Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động trải nghiệm theo chủ đề trong trường trung học cơ sở (THCS) là một nội dung giáo dục quan trọng, được Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 nhằm phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh. Tại huyện Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng, với dân số khoảng 70.424 người và mạng lưới 21 đơn vị hành chính cấp xã, hoạt động trải nghiệm được triển khai trong các trường THCS nhằm giúp học sinh phát triển kỹ năng sống, năng lực thích ứng và định hướng nghề nghiệp. Tuy nhiên, thực trạng cho thấy hoạt động này còn nhiều hạn chế về mặt quản lý và tổ chức, chưa phát huy hết hiệu quả giáo dục.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm theo chủ đề ở các trường THCS huyện Trùng Khánh, phân tích nguyên nhân và đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng hoạt động này. Nghiên cứu khảo sát 125 cán bộ quản lý, giáo viên và 187 học sinh khối 7, 8 tại 5 trường THCS tiêu biểu trong huyện, thực hiện trong giai đoạn từ tháng 01/2022 đến tháng 4/2023. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả giáo dục toàn diện, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết giáo dục trải nghiệm của John Dewey và David Kolb, nhấn mạnh học tập qua trải nghiệm là phương pháp cốt lõi giúp học sinh phát triển kỹ năng thực tiễn và phẩm chất nhân cách. Mô hình 5 bước học tập qua trải nghiệm gồm: trải nghiệm, chia sẻ, phân tích, tổng quát và áp dụng, được vận dụng để thiết kế các hoạt động trải nghiệm theo chủ đề.

Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng mô hình quản lý giáo dục với các chức năng quản lý cơ bản: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá. Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động trải nghiệm theo chủ đề, quản lý hoạt động trải nghiệm, năng lực thích ứng, năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động, năng lực định hướng nghề nghiệp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm:

  • Khảo sát điều tra với 125 cán bộ quản lý, giáo viên và 187 học sinh tại 5 trường THCS huyện Trùng Khánh.
  • Phỏng vấn sâu cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh để thu thập thông tin định tính.
  • Quan sát trực tiếp các hoạt động trải nghiệm tại trường.
  • Tổng kết hồ sơ, tài liệu nhà trường và các văn bản pháp luật liên quan như Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT.

Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả, phân tích tần suất, trung bình và so sánh tỷ lệ phần trăm. Cỡ mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường THCS trong huyện. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 01/2022 đến tháng 4/2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò hoạt động trải nghiệm: 100% cán bộ quản lý và 97.2% giáo viên, học sinh đánh giá hoạt động trải nghiệm theo chủ đề là rất quan trọng hoặc quan trọng trong giáo dục học sinh THCS. Tuy nhiên, 40% cán bộ quản lý vẫn coi trọng chất lượng học văn hóa hơn, xem hoạt động trải nghiệm là phụ trợ.

  2. Thực trạng nội dung hoạt động trải nghiệm: Các chủ đề như trường học, thể dục thể thao, khoa học công nghệ và giao thông được tổ chức tương đối tốt với tỷ lệ thực hiện đạt từ 38% đến gần 50%. Ngược lại, các chủ đề như công nghiệp, ngư nghiệp, lâm nghiệp và nông nghiệp có mức độ thực hiện thấp, chỉ khoảng 20-34%.

  3. Hình thức tổ chức hoạt động: Hoạt động trải nghiệm chủ yếu tập trung vào tham quan, dã ngoại (chiếm 97.6% học sinh thích tham gia), trong khi các hình thức như viết bài theo chủ đề hay nghiên cứu khoa học còn mang tính hình thức và chưa thu hút học sinh.

  4. Quản lý và chỉ đạo: Công tác quản lý hoạt động trải nghiệm còn nhiều hạn chế, cán bộ quản lý chưa quan tâm đúng mức, phân công nhiệm vụ chưa rõ ràng, chưa huy động hiệu quả các nguồn lực xã hội. Việc phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng chưa chặt chẽ.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nhận thức chung về tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm là tích cực, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước về giáo dục trải nghiệm. Tuy nhiên, sự phân biệt giữa vai trò của học văn hóa và hoạt động trải nghiệm phản ánh hạn chế trong việc tích hợp hoạt động trải nghiệm vào chương trình giáo dục chính khóa.

Việc tập trung chủ yếu vào các hoạt động tham quan, dã ngoại cho thấy hình thức tổ chức còn đơn điệu, chưa khai thác hết tiềm năng phát triển kỹ năng và phẩm chất học sinh. So sánh với mô hình giáo dục trải nghiệm của Hàn Quốc và Anh, nơi hoạt động trải nghiệm đa dạng và có sự tham gia chủ động của học sinh, các trường THCS huyện Trùng Khánh cần đổi mới phương pháp tổ chức.

Công tác quản lý chưa hiệu quả do năng lực cán bộ quản lý và giáo viên còn hạn chế, thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường. Điều này ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu quả của hoạt động trải nghiệm theo chủ đề, cần được cải thiện để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện các chủ đề hoạt động trải nghiệm và biểu đồ tròn về mức độ nhận thức của các nhóm đối tượng, giúp minh họa rõ nét các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng thường xuyên về kỹ năng lập kế hoạch, tổ chức và đánh giá hoạt động trải nghiệm theo chủ đề, nhằm nâng cao nhận thức và năng lực thực hiện. Thời gian thực hiện trong 6-12 tháng, do Phòng GD&ĐT phối hợp với các trung tâm đào tạo chuyên môn tổ chức.

  2. Đa dạng hóa nội dung và hình thức hoạt động trải nghiệm: Khuyến khích các trường xây dựng kế hoạch tổ chức các hoạt động trải nghiệm phong phú, kết hợp các hình thức khám phá, thể nghiệm, cống hiến và nghiên cứu. Mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh tham gia các hoạt động ngoài tham quan dã ngoại lên ít nhất 50% trong 1-2 năm tới.

  3. Tăng cường phối hợp các lực lượng giáo dục: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình, các tổ chức xã hội và cộng đồng địa phương trong tổ chức và quản lý hoạt động trải nghiệm. Thực hiện cơ chế này trong vòng 12 tháng, do Hiệu trưởng và Ban đại diện cha mẹ học sinh chủ trì.

  4. Kiểm tra, giám sát và đánh giá thường xuyên: Thiết lập hệ thống kiểm tra, giám sát việc thực hiện kế hoạch hoạt động trải nghiệm, đánh giá kết quả dựa trên tiêu chí rõ ràng, khách quan. Áp dụng công cụ đánh giá đa dạng như phiếu đánh giá, hồ sơ hoạt động, sản phẩm học sinh. Thời gian triển khai ngay trong năm học tiếp theo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THCS: Giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động trải nghiệm, xây dựng kế hoạch và tổ chức hiệu quả các hoạt động theo chủ đề.

  2. Giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ môn: Cung cấp kiến thức và phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm đa dạng, phù hợp với đặc điểm học sinh và điều kiện nhà trường.

  3. Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện, tỉnh: Là cơ sở để xây dựng chính sách, hướng dẫn và hỗ trợ các trường trong việc triển khai hoạt động trải nghiệm theo chủ đề.

  4. Nghiên cứu sinh, học viên cao học ngành Quản lý giáo dục và Giáo dục học: Tham khảo mô hình nghiên cứu thực tiễn, phương pháp khảo sát và phân tích dữ liệu trong lĩnh vực quản lý giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm theo chủ đề là gì?
    Là các hoạt động giáo dục được tổ chức theo các chủ đề cụ thể nhằm giúp học sinh THCS phát triển kỹ năng sống, phẩm chất và năng lực thích ứng với cuộc sống thông qua trải nghiệm thực tế.

  2. Tại sao hoạt động trải nghiệm lại quan trọng trong giáo dục THCS?
    Hoạt động trải nghiệm giúp học sinh phát triển toàn diện, hình thành kỹ năng giao tiếp, tổ chức, quản lý và định hướng nghề nghiệp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động trải nghiệm hiện nay là gì?
    Bao gồm nhận thức chưa đầy đủ của cán bộ quản lý và giáo viên, hình thức tổ chức đơn điệu, thiếu sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục và hạn chế về cơ sở vật chất.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động trải nghiệm theo chủ đề?
    Cần nâng cao năng lực cán bộ quản lý, đa dạng hóa nội dung và hình thức hoạt động, tăng cường phối hợp các lực lượng giáo dục và thực hiện kiểm tra, đánh giá thường xuyên.

  5. Hoạt động trải nghiệm có thể được tổ chức dưới những hình thức nào?
    Bao gồm hình thức khám phá (tham quan, thực địa), thể nghiệm tương tác (đóng kịch, hội thảo), cống hiến (tình nguyện, lao động công ích) và nghiên cứu (khảo sát, dự án khoa học).

Kết luận

  • Hoạt động trải nghiệm theo chủ đề là yếu tố thiết yếu trong giáo dục THCS, góp phần phát triển phẩm chất và năng lực học sinh toàn diện.
  • Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm là tích cực nhưng còn nhiều hạn chế trong thực tiễn tổ chức.
  • Nội dung và hình thức hoạt động trải nghiệm hiện nay còn đơn điệu, tập trung chủ yếu vào tham quan, dã ngoại, chưa khai thác hết tiềm năng giáo dục.
  • Công tác quản lý và phối hợp các lực lượng giáo dục chưa hiệu quả, ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động trải nghiệm.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao năng lực quản lý, đa dạng hóa hoạt động, tăng cường phối hợp và kiểm tra đánh giá nhằm nâng cao chất lượng hoạt động trải nghiệm theo chủ đề tại các trường THCS huyện Trùng Khánh trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo: Các trường THCS và Phòng GD&ĐT huyện cần triển khai ngay các biện pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh.