Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển giáo dục mầm non tại Việt Nam, việc xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm (LTLTT) được xem là yếu tố then chốt để phát triển toàn diện nhân cách và năng lực của trẻ. Thành phố Ninh Bình, tỉnh Ninh Bình, với hơn 20 cơ sở giáo dục mầm non và gần 242 lớp học, đã và đang triển khai nhiều hoạt động nhằm nâng cao chất lượng môi trường giáo dục cho trẻ. Tuy nhiên, thực trạng quản lý hoạt động xây dựng môi trường giáo dục LTLTT tại các trường mầm non vẫn còn nhiều hạn chế do ảnh hưởng của các yếu tố chủ quan và khách quan.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát, phân tích thực trạng quản lý hoạt động xây dựng môi trường giáo dục LTLTT tại 8 trường mầm non trên địa bàn thành phố Ninh Bình trong giai đoạn 2018-2021, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả công tác này. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao chất lượng chăm sóc, giáo dục trẻ, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý và giáo viên trong việc tổ chức môi trường giáo dục thân thiện, an toàn và phát huy tối đa tiềm năng của trẻ.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường mầm non tại thành phố Ninh Bình, khảo sát 255 khách thể gồm 30 cán bộ quản lý, chuyên viên Phòng GD&ĐT và 210 giáo viên. Thời gian nghiên cứu bao gồm số liệu hồi cứu từ năm học 2018-2019 đến 2020-2021 và khảo sát thực tiễn trong năm học 2020-2021. Các chỉ số đánh giá được xây dựng dựa trên tiêu chí của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đảm bảo tính khoa học và thực tiễn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục lấy trẻ làm trung tâm, bao gồm:

  • Lý thuyết giáo dục tiến bộ của John Dewey: Nhấn mạnh vai trò chủ động của trẻ trong quá trình học tập, giáo dục phải gắn liền với xã hội và đời sống thực tế của trẻ.
  • Phương pháp Montessori của Maria Montessori: Tôn trọng sự khác biệt cá nhân của trẻ, tạo môi trường học tập phù hợp với nhu cầu và khả năng riêng biệt của từng trẻ.
  • Quan điểm của Carl Rogers về "Freedom to Learn": Đề cao nhu cầu và lợi ích của người học, khuyến khích trẻ tự lựa chọn nội dung học tập và phát triển năng lực tự học.
  • Khái niệm quản lý nhà trường: Quản lý là quá trình tác động có mục đích, kế hoạch của chủ thể quản lý nhằm sử dụng hiệu quả các nguồn lực để đạt mục tiêu giáo dục.
  • Môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm: Là tổ hợp các điều kiện vật chất và tinh thần tạo điều kiện cho trẻ được tham gia, trải nghiệm và phát triển toàn diện.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý nhà trường, môi trường giáo dục, môi trường giáo dục LTLTT, xây dựng môi trường giáo dục, và quản lý hoạt động xây dựng môi trường giáo dục LTLTT.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu hồi cứu từ 3 năm học (2018-2021), khảo sát 255 khách thể gồm cán bộ quản lý, giáo viên và cha mẹ trẻ tại 8 trường mầm non thành phố Ninh Bình.
  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu phiếu điều tra được thiết kế khoa học, lựa chọn ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.
  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Điều tra khảo sát, quan sát thực tế, phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên có kinh nghiệm.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích định tính và định lượng, xử lý số liệu bằng phần mềm Excel để đánh giá thực trạng và mức độ ảnh hưởng của các yếu tố.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu trong năm học 2020-2021, phân tích và tổng hợp kết quả trong quý cuối năm 2021, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm tính khả thi trong năm 2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của xây dựng môi trường giáo dục LTLTT: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức rõ vai trò của môi trường giáo dục LTLTT trong phát triển toàn diện trẻ. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% trong số đó thực sự áp dụng hiệu quả các nguyên tắc này trong thực tiễn.

  2. Thực trạng xây dựng môi trường vật chất: Các trường mầm non được đầu tư cơ sở vật chất khang trang, sạch đẹp với diện tích phòng học đảm bảo theo tiêu chuẩn. Tuy nhiên, chỉ khoảng 70% trường có đầy đủ đồ dùng, đồ chơi phù hợp với từng độ tuổi và nhu cầu của trẻ, còn lại thiếu hụt hoặc chưa đa dạng.

  3. Phương pháp và hình thức xây dựng môi trường giáo dục: Khoảng 65% giáo viên áp dụng linh hoạt các phương pháp xây dựng môi trường trong và ngoài lớp học, tạo điều kiện cho trẻ tham gia trải nghiệm sáng tạo. Tuy nhiên, việc tổ chức hoạt động ngoài trời và các góc chơi còn hạn chế do điều kiện cơ sở vật chất và thời gian.

  4. Quản lý và chỉ đạo hoạt động xây dựng môi trường giáo dục: Hiệu trưởng và ban giám hiệu các trường mầm non đã xây dựng kế hoạch cụ thể, tổ chức tập huấn và kiểm tra định kỳ. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 55% trường thực hiện kiểm tra, đánh giá một cách khoa học và toàn diện, còn lại mang tính hình thức.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự quan tâm và nỗ lực của các trường mầm non thành phố Ninh Bình trong việc xây dựng môi trường giáo dục LTLTT là rõ ràng, thể hiện qua đầu tư cơ sở vật chất và tổ chức các hoạt động giáo dục. Tuy nhiên, sự thiếu đồng bộ trong quản lý, hạn chế về nguồn lực và năng lực chuyên môn của giáo viên là những nguyên nhân chính khiến hiệu quả chưa đạt tối ưu.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, mức độ áp dụng phương pháp giáo dục LTLTT tại Ninh Bình tương đối cao nhưng vẫn còn khoảng cách so với các mô hình tiên tiến như Montessori hay Reggio Emilia, nơi môi trường học tập được thiết kế linh hoạt, đa dạng và cá nhân hóa hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp xây dựng môi trường, bảng tổng hợp đánh giá mức độ hoàn thiện cơ sở vật chất và biểu đồ tròn phân bố nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về tầm quan trọng của môi trường giáo dục LTLTT.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về xây dựng môi trường giáo dục LTLTT, tập trung vào kỹ năng thiết kế hoạt động, sử dụng đồ chơi, học liệu phù hợp. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên áp dụng hiệu quả phương pháp lên trên 80% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Đầu tư, nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị: Huy động nguồn lực xã hội hóa, phối hợp với cha mẹ trẻ và các tổ chức để bổ sung đồ dùng, đồ chơi đa dạng, thân thiện môi trường, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý trẻ. Mục tiêu hoàn thiện 90% cơ sở vật chất theo tiêu chuẩn trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu trường, UBND địa phương.

  3. Xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá khoa học và thường xuyên: Thiết lập bộ tiêu chí đánh giá cụ thể, tổ chức kiểm tra định kỳ và đột xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động xây dựng môi trường giáo dục LTLTT. Mục tiêu đạt 100% trường thực hiện đánh giá đúng quy trình trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT, hiệu trưởng các trường.

  4. Phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng: Tăng cường tuyên truyền, vận động cha mẹ trẻ tham gia xây dựng môi trường giáo dục, tạo sự đồng thuận và hỗ trợ tích cực. Mục tiêu nâng cao mức độ hài lòng của phụ huynh lên trên 85% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban đại diện cha mẹ trẻ, nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục mầm non: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn giúp nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch và tổ chức hoạt động xây dựng môi trường giáo dục LTLTT hiệu quả.

  2. Giáo viên mầm non: Tài liệu tham khảo về phương pháp xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm, giúp giáo viên thiết kế hoạt động phù hợp với nhu cầu và khả năng của trẻ.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và khung lý thuyết toàn diện về quản lý hoạt động xây dựng môi trường giáo dục LTLTT tại địa phương, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Phụ huynh và cộng đồng: Hiểu rõ vai trò và tầm quan trọng của môi trường giáo dục LTLTT, từ đó phối hợp hiệu quả với nhà trường trong việc chăm sóc, giáo dục trẻ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm là gì?
    Môi trường giáo dục LTLTT là tổ hợp các điều kiện vật chất và tinh thần được thiết kế để trẻ được tham gia, trải nghiệm và phát triển toàn diện dựa trên nhu cầu, hứng thú và khả năng riêng của trẻ.

  2. Tại sao quản lý hoạt động xây dựng môi trường giáo dục LTLTT lại quan trọng?
    Quản lý hiệu quả giúp đảm bảo các nguồn lực được sử dụng đúng mục đích, tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên và trẻ, nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển nhân cách trẻ.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý hoạt động xây dựng môi trường giáo dục LTLTT?
    Bao gồm yếu tố chủ quan như năng lực, nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên; yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, chính sách giáo dục, sự phối hợp của gia đình và xã hội.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả xây dựng môi trường giáo dục LTLTT?
    Cần tăng cường đào tạo chuyên môn cho giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất, xây dựng hệ thống kiểm tra đánh giá khoa học và phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng.

  5. Phương pháp nào được áp dụng phổ biến trong xây dựng môi trường giáo dục LTLTT?
    Phương pháp Montessori, phương pháp giáo dục tiến bộ của John Dewey, và các phương pháp lấy trẻ làm trung tâm khác, tập trung vào việc tạo điều kiện cho trẻ tự khám phá, trải nghiệm và phát triển sáng tạo.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng khung lý luận toàn diện về quản lý hoạt động xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại trường mầm non, dựa trên các lý thuyết giáo dục tiến bộ và thực tiễn địa phương.
  • Thực trạng tại 8 trường mầm non thành phố Ninh Bình cho thấy sự quan tâm đầu tư cơ sở vật chất và nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về môi trường giáo dục LTLTT nhưng còn nhiều hạn chế trong tổ chức và quản lý.
  • Các yếu tố chủ quan và khách quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa các bên liên quan.
  • Đề xuất hệ thống biện pháp quản lý cụ thể, khả thi nhằm nâng cao chất lượng môi trường giáo dục LTLTT, góp phần phát triển toàn diện trẻ mầm non.
  • Tiếp theo, cần triển khai khảo nghiệm các biện pháp đề xuất, mở rộng nghiên cứu tại các địa phương khác để hoàn thiện mô hình quản lý hiệu quả.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và các bên liên quan cần phối hợp chặt chẽ, áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả để xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục mầm non tại Việt Nam.