Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin và yêu cầu đổi mới giáo dục đại học, công tác quản lý hoạt động thông tin - thư viện (TT-TV) tại các trường đại học, đặc biệt là các học viện quân sự, đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu khoa học. Học viện Phòng không - Không quân (PK-KQ) là một trung tâm đào tạo, bồi dưỡng sĩ quan chỉ huy, tham mưu cấp chiến dịch - chiến thuật, đồng thời thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu khoa học quân sự, góp phần hoạch định chính sách quốc phòng. Giai đoạn nghiên cứu từ năm 2008 đến 2013 tập trung đánh giá thực trạng quản lý hoạt động TT-TV tại Học viện PK-KQ, nhằm đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và nghiên cứu khoa học.

Mục tiêu nghiên cứu là hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý TT-TV trong trường đại học quân sự, khảo sát thực trạng quản lý tại Học viện PK-KQ, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động TT-TV phục vụ công tác giáo dục - đào tạo (GD-ĐT) và nghiên cứu khoa học (NCKH). Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng nguồn lực thông tin, cải thiện dịch vụ phục vụ bạn đọc, đồng thời góp phần phát triển hệ thống TT-TV hiện đại, đáp ứng yêu cầu đào tạo và nghiên cứu trong môi trường quân sự đặc thù.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý hiện đại và mô hình quản lý hoạt động TT-TV trong trường đại học, kết hợp với đặc thù của môi trường quân sự. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  • Lý thuyết chức năng quản lý: Bao gồm bốn chức năng cơ bản là kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra. Các chức năng này tạo thành quy trình quản lý liên tục, giúp đảm bảo hoạt động TT-TV vận hành hiệu quả, phù hợp với mục tiêu đào tạo và nghiên cứu.

  • Mô hình quản lý nguồn lực thông tin: Tập trung vào quản lý vốn tài liệu, cán bộ TT-TV, bạn đọc và cơ sở vật chất - kỹ thuật. Mô hình nhấn mạnh sự phối hợp đồng bộ giữa các yếu tố này để nâng cao chất lượng phục vụ và đáp ứng nhu cầu thông tin đa dạng của người dùng.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: quản lý TT-TV, nguồn lực thông tin, chức năng thư viện đại học, dịch vụ thông tin khoa học quân sự, và nguyên tắc quản lý trong môi trường quân sự.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phối hợp giữa lý luận và thực tiễn, gồm:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Tổng hợp, phân tích các tài liệu, văn bản pháp luật, các công trình nghiên cứu liên quan đến quản lý TT-TV trong trường đại học và môi trường quân sự.

  • Phương pháp điều tra khảo sát: Thu thập dữ liệu từ 150 đối tượng gồm cán bộ quản lý, giảng viên, công nhân viên và học viên tại Học viện PK-KQ thông qua phiếu điều tra và phỏng vấn trực tiếp, nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động TT-TV.

  • Phương pháp thống kê toán học: Xử lý số liệu khảo sát để phân tích mức độ đáp ứng nhu cầu, hiệu quả quản lý và các vấn đề tồn tại.

  • Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: Đúc kết các bài học từ thực tiễn quản lý TT-TV tại Học viện PK-KQ và các mô hình quản lý thư viện đại học trong nước và quốc tế.

Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2008-2013, phạm vi nghiên cứu là hoạt động TT-TV tại Học viện PK-KQ, một học viện quân sự trọng điểm của Quân đội nhân dân Việt Nam.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý nguồn lực thông tin: Học viện PK-KQ có vốn tài liệu phong phú với nhiều loại hình tài liệu truyền thống và điện tử, tuy nhiên việc bổ sung và cập nhật tài liệu còn hạn chế. Khoảng 86% cán bộ TT-TV có trình độ đại học chuyên ngành thư viện, nhưng thiếu nhân lực có trình độ kỹ sư CNTT, ảnh hưởng đến việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và phục vụ.

  2. Cơ sở vật chất và trang thiết bị: Diện tích phòng đọc và kho lưu trữ còn hạn chế, trang thiết bị kỹ thuật chưa đồng bộ và hiện đại. Thời gian phục vụ trong giờ hành chính, chưa đáp ứng nhu cầu học tập, nghiên cứu đa dạng của bạn đọc.

  3. Quản lý cán bộ TT-TV: Đội ngũ cán bộ có trình độ chuyên môn tốt, nhiệt tình và có đạo đức nghề nghiệp, nhưng công tác đào tạo bồi dưỡng nâng cao năng lực ứng dụng CNTT và ngoại ngữ còn chưa được chú trọng đầy đủ. Việc phân công, bố trí nhân sự chưa tối ưu, ảnh hưởng đến hiệu quả công việc.

  4. Dịch vụ phục vụ bạn đọc: Các hình thức phục vụ chủ yếu là cho mượn tài liệu và đọc tại chỗ, chưa đa dạng và hiện đại. Việc hướng dẫn sử dụng thư viện, đào tạo kỹ năng tìm kiếm thông tin cho học viên và giảng viên chưa được tổ chức thường xuyên và bài bản.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nguồn lực đầu tư còn hạn chế, đặc thù môi trường quân sự với yêu cầu bảo mật cao, và sự thiếu đồng bộ trong quản lý. So với các thư viện đại học hiện đại trong nước và quốc tế, Học viện PK-KQ còn cách xa về cơ sở vật chất, ứng dụng CNTT và dịch vụ phục vụ.

Dữ liệu khảo sát có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố trình độ cán bộ TT-TV, bảng thống kê mức độ hài lòng của bạn đọc về dịch vụ, và sơ đồ cơ cấu tổ chức Ban Thông tin Khoa học Quân sự. Việc nâng cao nhận thức đội ngũ cán bộ, đầu tư trang thiết bị hiện đại và đổi mới phương thức phục vụ là những yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả hoạt động TT-TV.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của công tác quản lý trong việc phát huy tiềm năng nguồn lực thông tin, góp phần nâng cao chất lượng GD-ĐT và NCKH tại Học viện PK-KQ, đồng thời đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục đại học trong giai đoạn hiện nay.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực đội ngũ cán bộ TT-TV: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng CNTT và ngoại ngữ cho cán bộ thư viện trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện là Ban Giám đốc Học viện phối hợp với các đơn vị đào tạo chuyên ngành.

  2. Kế hoạch hóa hoạt động TT-TV: Xây dựng kế hoạch chiến lược phát triển nguồn lực thông tin và dịch vụ thư viện giai đoạn 2024-2028, đảm bảo phù hợp với mục tiêu GD-ĐT và NCKH của Học viện. Ban Thông tin Khoa học Quân sự chịu trách nhiệm xây dựng và triển khai.

  3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ: Mở rộng diện tích phòng đọc, trang bị thiết bị hiện đại như hệ thống quản lý thư viện tự động, mạng truy cập Internet tốc độ cao trong 2 năm tới. Ban Giám đốc Học viện phối hợp với Ban Quản lý dự án và các nhà tài trợ thực hiện.

  4. Đổi mới hình thức phục vụ bạn đọc: Phát triển các dịch vụ thông tin điện tử, đào tạo kỹ năng tìm kiếm và khai thác thông tin cho học viên, giảng viên định kỳ hàng năm. Ban Thông tin Khoa học Quân sự phối hợp với các khoa, phòng tổ chức thực hiện.

  5. Tăng cường công tác kiểm tra, đánh giá và báo cáo: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ, đánh giá hiệu quả hoạt động TT-TV, từ đó điều chỉnh kế hoạch và biện pháp quản lý phù hợp. Ban Thông tin Khoa học Quân sự phối hợp với Ban Giám đốc Học viện thực hiện hàng quý.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban Giám đốc và các nhà quản lý Học viện PK-KQ: Nhận diện các điểm mạnh, hạn chế trong quản lý TT-TV, từ đó xây dựng chiến lược phát triển phù hợp.

  2. Cán bộ, nhân viên thư viện và trung tâm TT-TV các trường đại học quân sự: Áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả, nâng cao năng lực chuyên môn và đổi mới dịch vụ phục vụ bạn đọc.

  3. Giảng viên, học viên và nghiên cứu sinh trong môi trường quân sự: Hiểu rõ vai trò và chức năng của TT-TV, nâng cao kỹ năng khai thác nguồn lực thông tin phục vụ học tập và nghiên cứu.

  4. Các nhà nghiên cứu và chuyên gia trong lĩnh vực quản lý giáo dục và thông tin - thư viện: Tham khảo mô hình quản lý TT-TV trong môi trường đặc thù quân sự, từ đó phát triển các nghiên cứu liên quan.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động TT-TV trong trường đại học quân sự có điểm gì khác biệt so với trường đại học dân sự?
    Hoạt động TT-TV trong trường quân sự đòi hỏi tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về bảo mật thông tin, phục vụ đối tượng có đặc thù về nhiệm vụ quốc phòng. Ví dụ, tài liệu mật không được phép mang ra ngoài, và dịch vụ phục vụ phải đảm bảo an toàn thông tin.

  2. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả phục vụ bạn đọc trong thư viện quân sự?
    Cần đổi mới hình thức phục vụ, ứng dụng công nghệ thông tin, đào tạo kỹ năng tìm kiếm thông tin cho bạn đọc. Ví dụ, tổ chức các lớp hướng dẫn sử dụng cơ sở dữ liệu điện tử và phát triển dịch vụ tra cứu trực tuyến.

  3. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lý TT-TV hiện nay là gì?
    CNTT giúp tự động hóa quy trình quản lý, nâng cao tốc độ và độ chính xác trong xử lý tài liệu, đồng thời mở rộng khả năng truy cập thông tin đa dạng. Ví dụ, hệ thống quản lý thư viện tự động giúp giảm thời gian xử lý mượn trả tài liệu.

  4. Những khó khăn chính trong quản lý TT-TV tại Học viện PK-KQ là gì?
    Bao gồm hạn chế về cơ sở vật chất, thiếu nhân lực có trình độ CNTT, và chưa đa dạng hình thức phục vụ. Ví dụ, diện tích phòng đọc còn nhỏ hẹp, chưa có hệ thống quản lý điện tử đồng bộ.

  5. Làm thế nào để xây dựng kế hoạch phát triển nguồn lực thông tin hiệu quả?
    Cần dựa trên nhu cầu thực tế của người dùng, đánh giá hiện trạng nguồn lực, xác định mục tiêu cụ thể và phân bổ nguồn lực hợp lý. Ví dụ, ưu tiên bổ sung tài liệu chuyên ngành và đầu tư thiết bị công nghệ hiện đại.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động TT-TV tại Học viện PK-KQ đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng GD-ĐT và NCKH, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục đại học quân sự.
  • Thực trạng quản lý còn nhiều hạn chế về nguồn lực, cơ sở vật chất và dịch vụ phục vụ, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động TT-TV.
  • Các chức năng quản lý kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra cần được thực hiện đồng bộ, có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận liên quan.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao nhận thức cán bộ, đầu tư cơ sở vật chất, đổi mới dịch vụ và tăng cường kiểm tra đánh giá nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động TT-TV.
  • Tiếp tục nghiên cứu, triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2024-2028, đồng thời mở rộng hợp tác quốc tế để phát triển hệ thống TT-TV hiện đại, đáp ứng yêu cầu phát triển của Học viện PK-KQ.

Hành động tiếp theo: Ban Giám đốc Học viện và Ban Thông tin Khoa học Quân sự cần khẩn trương xây dựng kế hoạch triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức các khóa đào tạo nâng cao năng lực cán bộ TT-TV. Để biết thêm chi tiết và hỗ trợ triển khai, vui lòng liên hệ với Ban Thông tin Khoa học Quân sự Học viện PK-KQ.