Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa, chất lượng nguồn nhân lực đóng vai trò quyết định trong sự phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia. Tỉnh Bình Định, một trong những trung tâm kinh tế trọng điểm của khu vực duyên hải Nam Trung Bộ, đang hướng tới phát triển công nghiệp hiện đại và dịch vụ đa dạng. Theo số liệu thống kê, tổng sản phẩm địa phương (GRDP) của Bình Định tăng bình quân 9% mỗi năm giai đoạn 2011-2015, với GRDP bình quân đầu người đạt 40,1 triệu đồng năm 2015, tăng 22,4 triệu đồng so với năm 2010. Nhu cầu nhân lực kỹ thuật có trình độ cao ngày càng gia tăng, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghiệp, du lịch và dịch vụ. Tuy nhiên, thực trạng đào tạo nghề hiện nay vẫn còn nhiều hạn chế khi nguồn nhân lực sau đào tạo chưa đáp ứng được yêu cầu thực tế của doanh nghiệp, dẫn đến tình trạng thừa thầy thiếu thợ và tỷ lệ sinh viên thất nghiệp cao.

Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý hoạt động phối hợp giữa trường cao đẳng nghề với doanh nghiệp trong đào tạo nghề tại tỉnh Bình Định, nhằm làm rõ cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng và đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả. Phạm vi nghiên cứu bao gồm hai trường cao đẳng nghề trên địa bàn tỉnh và một số doanh nghiệp sử dụng lao động qua đào tạo nghề, với dữ liệu thu thập từ năm 2013 đến nay. Mục tiêu cụ thể là nâng cao hiệu quả phối hợp giữa nhà trường và doanh nghiệp, góp phần cải thiện chất lượng đào tạo, đáp ứng nhu cầu nhân lực kỹ thuật của thị trường lao động địa phương. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững của tỉnh Bình Định.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn xây dựng khung lý thuyết dựa trên hai nhóm lý thuyết chính: lý thuyết quản lý hoạt động phối hợp và lý thuyết đào tạo nghề. Lý thuyết quản lý hoạt động phối hợp nhấn mạnh quá trình tổ chức, điều hành và kiểm soát các hoạt động phối hợp giữa các chủ thể nhằm đạt mục tiêu chung, trong đó có các chức năng quản lý như lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra. Lý thuyết đào tạo nghề tập trung vào quá trình phát triển kỹ năng, kiến thức và thái độ nghề nghiệp cho người học, đảm bảo chuẩn đầu ra phù hợp với yêu cầu thị trường lao động.

Các khái niệm chuyên ngành được làm rõ gồm:

  • Đào tạo nghề: quá trình có mục đích, có tổ chức nhằm phát triển kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp cho người học.
  • Nhân lực cao đẳng nghề: người lao động có trình độ kỹ thuật cao đẳng, có khả năng thực hiện công việc phức tạp độc lập và có kỹ năng mềm cần thiết.
  • Doanh nghiệp: tổ chức kinh tế có tư cách pháp nhân, hoạt động sản xuất, cung ứng dịch vụ nhằm mục đích lợi nhuận.
  • Hoạt động phối hợp đào tạo nghề: sự hợp tác giữa cơ sở đào tạo và doanh nghiệp trong xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện đào tạo nhằm phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.
  • Quản lý hoạt động phối hợp: quá trình tác động có định hướng của chủ thể quản lý lên các hoạt động phối hợp nhằm đạt mục tiêu đề ra.

Khung lý thuyết cũng đề cập đến các nguyên tắc phối hợp như tự nguyện, bình đẳng, có điều kiện, cung – cầu lao động và thích ứng với biến đổi xã hội. Mô hình phối hợp được phân loại thành ba hình thức: doanh nghiệp trong nhà trường, nhà trường trong doanh nghiệp và nhà trường độc lập với doanh nghiệp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu: bao gồm tài liệu chính sách, văn bản pháp luật, các công trình nghiên cứu liên quan, dữ liệu khảo sát thực tế tại hai trường cao đẳng nghề và 25 doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Bình Định.
  • Phương pháp thu thập dữ liệu: điều tra bằng phiếu hỏi với 30 cán bộ quản lý, 60 giảng viên, 200 sinh viên và 25 cán bộ quản lý doanh nghiệp; phỏng vấn sâu một số cán bộ quản lý và giảng viên; quan sát thực tế hoạt động đào tạo và phối hợp tại các trường.
  • Phương pháp phân tích: xử lý số liệu bằng thống kê toán học (tính tỷ lệ phần trăm, trung bình), phân tích định tính từ phỏng vấn và quan sát, tổng hợp kinh nghiệm thực tiễn.
  • Timeline nghiên cứu: khảo sát và thu thập dữ liệu từ năm 2013 đến nay, phân tích và đề xuất giải pháp trong giai đoạn hiện tại nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực của tỉnh Bình Định.

Cỡ mẫu khảo sát đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng liên quan, phương pháp chọn mẫu theo tiêu chí thuận tiện và có kinh nghiệm thực tiễn trong lĩnh vực đào tạo nghề và sử dụng lao động.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chất lượng nhân lực cao đẳng nghề chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu doanh nghiệp: Theo khảo sát, chỉ khoảng 46,7% cán bộ quản lý trường và 44% cán bộ quản lý doanh nghiệp đánh giá kiến thức của nhân lực CĐN phù hợp với yêu cầu. Kỹ năng nghề và khả năng làm việc nhóm được đánh giá thấp hơn, với tỷ lệ không phù hợp lên đến 55% về trình độ ngoại ngữ và khoảng 17% về kỹ năng giao tiếp. Nhiều doanh nghiệp phải đào tạo lại nhân lực sau khi tuyển dụng.

  2. Hoạt động phối hợp giữa trường cao đẳng nghề và doanh nghiệp còn mang tính hình thức, thiếu đồng bộ: Các trường chưa có cơ chế phối hợp chặt chẽ, hoạt động phối hợp chủ yếu dựa trên thỏa thuận tự nguyện, chưa có sự ràng buộc pháp lý rõ ràng. Việc phối hợp trong tuyển sinh, xây dựng chương trình đào tạo và tổ chức thực tập nghề tại doanh nghiệp chưa được thực hiện hiệu quả, dẫn đến sự mất cân đối cung – cầu lao động.

  3. Nguồn lực phục vụ đào tạo còn hạn chế: Cơ sở vật chất, thiết bị dạy học chưa đồng bộ, chưa tương xứng với công nghệ sản xuất hiện đại của doanh nghiệp. Đội ngũ giảng viên và cán bộ kỹ thuật chưa được đào tạo bài bản về phương pháp giảng dạy kết hợp với thực tiễn doanh nghiệp, ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo.

  4. Quản lý hoạt động phối hợp còn yếu kém, thiếu sự đồng bộ và hiệu quả: Việc quản lý phối hợp xây dựng chuẩn đầu ra, đánh giá kết quả tốt nghiệp và tư vấn hướng nghiệp chưa được thực hiện đồng bộ giữa nhà trường và doanh nghiệp. Hội đồng đánh giá kết quả tốt nghiệp chưa có sự tham gia đầy đủ của cán bộ kỹ thuật doanh nghiệp, dẫn đến đánh giá chưa phản ánh đúng năng lực thực tế của sinh viên.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ sự thiếu đồng bộ trong quản lý và phối hợp giữa nhà trường và doanh nghiệp, cũng như sự tác động của cơ chế thị trường và chính sách chưa hoàn chỉnh. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương khi hoạt động phối hợp đào tạo nghề vẫn còn mang tính tự phát, chưa có cơ chế ràng buộc chặt chẽ.

Việc thiếu hụt kỹ năng mềm, ngoại ngữ và kỹ năng nghề của sinh viên phản ánh sự chưa cập nhật kịp thời nội dung chương trình đào tạo theo yêu cầu thực tế của doanh nghiệp. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng thích ứng và phát triển nghề nghiệp của người học sau khi ra trường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đánh giá mức độ phù hợp của các kỹ năng nhân lực CĐN theo từng nhóm đối tượng khảo sát, hoặc bảng tổng hợp mức độ phối hợp trong các hoạt động đào tạo giữa trường và doanh nghiệp. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ ràng sự chênh lệch giữa yêu cầu và thực tế, từ đó làm cơ sở cho việc đề xuất giải pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng cơ chế phối hợp chính thức và bền vững giữa trường cao đẳng nghề và doanh nghiệp

    • Thiết lập các hợp đồng phối hợp đào tạo có ràng buộc pháp lý rõ ràng, đảm bảo quyền lợi và trách nhiệm của các bên.
    • Thời gian thực hiện: trong vòng 1-2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Lao động - Thương binh và Xã hội phối hợp với các trường và doanh nghiệp.

  2. Đổi mới chương trình đào tạo theo hướng tích hợp, đáp ứng nhu cầu thực tế của doanh nghiệp

    • Cập nhật nội dung đào tạo, tăng cường kỹ năng nghề, kỹ năng mềm và ngoại ngữ.
    • Thời gian thực hiện: 1 năm cho việc xây dựng, áp dụng thử nghiệm trong các khóa học tiếp theo.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu trường cao đẳng nghề phối hợp với doanh nghiệp và chuyên gia đào tạo.

  3. Nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên và cán bộ kỹ thuật

    • Tổ chức các khóa bồi dưỡng, tập huấn về phương pháp giảng dạy kết hợp thực tiễn doanh nghiệp, kỹ năng sư phạm và cập nhật công nghệ mới.
    • Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm.
    • Chủ thể thực hiện: Trường cao đẳng nghề phối hợp với các tổ chức đào tạo chuyên nghiệp.

  4. Tăng cường quản lý và đánh giá kết quả đào tạo theo chuẩn đầu ra

    • Thành lập hội đồng đánh giá kết quả tốt nghiệp có sự tham gia của đại diện doanh nghiệp, đảm bảo đánh giá toàn diện kiến thức và kỹ năng thực hành.
    • Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá chuẩn hóa, minh bạch.
    • Thời gian thực hiện: 6 tháng đến 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu trường phối hợp với doanh nghiệp.

  5. Phát triển hệ thống tư vấn hướng nghiệp và tạo việc làm cho sinh viên

    • Thiết lập quy trình tư vấn nghề nghiệp trước, trong và sau đào tạo, hỗ trợ sinh viên ổn định việc làm.
    • Thời gian thực hiện: triển khai ngay và duy trì liên tục.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng đào tạo và quan hệ doanh nghiệp của trường, phối hợp với doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban giám hiệu và cán bộ quản lý các trường cao đẳng nghề

    • Lợi ích: Nắm bắt cơ sở lý luận và thực tiễn quản lý phối hợp đào tạo, từ đó xây dựng chiến lược phát triển phù hợp.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch phối hợp với doanh nghiệp, nâng cao chất lượng đào tạo.

  2. Doanh nghiệp sử dụng lao động kỹ thuật trình độ cao đẳng

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò và lợi ích khi phối hợp với nhà trường trong đào tạo nguồn nhân lực phù hợp.
    • Use case: Tham gia xây dựng chương trình đào tạo, thực tập nghề, đánh giá kết quả đào tạo.

  3. Cán bộ quản lý giáo dục nghề nghiệp và các cơ quan quản lý nhà nước

    • Lợi ích: Có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, cơ chế hỗ trợ hoạt động phối hợp đào tạo nghề.
    • Use case: Thiết kế các chương trình hỗ trợ, giám sát và đánh giá hiệu quả đào tạo nghề.

  4. Giảng viên và cán bộ kỹ thuật tham gia đào tạo nghề

    • Lợi ích: Nâng cao nhận thức về phương pháp giảng dạy kết hợp thực tiễn, phát triển kỹ năng nghề và kỹ năng mềm.
    • Use case: Áp dụng các phương pháp đào tạo đổi mới, tăng cường tương tác với doanh nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao hoạt động phối hợp giữa trường cao đẳng nghề và doanh nghiệp lại quan trọng?
    Hoạt động phối hợp giúp đảm bảo chất lượng đào tạo phù hợp với nhu cầu thực tế của doanh nghiệp, giảm thiểu tình trạng sinh viên ra trường không có việc làm hoặc phải đào tạo lại. Ví dụ, doanh nghiệp có thể tham gia xây dựng chương trình đào tạo và thực tập nghề, giúp sinh viên tiếp cận thực tế.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động phối hợp hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm thiếu cơ chế pháp lý ràng buộc, hoạt động phối hợp mang tính tự phát, thiếu đồng bộ trong tuyển sinh, xây dựng chương trình và đánh giá kết quả. Ngoài ra, nguồn lực về cơ sở vật chất và đội ngũ giảng viên còn hạn chế.

  3. Làm thế nào để nâng cao chất lượng nhân lực cao đẳng nghề?
    Cần đổi mới chương trình đào tạo, tăng cường kỹ năng nghề và kỹ năng mềm, nâng cao năng lực giảng viên, đồng thời tăng cường phối hợp với doanh nghiệp trong đào tạo và đánh giá kết quả.

  4. Doanh nghiệp có thể tham gia phối hợp đào tạo như thế nào?
    Doanh nghiệp có thể đặt hàng đào tạo, cử cán bộ tham gia giảng dạy, cung cấp địa điểm thực tập, tham gia đánh giá kết quả tốt nghiệp và hỗ trợ trang thiết bị dạy học.

  5. Chuẩn đầu ra trong đào tạo nghề được xác định như thế nào?
    Chuẩn đầu ra là yêu cầu tối thiểu về kiến thức, kỹ năng và thái độ mà người học đạt được sau khi hoàn thành chương trình đào tạo, được xây dựng dựa trên nhu cầu thực tế của doanh nghiệp và thị trường lao động, đảm bảo sinh viên có thể làm việc hiệu quả ngay sau khi ra trường.

Kết luận

  • Hoạt động phối hợp giữa trường cao đẳng nghề và doanh nghiệp là yếu tố then chốt nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng nhu cầu nhân lực kỹ thuật tại tỉnh Bình Định.
  • Thực trạng phối hợp hiện nay còn nhiều hạn chế về cơ chế, nguồn lực và quản lý, ảnh hưởng đến hiệu quả đào tạo và sử dụng lao động.
  • Luận văn đã đề xuất các biện pháp quản lý thiết thực như xây dựng cơ chế phối hợp chính thức, đổi mới chương trình đào tạo, nâng cao năng lực giảng viên và tăng cường đánh giá kết quả đào tạo.
  • Các giải pháp cần được triển khai đồng bộ trong vòng 1-2 năm để tạo bước chuyển biến rõ rệt trong chất lượng đào tạo nghề.
  • Kêu gọi các bên liên quan, đặc biệt là nhà trường, doanh nghiệp và cơ quan quản lý nhà nước, phối hợp chặt chẽ để thực hiện các biện pháp nhằm phát triển nguồn nhân lực kỹ thuật chất lượng cao, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững của tỉnh Bình Định.