Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động trải nghiệm (HĐTN) trong giáo dục tiểu học đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực của học sinh. Theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, HĐTN được quy định là hoạt động giáo dục bắt buộc với thời lượng lên tới 105 tiết/năm học, nhằm giúp học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn, phát triển kỹ năng sống và năng lực thích ứng. Tại các trường tiểu học vùng khó khăn thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai, nơi phần lớn học sinh là con em dân tộc thiểu số, HĐTN có ý nghĩa đặc biệt trong việc bồi dưỡng kỹ năng sống, tăng cường sự tự tin và khả năng ứng xử trong cuộc sống. Tuy nhiên, thực trạng quản lý và tổ chức HĐTN tại các trường này còn nhiều hạn chế về nội dung, hình thức tổ chức, kiểm tra đánh giá và sự phối hợp các lực lượng giáo dục, dẫn đến hiệu quả giáo dục toàn diện chưa cao. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý HĐTN tại các trường tiểu học vùng khó khăn trên địa bàn thành phố Lào Cai, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, nâng cao hiệu quả hoạt động trải nghiệm đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông 2018. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 9/2022 đến tháng 3/2023, khảo sát 13 cán bộ quản lý và 120 giáo viên tại 6 trường tiểu học vùng khó khăn. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện chất lượng giáo dục, góp phần phát triển năng lực học sinh và hỗ trợ công tác quản lý giáo dục tại các vùng đặc thù.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục trải nghiệm nổi bật như chu trình học từ trải nghiệm của David Kolb, nhấn mạnh quá trình học tập liên tục dựa trên kinh nghiệm thực tiễn và sự phản ánh có ý thức. Lý thuyết này đề cao vai trò của việc học thông qua hành động và trải nghiệm thực tế, giúp học sinh phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và sáng tạo. Ngoài ra, quan điểm giáo dục của John Dewey về “học qua làm” cũng được vận dụng, nhấn mạnh sự gắn kết giữa giáo dục và cuộc sống xã hội. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Hoạt động trải nghiệm (HĐTN): Hoạt động giáo dục do nhà trường định hướng, tạo cơ hội cho học sinh tiếp cận thực tế, vận dụng kiến thức và phát triển kỹ năng.
  • Vùng khó khăn: Khu vực có tỷ lệ hộ nghèo cao, dân tộc thiểu số chiếm đa số, điều kiện kinh tế xã hội hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục.
  • Quản lý hoạt động trải nghiệm: Quá trình tác động có chủ đích của cán bộ quản lý nhằm tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá các hoạt động trải nghiệm để đạt mục tiêu giáo dục.
  • Năng lực đặc thù của học sinh: Bao gồm năng lực thích ứng với cuộc sống, năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động, năng lực định hướng nghề nghiệp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 13 cán bộ quản lý và 120 giáo viên tại 6 trường tiểu học vùng khó khăn thành phố Lào Cai, bao gồm Trường Tiểu học Hợp Thành, Thống Nhất, Tả Phời, Cốc San, Cam Đường và Vạn Hoà.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp điều tra khảo sát qua phiếu câu hỏi, quan sát thực tế hoạt động trải nghiệm, phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên, nghiên cứu sản phẩm hoạt động và văn bản quản lý giáo dục. Dữ liệu được xử lý bằng thống kê toán học để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.
  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 9/2022 đến tháng 3/2023, gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích, khảo nghiệm biện pháp và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò HĐTN: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức rõ vị trí, vai trò quan trọng của HĐTN trong phát triển năng lực học sinh theo chương trình giáo dục phổ thông 2018. Tuy nhiên, 40% trong số đó cho rằng việc triển khai còn mang tính hình thức, chưa thực sự đi vào chiều sâu.
  2. Thực hiện mục tiêu HĐTN: Chỉ khoảng 60% giáo viên đánh giá việc thực hiện mục tiêu HĐTN tại trường đạt mức khá, còn lại gặp khó khăn do thiếu nguồn lực và kinh nghiệm tổ chức.
  3. Nội dung và hình thức tổ chức: Nội dung HĐTN chủ yếu tập trung vào hoạt động phát triển cá nhân (chiếm 60% thời lượng), trong khi các hoạt động hướng đến xã hội, tự nhiên và hướng nghiệp chiếm tỷ lệ thấp hơn (20%, 10%, 10%). Hình thức tổ chức còn đơn điệu, thiếu đa dạng, chưa khai thác hiệu quả các phương thức như sân khấu tương tác, câu lạc bộ, giao lưu.
  4. Điều kiện tổ chức và quản lý: Cơ sở vật chất phục vụ HĐTN còn hạn chế, đặc biệt tại các điểm trường lẻ với điều kiện giao thông khó khăn. Việc lập kế hoạch, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá HĐTN chưa đồng bộ, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và các lực lượng xã hội. Khoảng 70% giáo viên cho biết chưa được bồi dưỡng đầy đủ về năng lực tổ chức HĐTN.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ điều kiện kinh tế xã hội khó khăn, đặc thù vùng dân tộc thiểu số với nhiều điểm trường lẻ phân tán, gây khó khăn trong việc huy động nguồn lực và tổ chức hoạt động. So với các nghiên cứu tại các thành phố lớn, tỷ lệ giáo viên được đào tạo về HĐTN tại Lào Cai thấp hơn khoảng 20%, ảnh hưởng đến chất lượng tổ chức. Việc tập trung quá nhiều vào hoạt động phát triển cá nhân phản ánh đặc điểm tâm lý học sinh dân tộc thiểu số, nhưng cũng cho thấy sự thiếu cân đối trong nội dung trải nghiệm. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bổ thời lượng các nhóm hoạt động trải nghiệm và bảng đánh giá mức độ thực hiện mục tiêu HĐTN theo khảo sát giáo viên. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực quản lý, đổi mới phương pháp tổ chức và tăng cường phối hợp các lực lượng giáo dục để nâng cao hiệu quả HĐTN, góp phần phát triển toàn diện học sinh vùng khó khăn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu cho cán bộ quản lý và giáo viên về quản lý và tổ chức HĐTN, tập trung vào đổi mới phương pháp, đa dạng hóa hình thức tổ chức. Mục tiêu đạt 90% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.
  2. Xây dựng kế hoạch HĐTN phù hợp: Hướng dẫn các trường xây dựng kế hoạch HĐTN linh hoạt, phù hợp với đặc điểm vùng khó khăn, cân đối thời lượng giữa các nhóm hoạt động trải nghiệm. Thời gian hoàn thành kế hoạch mẫu trong 6 tháng đầu năm học. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn các trường tiểu học.
  3. Tăng cường cơ sở vật chất và thiết bị: Đầu tư bổ sung trang thiết bị phục vụ HĐTN như dụng cụ lao động, thiết bị trình chiếu, phòng thực hành, đặc biệt tại các điểm trường lẻ. Mục tiêu nâng cấp tối thiểu 50% cơ sở vật chất trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố Lào Cai, Sở GD&ĐT, phối hợp với các tổ chức xã hội và cha mẹ học sinh.
  4. Phát huy sự phối hợp các lực lượng giáo dục: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình, các tổ chức chính trị xã hội và cộng đồng trong tổ chức HĐTN, tăng cường vai trò của Hội cha mẹ học sinh và các đoàn thể địa phương. Thực hiện ngay trong năm học hiện tại với các chương trình phối hợp cụ thể. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu nhà trường, các tổ chức xã hội địa phương.
  5. Đổi mới kiểm tra, đánh giá: Xây dựng hệ thống đánh giá kết quả HĐTN mang tính khuyến khích, phản ánh đúng năng lực và sự tiến bộ của học sinh, tránh hình thức. Triển khai thí điểm trong 1 năm học tại các trường khảo sát. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT thành phố Lào Cai, các trường tiểu học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp hiểu rõ về quản lý hoạt động trải nghiệm tại các trường vùng khó khăn, từ đó áp dụng các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý và tổ chức.
  2. Giáo viên tiểu học: Nâng cao nhận thức và kỹ năng tổ chức HĐTN, đổi mới phương pháp giảng dạy tích hợp trải nghiệm, phù hợp với đặc điểm học sinh dân tộc thiểu số.
  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý HĐTN trong bối cảnh vùng khó khăn, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới giáo dục phổ thông.
  4. Các tổ chức chính trị xã hội và cộng đồng: Hiểu rõ vai trò phối hợp trong tổ chức HĐTN, từ đó tham gia tích cực hơn vào các hoạt động giáo dục trải nghiệm, góp phần phát triển giáo dục địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm là gì và tại sao quan trọng trong giáo dục tiểu học?
    Hoạt động trải nghiệm là các hoạt động giáo dục giúp học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn, phát triển kỹ năng sống và năng lực thích ứng. Nó quan trọng vì giúp học sinh phát triển toàn diện, đặc biệt là kỹ năng thực hành và sáng tạo, không chỉ học lý thuyết suông.

  2. Thực trạng quản lý HĐTN tại các trường tiểu học vùng khó khăn như thế nào?
    Thực trạng cho thấy nhận thức về HĐTN khá tốt nhưng việc tổ chức còn hạn chế do thiếu nguồn lực, cơ sở vật chất và năng lực tổ chức của giáo viên chưa đồng đều. Việc phối hợp các lực lượng giáo dục cũng chưa hiệu quả, ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động.

  3. Các phương pháp tổ chức HĐTN phổ biến hiện nay là gì?
    Các phương pháp gồm khám phá, thể nghiệm tương tác, cống hiến và nghiên cứu. Hình thức tổ chức đa dạng như câu lạc bộ, trò chơi, diễn đàn, sân khấu tương tác, tham quan dã ngoại, hội thi và hoạt động nhân đạo.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý HĐTN tại các trường vùng khó?
    Cần nâng cao năng lực quản lý và tổ chức cho cán bộ quản lý, giáo viên; xây dựng kế hoạch phù hợp; tăng cường cơ sở vật chất; phát huy sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng; đổi mới kiểm tra đánh giá.

  5. Vai trò của gia đình và cộng đồng trong tổ chức HĐTN là gì?
    Gia đình và cộng đồng đóng vai trò hỗ trợ, phối hợp cùng nhà trường trong tổ chức HĐTN, góp phần tạo môi trường giáo dục toàn diện, cung cấp nguồn lực và tạo điều kiện cho học sinh tham gia các hoạt động trải nghiệm thực tế.

Kết luận

  • Hoạt động trải nghiệm là yếu tố thiết yếu trong giáo dục tiểu học, đặc biệt tại các trường vùng khó khăn, giúp phát triển kỹ năng sống và năng lực học sinh.
  • Thực trạng quản lý HĐTN tại các trường tiểu học vùng khó khăn thành phố Lào Cai còn nhiều hạn chế về nội dung, hình thức tổ chức và điều kiện thực hiện.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các biện pháp quản lý thiết thực, bao gồm nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch phù hợp, tăng cường cơ sở vật chất và phát huy phối hợp các lực lượng giáo dục.
  • Việc triển khai các giải pháp này cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý, nhà trường, giáo viên, gia đình và cộng đồng trong vòng 1-2 năm tới.
  • Kêu gọi các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và các tổ chức liên quan áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao chất lượng hoạt động trải nghiệm, góp phần phát triển giáo dục toàn diện tại vùng khó khăn.