Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, giáo dục STEM (Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán học) trở thành xu hướng đổi mới quan trọng nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh nguồn nhân lực. Theo chỉ thị số 16/CT-TTG ngày 4/5/2017 của Thủ tướng Chính phủ, việc thúc đẩy giáo dục STEM trong chương trình giáo dục phổ thông là nhiệm vụ cấp thiết để đáp ứng yêu cầu cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Tại thành phố Thanh Hóa, tỉnh Thanh Hóa, các trường trung học cơ sở (THCS) đã bắt đầu triển khai dạy học theo định hướng STEM trong chương trình giáo dục phổ thông 2018, nhằm phát triển năng lực tư duy sáng tạo và khả năng vận dụng kiến thức liên môn cho học sinh.

Tuy nhiên, thực trạng cho thấy việc triển khai còn nhiều hạn chế như giáo viên chưa được bồi dưỡng đầy đủ, nhận thức về STEM chưa đồng đều, cơ sở vật chất chưa đáp ứng yêu cầu, và công tác quản lý dạy học theo định hướng STEM chưa hiệu quả do thiếu chủ trương chính thức từ cấp trên. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học theo định hướng STEM tại 15 trường THCS trên địa bàn thành phố Thanh Hóa, với mẫu khảo sát gồm 60 cán bộ quản lý và 150 giáo viên, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý nhằm nâng cao hiệu quả dạy học STEM, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục cấp THCS hiện nay.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên nâng cao chất lượng dạy học STEM, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh, đồng thời thúc đẩy đổi mới phương pháp giảng dạy theo chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục STEM, trong đó:

  • Lý thuyết dạy học tích hợp liên môn STEM: Giáo dục STEM được hiểu là phương pháp tiếp cận liên ngành, tích hợp các môn Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán học nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn cho học sinh. Theo English & King (2015), giáo dục STEM định hướng hành động, sản phẩm, thực tiễn, tích hợp và hợp tác, đặt người học làm trung tâm.

  • Mô hình quản lý giáo dục STEM theo CIPO: Quản lý giáo dục STEM được tiếp cận qua mô hình CIPO (Input - Process - Output), trong đó nhà quản lý tác động đến đầu vào, quá trình và đầu ra giáo dục nhằm đảm bảo chất lượng dạy học STEM.

  • Khái niệm quản lý hoạt động dạy học theo định hướng STEM: Quản lý là sự tác động có tổ chức, định hướng của cán bộ quản lý nhà trường đến các hoạt động dạy học tích hợp STEM nhằm đạt mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.

Các khái niệm chính bao gồm: giáo dục STEM, dạy học theo định hướng STEM, quản lý hoạt động dạy học STEM, năng lực giáo viên STEM, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học STEM.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 15 trường THCS tại thành phố Thanh Hóa, với 60 cán bộ quản lý và 150 giáo viên tham gia khảo sát. Dữ liệu được thu thập qua phiếu điều tra, phỏng vấn sâu, quan sát trực tiếp các tiết dạy STEM và lấy ý kiến chuyên gia.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả và phân tích định lượng, định tính để đánh giá thực trạng quản lý dạy học STEM, bao gồm phân tích tần suất, tỷ lệ phần trăm, và so sánh mức độ nhận thức, năng lực, cũng như các yếu tố ảnh hưởng.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2021-2022, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất biện pháp quản lý.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, toàn diện và phù hợp với mục tiêu đề tài, giúp đánh giá chính xác thực trạng và đề xuất giải pháp khả thi.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức và năng lực giáo viên về dạy học STEM còn hạn chế: Khoảng 65% giáo viên chưa được đào tạo bài bản về phương pháp dạy học STEM, dẫn đến khó khăn trong việc tích hợp kiến thức liên môn và ứng dụng công nghệ vào bài giảng.

  2. Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học chưa đáp ứng yêu cầu: Chỉ khoảng 40% trường có phòng học STEM đầy đủ thiết bị thí nghiệm, máy tính và phần mềm hỗ trợ, ảnh hưởng đến hiệu quả tổ chức các hoạt động thực hành, trải nghiệm.

  3. Quản lý hoạt động dạy học STEM chưa đồng bộ và thiếu chủ động: 70% cán bộ quản lý cho biết chưa có kế hoạch cụ thể và công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện dạy học STEM còn hạn chế, dẫn đến việc triển khai không đồng đều giữa các trường.

  4. Phương pháp và hình thức dạy học đổi mới chưa phổ biến: Chỉ 45% giáo viên thường xuyên áp dụng phương pháp dạy học dự án, thảo luận nhóm và giải quyết vấn đề theo định hướng STEM, phần lớn vẫn sử dụng phương pháp truyền thống.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên là do thiếu sự bồi dưỡng chuyên môn về STEM cho giáo viên, hạn chế về cơ sở vật chất và thiết bị, cũng như thiếu sự chỉ đạo và kiểm tra chặt chẽ từ phía nhà trường và các cấp quản lý. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác, mức độ triển khai STEM tại Thanh Hóa còn thấp hơn do điều kiện kinh tế - xã hội và nguồn lực đầu tư hạn chế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ giáo viên được đào tạo STEM, biểu đồ tròn về mức độ trang bị thiết bị dạy học, và bảng tổng hợp đánh giá công tác quản lý dạy học STEM tại các trường. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực giáo viên và tăng cường đầu tư cơ sở vật chất để nâng cao chất lượng dạy học STEM.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức bồi dưỡng chuyên sâu về giáo dục STEM cho giáo viên: Triển khai các khóa đào tạo, tập huấn nâng cao năng lực thiết kế bài giảng tích hợp liên môn, sử dụng phương pháp dạy học tích cực và công nghệ thông tin. Mục tiêu đạt 80% giáo viên được bồi dưỡng trong vòng 1 năm, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học thực hiện.

  2. Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất và thiết bị dạy học STEM: Trang bị phòng học STEM với đầy đủ thiết bị thí nghiệm, máy tính, phần mềm hỗ trợ và tài liệu học tập. Mục tiêu hoàn thành trong 2 năm, do UBND tỉnh và các trường phối hợp thực hiện.

  3. Xây dựng kế hoạch quản lý và kiểm tra giám sát dạy học STEM chặt chẽ: Hiệu trưởng các trường cần xây dựng kế hoạch cụ thể, phân công nhiệm vụ rõ ràng cho tổ chuyên môn, tổ chức kiểm tra định kỳ và đột xuất việc thực hiện dạy học STEM. Mục tiêu nâng cao hiệu quả quản lý trong năm học tiếp theo.

  4. Khuyến khích đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Tạo môi trường thuận lợi để giáo viên áp dụng phương pháp dạy học dự án, thảo luận nhóm, giải quyết vấn đề và học tập qua trải nghiệm. Tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo nghiên cứu bài học để chia sẻ kinh nghiệm. Mục tiêu tăng tỷ lệ áp dụng phương pháp tích cực lên trên 70% trong 2 năm.

Các giải pháp trên cần sự phối hợp đồng bộ giữa Sở GD&ĐT, các trường THCS, cán bộ quản lý và giáo viên nhằm nâng cao chất lượng dạy học STEM, góp phần phát triển năng lực học sinh toàn diện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Nhận diện thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học STEM, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp để nâng cao hiệu quả quản lý.

  2. Giáo viên các môn STEM tại trường THCS: Nắm bắt các phương pháp dạy học tích hợp liên môn, kỹ thuật đổi mới phương pháp giảng dạy và đánh giá kết quả học tập theo định hướng STEM.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục học: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm về quản lý hoạt động dạy học STEM tại địa phương, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục và đào tạo địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để đánh giá, điều chỉnh và phát triển chương trình đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và đầu tư cơ sở vật chất phục vụ giáo dục STEM.

Những đối tượng này có thể vận dụng luận văn để nâng cao năng lực quản lý, đổi mới phương pháp dạy học và phát triển giáo dục STEM hiệu quả hơn trong thực tiễn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Giáo dục STEM là gì và tại sao quan trọng trong giáo dục THCS?
    Giáo dục STEM là phương pháp tích hợp liên môn Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán học nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn cho học sinh. Nó giúp học sinh phát triển tư duy sáng tạo, kỹ năng làm việc nhóm và khả năng ứng dụng kiến thức vào cuộc sống, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.

  2. Những khó khăn chính khi triển khai dạy học STEM tại các trường THCS ở Thanh Hóa là gì?
    Khó khăn gồm giáo viên chưa được đào tạo đầy đủ về STEM, cơ sở vật chất thiếu thốn, nhận thức về STEM chưa đồng đều, và công tác quản lý, kiểm tra giám sát chưa hiệu quả, dẫn đến việc triển khai dạy học STEM còn hạn chế.

  3. Phương pháp dạy học nào phù hợp với định hướng STEM?
    Các phương pháp phù hợp gồm dạy học dự án, dạy học khám phá, thảo luận nhóm, giải quyết vấn đề và học tập qua trải nghiệm. Những phương pháp này giúp học sinh chủ động, tích cực tham gia và phát triển năng lực toàn diện.

  4. Vai trò của cán bộ quản lý trong quản lý hoạt động dạy học STEM là gì?
    Cán bộ quản lý chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch, phân công nhiệm vụ, kiểm tra giám sát việc thực hiện dạy học STEM, tạo điều kiện về cơ sở vật chất và bồi dưỡng giáo viên, từ đó đảm bảo chất lượng và hiệu quả hoạt động dạy học STEM.

  5. Làm thế nào để nâng cao năng lực giáo viên dạy học STEM?
    Cần tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học tích hợp liên môn, sử dụng công nghệ và đổi mới phương pháp giảng dạy. Đồng thời, khuyến khích giáo viên tự học, chia sẻ kinh nghiệm và tham gia sinh hoạt chuyên môn theo nghiên cứu bài học.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng giáo dục STEM tại các trường THCS thành phố Thanh Hóa còn nhiều hạn chế về nhận thức, năng lực giáo viên, cơ sở vật chất và công tác quản lý.
  • Giáo dục STEM được xác định là phương pháp tích hợp liên môn nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn cho học sinh, phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Các yếu tố khách quan và chủ quan như điều kiện kinh tế - xã hội, cơ sở vật chất, năng lực cán bộ quản lý và giáo viên ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý dạy học STEM.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý gồm bồi dưỡng giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất, xây dựng kế hoạch quản lý chặt chẽ và đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng dạy học STEM.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các nhà quản lý giáo dục và giáo viên trong việc triển khai hiệu quả giáo dục STEM tại địa phương, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục THCS trong giai đoạn đổi mới.

Tiếp theo, các cơ quan quản lý và nhà trường cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để hoàn thiện công tác quản lý dạy học STEM. Đề nghị các đơn vị giáo dục tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục STEM tại địa phương.