sẽ giúp huyện Phathum Phone cải thiện hiệu quả quản lý ngân sách. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ thu, chi ngân sách dự toán và thực hiện qua các năm, bảng phân tích cơ cấu chi ngân sách theo từng lĩnh vực để minh họa rõ hơn các vấn đề tồn tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện tổ chức bộ máy quản lý ngân sách cấp huyện: Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách; xây dựng hệ thống thông tin quản lý ngân sách hiện đại, đồng bộ. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Tài chính; thời gian: 1-2 năm.

  2. Nâng cao chất lượng công tác lập dự toán ngân sách: Áp dụng phương pháp dự báo khoa học, dựa trên phân tích dữ liệu kinh tế - xã hội thực tế; tăng cường phối hợp giữa các phòng ban liên quan để xây dựng dự toán chính xác, khả thi. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính, UBND huyện; thời gian: hàng năm trước kỳ lập dự toán.

  3. Tăng cường công tác chấp hành dự toán và quản lý thu ngân sách: Rà soát, kiểm tra chặt chẽ các nguồn thu, đặc biệt là thuế đất đai, phí lệ phí; áp dụng các biện pháp thu thuế hiệu quả, minh bạch; đẩy mạnh tuyên truyền nâng cao nhận thức người dân và doanh nghiệp về nghĩa vụ thuế. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế huyện, UBND huyện; thời gian: liên tục hàng năm.

  4. Cải thiện hiệu quả chi ngân sách và tăng cường thanh tra, kiểm tra: Ưu tiên chi đầu tư phát triển, giảm chi thường xuyên không cần thiết; tổ chức kiểm tra, giám sát định kỳ và đột xuất các khoản chi ngân sách; xử lý nghiêm các vi phạm, nâng cao tính minh bạch trong quản lý chi tiêu. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Tài chính, Kho bạc Nhà nước huyện; thời gian: 1-3 năm.

  5. Tuyên truyền, nâng cao nhận thức về vai trò quản lý ngân sách: Tổ chức các chương trình đào tạo, hội thảo, truyền thông về quản lý ngân sách cho cán bộ và cộng đồng dân cư nhằm tạo sự đồng thuận và giám sát xã hội. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các tổ chức xã hội; thời gian: liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực lập kế hoạch, quản lý thu chi ngân sách, áp dụng các giải pháp thực tiễn để cải thiện hiệu quả công tác quản lý ngân sách.

  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tham khảo để xây dựng các chính sách, quy định phù hợp với điều kiện thực tế địa phương, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật về ngân sách.

  3. Các nhà nghiên cứu, học giả trong lĩnh vực quản lý công và tài chính công: Tài liệu tham khảo bổ ích cho các nghiên cứu chuyên sâu về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện trong bối cảnh các nước đang phát triển.

  4. Cơ quan tài chính, thuế và kho bạc: Hỗ trợ trong việc đánh giá, cải tiến quy trình quản lý ngân sách, nâng cao hiệu quả phối hợp giữa các đơn vị liên quan trong chu trình ngân sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện là gì?
    Quản lý ngân sách cấp huyện là quá trình sử dụng các công cụ, biện pháp để lập dự toán, chấp hành, quyết toán và kiểm tra thu chi ngân sách nhằm đảm bảo cân đối và hiệu quả trong việc thực hiện các chức năng của chính quyền địa phương.

  2. Tại sao công tác lập dự toán ngân sách lại quan trọng?
    Lập dự toán chính xác giúp huyện phân bổ nguồn lực hợp lý, tránh thất thoát, đảm bảo các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội được thực hiện đúng kế hoạch, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý ngân sách tại huyện Phathum Phone là gì?
    Bao gồm dự toán chưa chính xác, thu ngân sách chưa đạt kế hoạch, chi tiêu lãng phí, công tác thanh tra kiểm tra chưa nghiêm túc và trình độ cán bộ quản lý còn hạn chế.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách?
    Cần tăng cường kiểm tra, giám sát các nguồn thu, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế, tuyên truyền nâng cao nhận thức người dân và doanh nghiệp về nghĩa vụ thuế, đồng thời phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan.

  5. Vai trò của thanh tra, kiểm tra trong quản lý ngân sách là gì?
    Thanh tra, kiểm tra giúp phát hiện, ngăn chặn và xử lý các sai phạm trong thu chi ngân sách, đảm bảo tính minh bạch, công bằng và hiệu quả trong sử dụng nguồn lực tài chính công.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, tập trung vào huyện Phathum Phone, tỉnh Champasak, Lào trong giai đoạn 2016-2019.
  • Phân tích thực trạng cho thấy công tác lập dự toán, chấp hành dự toán, quản lý thu chi và thanh tra kiểm tra ngân sách còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực như hoàn thiện bộ máy quản lý, nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường thu ngân sách, cải thiện chi tiêu và đẩy mạnh thanh tra kiểm tra.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp huyện, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và điều chỉnh chính sách phù hợp; kêu gọi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý và cộng đồng dân cư nhằm đảm bảo thành công bền vững.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Phathum Phone, góp phần xây dựng địa phương phát triển bền vững và thịnh vượng.