Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động trải nghiệm theo phương thức khám phá là một nội dung quan trọng trong chương trình giáo dục phổ thông 2018, nhằm phát triển năng lực và phẩm chất toàn diện cho học sinh tiểu học. Tại huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương, với dân số khoảng 190.000 người và 26 trường tiểu học công lập, việc quản lý hoạt động trải nghiệm theo phương thức khám phá đang được quan tâm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy các hoạt động này còn nhiều hạn chế như tổ chức chưa thường xuyên, nội dung chưa chi tiết, phương pháp còn mang tính truyền thống và chưa áp dụng hiệu quả các phương pháp mới.

Mục tiêu nghiên cứu là khảo sát thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm theo phương thức khám phá cho học sinh các trường tiểu học huyện Ninh Giang, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục toàn diện. Nghiên cứu tập trung vào 8 trường tiểu học với 220 đối tượng khảo sát gồm 45 cán bộ quản lý và 175 giáo viên. Thời gian nghiên cứu chủ yếu trong năm học 2021-2022, tại địa bàn huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI, góp phần phát triển năng lực thực tiễn, phẩm chất và kỹ năng sống cho học sinh tiểu học, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục xây dựng kế hoạch và tổ chức hoạt động trải nghiệm hiệu quả hơn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết giáo dục trải nghiệm và quản lý giáo dục. Lý thuyết học từ trải nghiệm của Kolb (1984) nhấn mạnh quá trình học tập là chuyển hóa kinh nghiệm thành kiến thức thông qua phản ánh. Phương thức khám phá được hiểu là tổ chức các hoạt động tạo cơ hội cho học sinh tiếp xúc, tìm hiểu và phát hiện vấn đề từ môi trường xung quanh, qua đó phát triển năng lực và phẩm chất.

Khái niệm quản lý được hiểu là hoạt động có kế hoạch, có tổ chức của chủ thể quản lý nhằm sử dụng hiệu quả các nguồn lực để đạt mục tiêu giáo dục. Quản lý hoạt động trải nghiệm theo phương thức khám phá bao gồm các chức năng: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo thực hiện, kiểm tra đánh giá và quản lý nguồn lực phục vụ.

Các khái niệm chính gồm:

  • Hoạt động trải nghiệm theo phương thức khám phá: các hoạt động như tham quan, thực địa, cắm trại, trò chơi nhằm giúp học sinh khám phá thế giới tự nhiên và xã hội.
  • Quản lý giáo dục: tổ chức, điều phối các hoạt động giáo dục nhằm đạt mục tiêu đề ra.
  • Năng lực và phẩm chất học sinh: các kỹ năng, thái độ và kiến thức phát triển qua hoạt động trải nghiệm.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý: bao gồm yếu tố khách quan (cơ sở vật chất, chỉ đạo cấp trên, môi trường sư phạm) và yếu tố chủ quan (năng lực cán bộ quản lý, trình độ giáo viên, đặc điểm tâm sinh lý học sinh).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu:

    • Tài liệu pháp luật, văn bản chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Sở GD&ĐT Hải Dương, Phòng GD&ĐT huyện Ninh Giang.
    • Dữ liệu khảo sát thực trạng tại 8 trường tiểu học huyện Ninh Giang với 220 người tham gia (45 cán bộ quản lý, 175 giáo viên).
    • Quan sát thực tế các hoạt động trải nghiệm tại trường.
    • Phỏng vấn sâu với cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích định tính nội dung các văn bản, phỏng vấn.
    • Phân tích định lượng số liệu khảo sát bằng thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm.
    • Đánh giá mối tương quan giữa các yếu tố ảnh hưởng và hiệu quả quản lý.

  • Timeline nghiên cứu:

    • Thu thập tài liệu và khảo sát thực địa: 3 tháng đầu năm học 2021-2022.
    • Phân tích dữ liệu và xây dựng báo cáo: 3 tháng tiếp theo.
    • Đề xuất biện pháp và hoàn thiện luận văn: 2 tháng cuối năm học.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập kế hoạch tổ chức hoạt động trải nghiệm:
    Khoảng 75% cán bộ quản lý cho biết kế hoạch tổ chức hoạt động trải nghiệm theo phương thức khám phá được xây dựng nhưng còn chung chung, thiếu chi tiết và chưa sát với điều kiện thực tế của từng trường. Chỉ 60% giáo viên đánh giá kế hoạch có tính khả thi cao.

  2. Phương pháp và hình thức tổ chức:
    70% giáo viên sử dụng phương pháp truyền thống như giảng giải, hướng dẫn trực tiếp, chưa áp dụng đa dạng các phương pháp như trò chơi, thảo luận nhóm hay đóng vai. Hình thức tổ chức chủ yếu là tham quan và thực địa, chiếm 65%, trong khi các hình thức cắm trại, trò chơi còn hạn chế (dưới 30%).

  3. Kiểm tra, đánh giá hoạt động trải nghiệm:
    80% cán bộ quản lý cho biết việc kiểm tra, đánh giá chủ yếu dựa trên quan sát và nhận xét, chưa có tiêu chí đánh giá cụ thể, chuẩn hóa. Việc đánh giá chưa được ghi chép đầy đủ vào hồ sơ học tập của học sinh.

  4. Quản lý nguồn lực:
    Cơ sở vật chất phục vụ hoạt động trải nghiệm còn thiếu thốn, chỉ khoảng 50% trường có đủ trang thiết bị cần thiết. Kinh phí dành cho hoạt động trải nghiệm chiếm khoảng 5-7% tổng ngân sách nhà trường, chưa đáp ứng nhu cầu thực tế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do nhận thức chưa đồng đều về vai trò của hoạt động trải nghiệm theo phương thức khám phá, năng lực tổ chức của đội ngũ giáo viên còn hạn chế, đặc biệt là kỹ năng áp dụng các phương pháp tích cực. So với các nghiên cứu trong nước, kết quả tương đồng với báo cáo của một số địa phương khác về việc thiếu đồng bộ trong quản lý và tổ chức hoạt động trải nghiệm.

Việc thiếu các tiêu chí đánh giá cụ thể làm giảm hiệu quả phản hồi và điều chỉnh hoạt động, ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục toàn diện. Cơ sở vật chất và kinh phí hạn chế cũng là rào cản lớn, nhất là trong bối cảnh các hoạt động trải nghiệm đòi hỏi không gian và thiết bị phù hợp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp tổ chức, biểu đồ tròn về phân bổ kinh phí, bảng tổng hợp đánh giá mức độ hoàn thành kế hoạch theo từng trường. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế trong quản lý hoạt động trải nghiệm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng kế hoạch chi tiết và khả thi:
    Đề nghị các trường tiểu học phối hợp với Phòng GD&ĐT xây dựng kế hoạch tổ chức hoạt động trải nghiệm theo phương thức khám phá cụ thể, phù hợp với điều kiện thực tế từng trường, cập nhật hàng năm. Thời gian thực hiện: ngay từ đầu năm học.

  2. Đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực giáo viên:
    Tổ chức các lớp tập huấn kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm, áp dụng phương pháp tích cực như trò chơi, thảo luận nhóm, đóng vai cho đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên áp dụng phương pháp mới lên trên 80% trong 2 năm tới.

  3. Xây dựng tiêu chí đánh giá chuẩn hóa:
    Phòng GD&ĐT phối hợp với các chuyên gia xây dựng bộ tiêu chí đánh giá kết quả hoạt động trải nghiệm, áp dụng thống nhất trong các trường tiểu học. Thực hiện kiểm tra, đánh giá định kỳ và ghi nhận kết quả vào hồ sơ học tập học sinh. Thời gian triển khai trong năm học tiếp theo.

  4. Tăng cường quản lý và huy động nguồn lực:
    Nhà trường cần chủ động huy động kinh phí từ các nguồn xã hội hóa như cha mẹ học sinh, doanh nghiệp địa phương để đầu tư cơ sở vật chất phục vụ hoạt động trải nghiệm. Đồng thời, quản lý chặt chẽ, sử dụng hiệu quả các trang thiết bị hiện có. Mục tiêu nâng tỷ lệ trường có đủ trang thiết bị lên 80% trong 3 năm.

  5. Phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội:
    Tăng cường tuyên truyền, vận động cha mẹ học sinh và các tổ chức xã hội tham gia hỗ trợ, giám sát hoạt động trải nghiệm, tạo môi trường giáo dục toàn diện cho học sinh. Thực hiện thường xuyên trong năm học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tiểu học:
    Giúp hiểu rõ về quản lý hoạt động trải nghiệm theo phương thức khám phá, từ đó xây dựng kế hoạch và chỉ đạo tổ chức hiệu quả.

  2. Giáo viên tiểu học:
    Nâng cao nhận thức và kỹ năng tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo, áp dụng phương pháp tích cực để phát triển năng lực học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục:
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động trải nghiệm, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo trong lĩnh vực giáo dục trải nghiệm.

  4. Phòng Giáo dục và Đào tạo các địa phương:
    Tham khảo để xây dựng chính sách, hướng dẫn và hỗ trợ các trường tiểu học trong việc tổ chức hoạt động trải nghiệm theo phương thức khám phá phù hợp với điều kiện địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm theo phương thức khám phá là gì?
    Là các hoạt động giáo dục giúp học sinh tiếp xúc, tìm hiểu và phát hiện vấn đề từ môi trường xung quanh như tham quan, thực địa, cắm trại, trò chơi, nhằm phát triển năng lực và phẩm chất toàn diện.

  2. Tại sao cần quản lý hoạt động trải nghiệm theo phương thức khám phá?
    Quản lý giúp tổ chức hoạt động có kế hoạch, hiệu quả, đảm bảo mục tiêu giáo dục, sử dụng hợp lý nguồn lực và tạo môi trường học tập tích cực cho học sinh.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động trải nghiệm hiện nay là gì?
    Bao gồm kế hoạch chưa chi tiết, phương pháp tổ chức truyền thống, thiếu tiêu chí đánh giá chuẩn hóa, cơ sở vật chất và kinh phí hạn chế, năng lực giáo viên chưa đồng đều.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả tổ chức hoạt động trải nghiệm?
    Cần xây dựng kế hoạch cụ thể, đào tạo giáo viên, áp dụng phương pháp tích cực, xây dựng tiêu chí đánh giá, tăng cường nguồn lực và phối hợp với gia đình, xã hội.

  5. Ai là người chịu trách nhiệm chính trong quản lý hoạt động trải nghiệm?
    Hiệu trưởng và đội ngũ cán bộ quản lý nhà trường chịu trách nhiệm chính, phối hợp với giáo viên, phụ huynh và các tổ chức xã hội để tổ chức và quản lý hiệu quả.

Kết luận

  • Hoạt động trải nghiệm theo phương thức khám phá là yếu tố then chốt trong phát triển năng lực và phẩm chất học sinh tiểu học huyện Ninh Giang.
  • Thực trạng quản lý còn nhiều hạn chế về kế hoạch, phương pháp tổ chức, đánh giá và nguồn lực phục vụ.
  • Các yếu tố chủ quan và khách quan như năng lực cán bộ quản lý, trình độ giáo viên, cơ sở vật chất và sự phối hợp xã hội ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể gồm xây dựng kế hoạch chi tiết, đào tạo giáo viên, xây dựng tiêu chí đánh giá, tăng cường nguồn lực và phối hợp gia đình, xã hội.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi thiết thực cho các nhà quản lý giáo dục và giáo viên nhằm nâng cao chất lượng hoạt động trải nghiệm theo phương thức khám phá trong các trường tiểu học.

Hành động tiếp theo: Các trường tiểu học và Phòng GD&ĐT huyện Ninh Giang cần triển khai ngay các biện pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để hoàn thiện công tác quản lý hoạt động trải nghiệm, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh.