Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động trải nghiệm và hướng nghiệp (HĐTN, HN) là nội dung bắt buộc trong chương trình giáo dục phổ thông 2018, nhằm phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực cho học sinh trung học cơ sở (THCS). Tại huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang, với 30 trường THCS và hơn 13.000 học sinh, việc quản lí hiệu quả HĐTN, HN đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục và đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực địa phương. Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát thực trạng quản lí HĐTN, HN theo tiếp cận phối hợp giữa nhà trường và cộng đồng, đồng thời đề xuất các biện pháp quản lí phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động này trong giai đoạn 2020-2022.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong bối cảnh huyện Sơn Dương đang phát triển kinh tế - xã hội với thu nhập bình quân đầu người khoảng 26,5 triệu đồng/năm, đồng thời chú trọng đổi mới quản lí giáo dục và nâng cao chất lượng đào tạo. Việc quản lí HĐTN, HN theo tiếp cận phối hợp không chỉ giúp học sinh phát triển năng lực tự chủ, giao tiếp, giải quyết vấn đề mà còn góp phần định hướng nghề nghiệp phù hợp với nhu cầu xã hội và thị trường lao động địa phương. Qua đó, nghiên cứu góp phần hoàn thiện công tác quản lí giáo dục, tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững của giáo dục THCS tại Sơn Dương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lí giáo dục, quản lí hoạt động trải nghiệm và hướng nghiệp, cùng với tiếp cận phối hợp trong quản lí giáo dục. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  • Lý thuyết Quản lí giáo dục: Quản lí giáo dục được hiểu là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lí đến khách thể nhằm đạt mục tiêu giáo dục đã đề ra. Quản lí bao gồm các chức năng hoạch định, tổ chức, lãnh đạo và kiểm tra nhằm đảm bảo hiệu quả hoạt động giáo dục.

  • Lý thuyết Giáo dục trải nghiệm (Experiential Learning Theory - ELT): Đặt trọng tâm vào việc học thông qua trải nghiệm thực tiễn, phản ánh và phân tích kinh nghiệm để hình thành kiến thức và kỹ năng mới. ELT nhấn mạnh vai trò của hoạt động trải nghiệm trong phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: quản lí hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp; tiếp cận phối hợp giữa nhà trường và cộng đồng; năng lực tự chủ, giao tiếp, giải quyết vấn đề và định hướng nghề nghiệp; phẩm chất chủ yếu của học sinh THCS.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phối hợp giữa nghiên cứu lí thuyết và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 5 trường THCS tiêu biểu tại huyện Sơn Dương trong hai năm học 2020-2021 và 2021-2022, với đối tượng khảo sát gồm cán bộ quản lí, giáo viên, học sinh và phụ huynh.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Sử dụng phiếu hỏi khảo sát, phỏng vấn sâu và thu thập ý kiến chuyên gia nhằm đánh giá thực trạng quản lí HĐTN, HN theo tiếp cận phối hợp.

  • Phương pháp phân tích: Xử lý số liệu bằng phần mềm Excel, phân tích thống kê mô tả và so sánh tỷ lệ phần trăm để đánh giá mức độ thực hiện và các yếu tố ảnh hưởng.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung trong hai năm học liên tiếp, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và đánh giá sự thay đổi theo thời gian.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, khoa học và phù hợp với mục tiêu đề tài, giúp xây dựng cơ sở dữ liệu vững chắc cho việc đề xuất các biện pháp quản lí hiệu quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nhận thức về HĐTN, HN: Khoảng 75% cán bộ quản lí và giáo viên nhận thức đúng về mục tiêu và vai trò của HĐTN, HN trong chương trình giáo dục phổ thông 2018. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% học sinh và 55% phụ huynh hiểu rõ về nội dung và ý nghĩa của hoạt động này.

  2. Tổ chức và triển khai hoạt động: Các trường THCS tại Sơn Dương đã tổ chức đa dạng các hình thức HĐTN, HN như sinh hoạt dưới cờ, câu lạc bộ, tham quan thực tế. Tỷ lệ học sinh tham gia các hoạt động này đạt khoảng 70%, tuy nhiên thời lượng và chất lượng hoạt động còn hạn chế do thiếu nguồn lực và kế hoạch chi tiết.

  3. Phối hợp giữa nhà trường và cộng đồng: Mức độ phối hợp được đánh giá ở mức trung bình với khoảng 65% ý kiến đồng thuận về sự tham gia của phụ huynh và các tổ chức địa phương. Việc trao đổi thông tin và hỗ trợ vật chất còn chưa thường xuyên và chưa đồng bộ.

  4. Kiểm tra, đánh giá hoạt động: Chỉ có khoảng 50% trường thực hiện đánh giá kết quả HĐTN, HN một cách hệ thống, sử dụng đa dạng hình thức như tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng và đánh giá của giáo viên. Việc tổng hợp và sử dụng kết quả đánh giá để điều chỉnh hoạt động còn hạn chế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên chủ yếu do năng lực quản lí của cán bộ và giáo viên chưa đồng đều, thiếu kế hoạch chi tiết và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa nhà trường với cộng đồng. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, mức độ nhận thức và tổ chức HĐTN, HN tại Sơn Dương tương đối phù hợp nhưng cần cải thiện về chất lượng và sự tham gia của các bên liên quan.

Việc sử dụng biểu đồ cột để thể hiện tỷ lệ nhận thức của các nhóm đối tượng và biểu đồ tròn cho tỷ lệ tham gia hoạt động sẽ giúp minh họa rõ nét hơn về thực trạng. Bảng tổng hợp các hình thức phối hợp và đánh giá cũng góp phần làm rõ các điểm mạnh và hạn chế.

Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực quản lí, xây dựng kế hoạch chi tiết và tăng cường phối hợp nhằm nâng cao hiệu quả HĐTN, HN, góp phần thực hiện thành công mục tiêu giáo dục phổ thông 2018 tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lí, giáo viên, học sinh và cộng đồng
    Tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo định kỳ nhằm nâng cao hiểu biết về vai trò và mục tiêu của HĐTN, HN. Mục tiêu đạt 90% cán bộ và giáo viên nắm vững nội dung trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường.

  2. Xây dựng kế hoạch tổ chức HĐTN, HN theo hướng tiếp cận phối hợp
    Các trường cần xây dựng kế hoạch chi tiết, cụ thể về nội dung, thời gian, nguồn lực và phương pháp phối hợp với cộng đồng. Mục tiêu hoàn thành kế hoạch cho năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn.

  3. Đa dạng hóa hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp
    Khuyến khích sử dụng các phương thức khám phá, thể nghiệm, cống hiến và nghiên cứu để tăng tính hấp dẫn và hiệu quả. Mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh tham gia lên 85% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Giáo viên chủ nhiệm và các tổ chức đoàn thể.

  4. Tăng cường kiểm tra, giám sát và đánh giá hoạt động
    Xây dựng bộ công cụ đánh giá toàn diện, kết hợp tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng và đánh giá của giáo viên, phụ huynh. Mục tiêu 100% trường thực hiện đánh giá định kỳ và sử dụng kết quả để cải tiến. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và tổ chuyên môn.

  5. Phát huy vai trò phối hợp giữa nhà trường và cộng đồng
    Thiết lập cơ chế trao đổi thông tin thường xuyên qua các kênh như họp phụ huynh, mạng xã hội, hội nghị cộng đồng. Mục tiêu tăng cường sự tham gia của phụ huynh và các tổ chức địa phương lên 80% trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và các tổ chức xã hội địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lí giáo dục
    Giúp nâng cao năng lực quản lí hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, xây dựng kế hoạch và phối hợp hiệu quả với cộng đồng.

  2. Giáo viên THCS
    Cung cấp kiến thức và phương pháp tổ chức các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí học sinh.

  3. Phụ huynh học sinh và cộng đồng địa phương
    Hiểu rõ vai trò phối hợp trong giáo dục hướng nghiệp, từ đó tích cực tham gia hỗ trợ và đồng hành cùng nhà trường.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lí giáo dục
    Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lí giáo dục trải nghiệm, hướng nghiệp theo tiếp cận phối hợp, đồng thời cung cấp cơ sở thực tiễn và biện pháp quản lí hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp là gì và tại sao quan trọng?
    HĐTN, HN là các hoạt động giáo dục giúp học sinh tiếp cận thực tế, phát triển phẩm chất và năng lực cần thiết cho cuộc sống và nghề nghiệp tương lai. Đây là nội dung bắt buộc trong chương trình giáo dục phổ thông nhằm phát triển toàn diện học sinh.

  2. Tiếp cận phối hợp trong quản lí HĐTN, HN có ý nghĩa gì?
    Tiếp cận phối hợp là sự kết hợp chặt chẽ giữa nhà trường và cộng đồng trong tổ chức và quản lí hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, giúp huy động nguồn lực, tạo môi trường giáo dục toàn diện và hiệu quả hơn.

  3. Những khó khăn chính trong quản lí HĐTN, HN tại các trường THCS Sơn Dương là gì?
    Bao gồm nhận thức chưa đồng đều, thiếu kế hoạch chi tiết, nguồn lực hạn chế, phối hợp chưa chặt chẽ giữa nhà trường và cộng đồng, cũng như việc đánh giá hoạt động chưa hệ thống.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lí HĐTN, HN?
    Cần nâng cao nhận thức, xây dựng kế hoạch chi tiết, đa dạng hóa hình thức tổ chức, tăng cường phối hợp với cộng đồng và thực hiện kiểm tra, đánh giá thường xuyên để điều chỉnh kịp thời.

  5. Ai nên tham gia vào hoạt động phối hợp quản lí HĐTN, HN?
    Ngoài cán bộ quản lí và giáo viên, phụ huynh học sinh, các tổ chức xã hội, chính quyền địa phương và cộng đồng đều cần tham gia để tạo môi trường giáo dục hỗ trợ toàn diện cho học sinh.

Kết luận

  • Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp là nội dung thiết yếu trong chương trình giáo dục phổ thông 2018, góp phần phát triển phẩm chất và năng lực học sinh THCS.
  • Thực trạng quản lí HĐTN, HN tại huyện Sơn Dương còn nhiều hạn chế do nhận thức, nguồn lực và phối hợp chưa đồng bộ.
  • Nghiên cứu đề xuất các biện pháp nâng cao nhận thức, xây dựng kế hoạch chi tiết, đa dạng hóa hình thức tổ chức, tăng cường phối hợp và kiểm tra, đánh giá hiệu quả.
  • Các biện pháp được khảo nghiệm có tính cần thiết và khả thi, phù hợp với điều kiện thực tiễn địa phương.
  • Đề nghị các cơ quan quản lí giáo dục, nhà trường và cộng đồng phối hợp triển khai các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục trải nghiệm, hướng nghiệp trong thời gian tới.

Call-to-action: Các trường THCS và cơ quan quản lí giáo dục tại Sơn Dương cần nhanh chóng áp dụng các biện pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho địa phương.