Quản Lý Ngân Sách Nhà Nước Tại Hà Nội: Nghiên Cứu và Đề Xuất

Ngân sách nhà nước (NSNN) ra đời cùng với sự xuất hiện của nhà nước. Nhà nước sử dụng quyền lực chính trị và nhu cầu tài chính để đảm bảo thực hiện chức năng, nhiệm vụ. Điều này cho thấy sự tồn tại của Nhà nước, vai trò của nhà nước đối với đời sống kinh tế - xã hội là những yếu tố cơ bản quyết định sự tồn tại và tính chất của NSNN. NSNN phản ánh các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của nhà nước khi Nhà nước tham gia phân phối các nguồn tài chính quốc gia nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước trên cơ sở luật định.

Cấu trúc dọc của ngân sách nhà nước: Dựa trên sự phân bổ ngân sách nhà nước thành nhiều cấp lãnh thổ, cấu trúc dọc của ngân sách nhà nước tương ứng với hệ thống chính quyền nhà nước theo lãnh thổ, đồng thời là các cấp ngân sách như (ngân sách cấp TW, ngân sách cấp tỉnh, ngân sách cấp huyện và ngân sách cấp xã). Cấu trúc ngang của ngân sách nhà nước bao gồm các khoản thu (thuế, phí, lệ phí, các khoản đóng góp của các tổ chức và cá nhân, các khoản viện trợ, các khoản thu khác theo quy định của pháp luật, các khoản do nhà nước vay để bù đắp bội chi, được đưa vào cân đối ngân sách nhà nước) và các khoản chi (chi phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng an ninh, bảo đảm hoạt động bộ máy nhà nước, chi trả nợ của nước ngoài, chi viện trợ và các khoản chi theo quy định của nhà nước).

Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước là việc phân định phạm vi, trách nhiệm, quyền hạn của các cấp chính quyền nhà nước từ trung ương đến địa phương trong quy trình tổ chức tạo lập và sử dụng ngân sách nhà nước phục vụ cho việc thực thi chức năng nhiệm vụ của nhà nước. Mục tiêu của phân cấp quản lý ngân sách là nâng cao tính chủ động, tự chịu trách nhiệm của các cấp chính quyền địa phương trong việc quản lý và sử dụng hiệu quả nguồn lực tài chính, đồng thời đảm bảo sự thống nhất và hiệu quả của hệ thống ngân sách nhà nước.

Nguyên tắc phân cấp quản lý ngân sách nhà nước bao gồm: (1) Phân định rõ ràng trách nhiệm và quyền hạn giữa các cấp chính quyền; (2) Đảm bảo sự phù hợp giữa nhiệm vụ chi và nguồn thu của từng cấp ngân sách; (3) Tăng cường tính công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản lý ngân sách; (4) Đảm bảo sự thống nhất và hiệu quả của hệ thống ngân sách nhà nước. Nội dung phân cấp quản lý ngân sách nhà nước bao gồm: (1) Phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi; (2) Phân cấp thẩm quyền quyết định các chính sách, chế độ, tiêu chuẩn, định mức thu chi; (3) Phân cấp quy trình lập, chấp hành và quyết toán ngân sách.

Nhiều yếu tố ảnh hưởng đến phân cấp quản lý ngân sách nhà nước, bao gồm: (1) Đặc điểm kinh tế - xã hội của từng địa phương; (2) Trình độ phát triển của hệ thống chính trị và quản lý nhà nước; (3) Năng lực của đội ngũ cán bộ quản lý tài chính; (4) Mức độ tham gia của người dân vào quá trình quản lý ngân sách. Các yếu tố này cần được xem xét kỹ lưỡng khi thiết kế và thực hiện chính sách phân cấp quản lý ngân sách.

Hà Nội là trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa của cả nước, có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao và đóng góp lớn vào ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, Hà Nội cũng đối mặt với nhiều thách thức như: (1) Áp lực dân số và đô thị hóa; (2) Ô nhiễm môi trường; (3) Bất bình đẳng thu nhập. Những đặc điểm này ảnh hưởng lớn đến nhu cầu chi tiêu và khả năng thu ngân sách của thành phố.

Trong giai đoạn 2011-2015, Hà Nội thực hiện phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi theo hướng tăng cường quyền chủ động cho các quận, huyện. Tuy nhiên, việc phân cấp vẫn còn một số hạn chế như: (1) Tỷ lệ điều tiết ngân sách giữa các cấp chưa hợp lý; (2) Một số nguồn thu quan trọng vẫn tập trung ở cấp thành phố; (3) Nhiệm vụ chi của các quận, huyện còn chồng chéo.

Việc phân cấp quản lý ngân sách ở Hà Nội đã đạt được một số kết quả tích cực như: (1) Tăng cường tính chủ động của các quận, huyện trong quản lý tài chính; (2) Nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách; (3) Góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của thành phố. Tuy nhiên, vẫn còn một số hạn chế cần khắc phục như: (1) Tính minh bạch và trách nhiệm giải trình chưa cao; (2) Năng lực quản lý tài chính của một số cán bộ còn hạn chế; (3) Cơ chế kiểm tra, giám sát chưa hiệu quả.

Cần tăng cường phân cấp thẩm quyền ban hành các chế độ, chính sách, tiêu chuẩn, định mức chi ngân sách cho các cấp chính quyền địa phương, đặc biệt là các quận, huyện. Điều này giúp các địa phương chủ động hơn trong việc điều chỉnh các chính sách cho phù hợp với điều kiện thực tế và nhu cầu phát triển của mình.

Cần hoàn thiện cơ chế bổ sung ngân sách giữa các cấp, đảm bảo sự công bằng và hợp lý trong phân phối nguồn lực tài chính. Cơ chế bổ sung ngân sách cần dựa trên các tiêu chí khách quan, minh bạch và được điều chỉnh định kỳ để phù hợp với tình hình phát triển kinh tế - xã hội.

Cần nâng cao năng lực quản lý tài chính cho đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác tài chính ở các cấp chính quyền địa phương. Việc đào tạo, bồi dưỡng cần tập trung vào các kiến thức, kỹ năng về quản lý ngân sách, kế toán, kiểm toán và phân tích tài chính.

Cần đẩy mạnh ứng dụng CNTT trong tất cả các khâu của quy trình quản lý ngân sách, từ lập dự toán, phân bổ, chấp hành đến quyết toán. Các phần mềm quản lý ngân sách cần được tích hợp với các hệ thống thông tin khác để tạo thành một hệ thống quản lý tài chính công thống nhất.

Cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát việc sử dụng ngân sách ở tất cả các cấp, các ngành. Công tác kiểm tra, giám sát cần được thực hiện thường xuyên, định kỳ và đột xuất, tập trung vào các lĩnh vực có nguy cơ tham nhũng, lãng phí cao.

Cần xây dựng cơ chế để người dân có thể tham gia vào quá trình quản lý ngân sách, từ việc góp ý xây dựng dự toán đến giám sát việc sử dụng ngân sách. Cơ chế này giúp tăng cường tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và hiệu quả của hệ thống ngân sách nhà nước.

Các giải pháp chính bao gồm: (1) Tăng cường phân cấp thẩm quyền; (2) Hoàn thiện cơ chế bổ sung ngân sách; (3) Nâng cao năng lực cán bộ; (4) Ứng dụng CNTT; (5) Tăng cường kiểm tra, giám sát; (6) Xây dựng cơ chế phản hồi từ người dân.

Trong tương lai, quản lý ngân sách nhà nước tại Hà Nội sẽ tiếp tục được hoàn thiện theo hướng tăng cường tính chủ động, minh bạch, trách nhiệm giải trình và hiệu quả. Việc ứng dụng các công nghệ mới và tăng cường sự tham gia của người dân sẽ đóng vai trò quan trọng trong quá trình này.