Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới toàn diện giáo dục và đào tạo tại Việt Nam, hoạt động giáo dục văn hóa học đường (VHHĐ) đóng vai trò then chốt trong việc hình thành nhân cách, đạo đức và lối sống cho học sinh. Tại thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên, với quy mô hàng nghìn học sinh tại các trường trung học phổ thông (THPT), việc quản lý hoạt động giáo dục VHHĐ đang đặt ra nhiều thách thức và cơ hội phát triển. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động giáo dục VHHĐ cho học sinh tại 04 trường THPT lớn của thị xã Phổ Yên, đồng thời đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2021, tập trung vào các trường THPT Phổ Yên, Lê Hồng Phong, Lý Nam Đế và Bắc Sơn. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần xây dựng môi trường học đường lành mạnh, thân thiện, thúc đẩy sự phát triển hài hòa về thể chất và tinh thần của học sinh, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục của các nhà trường. Qua khảo sát với hơn 200 cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh, nghiên cứu cung cấp số liệu cụ thể về nhận thức, thực hiện mục tiêu, nội dung, hình thức và phương pháp giáo dục VHHĐ, từ đó làm cơ sở khoa học cho các đề xuất chính sách và giải pháp quản lý phù hợp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục văn hóa học đường, trong đó:

  • Lý thuyết Văn hóa học đường: Văn hóa học đường được hiểu là hệ thống các giá trị, chuẩn mực, niềm tin và quy tắc ứng xử giữa các thành viên trong nhà trường, góp phần hình thành môi trường giáo dục tích cực và nhân cách học sinh. Theo Purkey và Smith (1982), văn hóa học đường là cấu trúc và quá trình định hướng hành vi của giáo viên, học sinh và cán bộ nhân viên.

  • Mô hình Quản lý giáo dục VHHĐ: Quản lý giáo dục VHHĐ là quá trình tác động có mục đích, có tổ chức của chủ thể quản lý (hiệu trưởng) đến khách thể (học sinh, giáo viên) nhằm đạt được mục tiêu xây dựng văn hóa học đường lành mạnh. Chu trình quản lý bao gồm lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo phối hợp và kiểm tra đánh giá.

  • Khái niệm chính: Văn hóa học đường, giáo dục văn hóa học đường, quản lý giáo dục văn hóa học đường, hiệu trưởng, hoạt động giáo dục, môi trường học đường.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng với cỡ mẫu gồm 04 hiệu trưởng, 08 hiệu phó, 108 giáo viên và 100 học sinh tại 04 trường THPT thị xã Phổ Yên. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện và mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện và khả thi.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Quan sát trực tiếp môi trường học đường, phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên, khảo sát bằng phiếu điều tra với các nhóm đối tượng, tổng kết kinh nghiệm quản lý từ các trường.

  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích số liệu định lượng, kết hợp phân tích nội dung để làm rõ các nhận thức, thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng. Các công cụ toán học thống kê được áp dụng để xử lý dữ liệu khảo sát, đảm bảo độ tin cậy và tính chính xác.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm 2021, bắt đầu từ tháng 1 với khảo sát thực trạng, tháng 6 phân tích dữ liệu và tháng 10 đề xuất biện pháp quản lý, kết thúc vào tháng 12 với báo cáo tổng kết.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về giáo dục VHHĐ: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức rõ tầm quan trọng của giáo dục VHHĐ trong nhà trường, tuy nhiên chỉ khoảng 60% học sinh có nhận thức đầy đủ về các giá trị và chuẩn mực văn hóa học đường.

  2. Thực hiện mục tiêu giáo dục VHHĐ: Các trường đã đạt được khoảng 70% mục tiêu đề ra trong kế hoạch giáo dục VHHĐ, đặc biệt trong việc xây dựng môi trường học tập thân thiện và nề nếp dạy học. Tuy nhiên, việc giáo dục ý thức tổ chức kỷ luật và nhân cách học sinh còn hạn chế, chỉ đạt khoảng 55%.

  3. Nội dung và hình thức giáo dục VHHĐ: Nội dung giáo dục chủ yếu tập trung vào giáo dục hệ giá trị, thực hiện nội quy, quy chế và giáo dục ý thức tổ chức kỷ luật. Hình thức giáo dục đa dạng như sinh hoạt tập thể, hoạt động ngoại khóa, tuy nhiên tỷ lệ học sinh tham gia tích cực chỉ đạt khoảng 65%.

  4. Phương pháp giáo dục VHHĐ: Phương pháp nêu gương và giao nhiệm vụ được áp dụng phổ biến, chiếm trên 75% trong các hoạt động giáo dục. Phương pháp giải quyết vấn đề và diễn đàn còn hạn chế, chỉ chiếm khoảng 40%, ảnh hưởng đến sự phát triển kỹ năng ứng xử của học sinh.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự quan tâm và nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về giáo dục VHHĐ là tích cực, phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về vai trò của văn hóa học đường trong nâng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, sự chênh lệch nhận thức giữa giáo viên và học sinh phản ánh nhu cầu tăng cường truyền thông và giáo dục trực tiếp cho học sinh về các giá trị văn hóa.

Việc thực hiện mục tiêu giáo dục VHHĐ đạt khoảng 70% cho thấy các trường đã có những bước tiến đáng kể, nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế trong giáo dục nhân cách và kỷ luật, điều này tương đồng với báo cáo của ngành giáo dục về các biểu hiện lệch chuẩn trong học đường. Các hình thức giáo dục hiện nay chưa phát huy hết tiềm năng do thiếu sự đổi mới phương pháp và sự tham gia chủ động của học sinh.

Phương pháp giáo dục VHHĐ cần được đa dạng hóa hơn, đặc biệt là tăng cường các phương pháp tương tác như diễn đàn, giải quyết vấn đề để phát triển kỹ năng mềm và thái độ tích cực cho học sinh. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ nhận thức, thực hiện mục tiêu và phương pháp áp dụng có thể minh họa rõ nét sự khác biệt giữa các nhóm đối tượng và các trường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức: Thực hiện các chương trình tập huấn, hội thảo định kỳ cho cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về vai trò và nội dung giáo dục VHHĐ nhằm nâng tỷ lệ nhận thức học sinh lên trên 80% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện là Phòng Giáo dục phối hợp với các trường.

  2. Đổi mới nội dung và hình thức giáo dục VHHĐ: Đa dạng hóa các hoạt động giáo dục như sinh hoạt tập thể, câu lạc bộ, hoạt động trải nghiệm, tăng cường lồng ghép giáo dục VHHĐ vào các môn học chính khóa. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ học sinh tham gia tích cực lên 85% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện là Ban giám hiệu và tổ chuyên môn các trường.

  3. Phát huy vai trò lãnh đạo của hiệu trưởng: Hiệu trưởng cần xây dựng kế hoạch quản lý cụ thể, chỉ đạo quyết liệt việc thực hiện giáo dục VHHĐ, đồng thời làm gương về văn hóa ứng xử. Mục tiêu là đảm bảo 100% các hoạt động giáo dục VHHĐ được triển khai đúng kế hoạch trong mỗi năm học.

  4. Tăng cường phối hợp với các lực lượng xã hội: Huy động sự tham gia của phụ huynh, đoàn thể địa phương, doanh nghiệp để hỗ trợ nguồn lực vật chất và tinh thần cho hoạt động giáo dục VHHĐ. Mục tiêu tăng ngân sách và nguồn lực hỗ trợ lên 30% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện là Ban giám hiệu phối hợp với các tổ chức xã hội.

  5. Nâng cao chất lượng kiểm tra, đánh giá: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả giáo dục VHHĐ, tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh kịp thời. Mục tiêu hoàn thiện hệ thống đánh giá trong 1 năm và áp dụng thường xuyên. Chủ thể thực hiện là Phòng Giáo dục và Ban giám hiệu các trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp hiểu rõ vai trò, chức năng và các biện pháp quản lý hiệu quả trong giáo dục văn hóa học đường, từ đó nâng cao năng lực quản lý và lãnh đạo nhà trường.

  2. Giáo viên các trường THPT: Cung cấp kiến thức về nội dung, phương pháp giáo dục VHHĐ, giúp giáo viên đổi mới phương pháp giảng dạy và giáo dục học sinh toàn diện.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo khoa học về quản lý giáo dục văn hóa học đường, hỗ trợ nghiên cứu chuyên sâu và phát triển lý luận quản lý giáo dục.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch và chương trình giáo dục văn hóa học đường phù hợp với điều kiện thực tế địa phương, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Giáo dục văn hóa học đường là gì?
    Giáo dục văn hóa học đường là quá trình tác động có kế hoạch nhằm hình thành nhận thức, thái độ và hành vi văn hóa tích cực cho học sinh trong môi trường nhà trường, góp phần xây dựng môi trường học tập lành mạnh và phát triển nhân cách toàn diện.

  2. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý giáo dục VHHĐ như thế nào?
    Hiệu trưởng là người lãnh đạo, định hướng và tổ chức thực hiện các hoạt động giáo dục VHHĐ, xây dựng văn hóa quản lý tích cực, làm gương về văn hóa ứng xử và phối hợp các lực lượng để nâng cao hiệu quả giáo dục.

  3. Những phương pháp giáo dục VHHĐ hiệu quả hiện nay?
    Các phương pháp hiệu quả gồm nêu gương, giao nhiệm vụ, giải quyết vấn đề, diễn đàn và trò chơi. Đặc biệt, phương pháp nêu gương của cán bộ quản lý và giáo viên có tác động mạnh mẽ đến học sinh.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến quản lý giáo dục VHHĐ?
    Yếu tố chủ quan như nhận thức, năng lực và phẩm chất đạo đức của hiệu trưởng cùng với yếu tố khách quan như môi trường văn hóa nhà trường, cơ sở vật chất và sự phối hợp của các lực lượng xã hội đều ảnh hưởng quan trọng đến hiệu quả quản lý.

  5. Làm thế nào để nâng cao nhận thức của học sinh về VHHĐ?
    Tăng cường tuyên truyền, tổ chức các hoạt động giáo dục đa dạng, lồng ghép nội dung VHHĐ vào các môn học và sinh hoạt tập thể, đồng thời phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm và gia đình trong giáo dục học sinh.

Kết luận

  • Giáo dục văn hóa học đường là yếu tố then chốt góp phần xây dựng môi trường học tập lành mạnh, phát triển nhân cách toàn diện cho học sinh THPT tại thị xã Phổ Yên.
  • Thực trạng quản lý giáo dục VHHĐ đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhưng còn tồn tại hạn chế về nhận thức học sinh, phương pháp giáo dục và sự phối hợp các lực lượng.
  • Hiệu trưởng giữ vai trò trung tâm trong quản lý, chỉ đạo và xây dựng văn hóa quản lý nhà trường nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục VHHĐ.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào nâng cao nhận thức, đổi mới nội dung và hình thức giáo dục, phát huy vai trò lãnh đạo, tăng cường phối hợp xã hội và hoàn thiện hệ thống kiểm tra đánh giá.
  • Nghiên cứu đề xuất lộ trình thực hiện các giải pháp trong vòng 1-3 năm, đồng thời kêu gọi sự quan tâm, phối hợp của các cấp quản lý, nhà trường và cộng đồng nhằm phát triển bền vững giáo dục văn hóa học đường.

Hành động tiếp theo là triển khai các biện pháp quản lý đã đề xuất, tổ chức tập huấn nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên, đồng thời xây dựng hệ thống đánh giá hiệu quả giáo dục VHHĐ để đảm bảo sự phát triển bền vững của môi trường học đường tại thị xã Phổ Yên.