Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động dạy học đóng vai trò trung tâm trong việc nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và phát triển bền vững quốc gia. Tại thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ, việc quản lý hoạt động dạy học ở các trường Trung học cơ sở (THCS) theo hướng phát triển năng lực tự học của học sinh đang là vấn đề cấp thiết. Theo ước tính, các trường THCS tại đây chưa thực sự quan tâm đúng mức đến việc phát triển năng lực tự học, dẫn đến hiệu quả dạy học chưa cao. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực tự học, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tại các trường THCS trên địa bàn.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào ba trường THCS tiêu biểu của thị xã Phú Thọ: THCS Hùng Vương, THCS Sa Đéc và THCS Trần Phú, với khảo sát 110 cán bộ quản lý và giáo viên, cùng 116 chuyên viên phòng Giáo dục và Đào tạo. Nghiên cứu được thực hiện trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết 29-NQ/TW, nhấn mạnh phát triển năng lực tự học và khuyến khích học tập suốt đời. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học, góp phần phát triển năng lực tự học cho học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và phát triển năng lực tự học. Trước hết, quản lý được hiểu là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến khách thể nhằm đạt mục tiêu đề ra. Quản lý giáo dục là hệ thống các tác động có kế hoạch nhằm điều hành các hoạt động giáo dục trong nhà trường, trong đó quản lý hoạt động dạy học là trọng tâm. Lý thuyết về năng lực tự học nhấn mạnh tự học là quá trình tự giác, tích cực, độc lập chiếm lĩnh tri thức và kỹ năng, trong đó năng lực tự học là khả năng thực hiện thành công các nhiệm vụ học tập một cách có trách nhiệm.

Ba khái niệm chính được sử dụng gồm: (1) Quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực tự học, (2) Năng lực tự học của học sinh THCS, và (3) Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học như năng lực chuyên môn của hiệu trưởng, chất lượng đội ngũ giáo viên, điều kiện cơ sở vật chất và sự phối hợp của gia đình, xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm tài liệu chuyên ngành, văn bản pháp luật về giáo dục, kết quả khảo sát thực trạng tại 3 trường THCS thị xã Phú Thọ. Cỡ mẫu khảo sát gồm 110 cán bộ quản lý và giáo viên, cùng 116 chuyên viên phòng Giáo dục và Đào tạo, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm thống kê mô tả, phân tích định lượng bằng công thức toán học để đánh giá thực trạng quản lý và mức độ cần thiết, khả thi của các biện pháp đề xuất. Quá trình nghiên cứu diễn ra trong năm 2017, với các bước khảo sát, phân tích, đề xuất và khảo nghiệm biện pháp quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực tự học: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên tại các trường THCS thị xã Phú Thọ nhận thức rõ vai trò của phát triển năng lực tự học trong dạy học, tuy nhiên chỉ khoảng 60% trong số đó thực sự áp dụng các biện pháp quản lý phù hợp để thúc đẩy năng lực này.

  2. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học: Việc quản lý mục tiêu, nội dung chương trình, đổi mới phương pháp và kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực tự học còn nhiều hạn chế. Chỉ khoảng 55% giáo viên được bồi dưỡng chuyên môn về đổi mới phương pháp dạy học, và 50% trường có đủ trang thiết bị phục vụ dạy học hiện đại.

  3. Ảnh hưởng của các yếu tố chủ quan và khách quan: Năng lực chuyên môn của hiệu trưởng và đội ngũ giáo viên có ảnh hưởng tích cực đến hiệu quả quản lý hoạt động dạy học. Sự quan tâm của các cấp lãnh đạo và gia đình học sinh cũng đóng vai trò quan trọng, với hơn 70% ý kiến cho rằng sự phối hợp này giúp nâng cao chất lượng dạy học.

  4. Tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp quản lý: Các biện pháp như nâng cao nhận thức, bồi dưỡng chuyên môn, đổi mới kiểm tra đánh giá và huy động nguồn lực được đánh giá có tính cấp thiết và khả thi cao, với tỷ lệ đồng thuận trên 80% từ các chuyên viên và cán bộ quản lý.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực tự học tại các trường THCS thị xã Phú Thọ đã đạt được những bước tiến nhất định nhưng vẫn còn nhiều bất cập. Nguyên nhân chủ yếu do hạn chế về năng lực quản lý của hiệu trưởng, thiếu đồng bộ trong đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, cũng như cơ sở vật chất chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi mới.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với xu hướng chung về khó khăn trong việc chuyển đổi từ dạy học truyền thống sang dạy học phát triển năng lực. Việc sử dụng biểu đồ so sánh tỷ lệ áp dụng các biện pháp quản lý và mức độ trang bị thiết bị dạy học sẽ minh họa rõ nét hơn thực trạng hiện tại.

Ý nghĩa của nghiên cứu là cung cấp cơ sở khoa học để các nhà quản lý giáo dục tại địa phương có thể điều chỉnh chính sách, nâng cao năng lực quản lý và đầu tư phù hợp nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về tầm quan trọng của phát triển năng lực tự học, thông qua các hội thảo, tập huấn định kỳ trong vòng 1 năm, do Phòng Giáo dục và Đào tạo chủ trì phối hợp với các trường THCS.

  2. Tổ chức bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực tự học cho đội ngũ giáo viên, với mục tiêu 100% giáo viên được đào tạo trong vòng 2 năm, do các trường đại học sư phạm và trung tâm bồi dưỡng giáo viên thực hiện.

  3. Chỉ đạo đổi mới hình thức, nội dung kiểm tra, đánh giá kết quả học tập nhằm phản ánh đúng năng lực tự học của học sinh, triển khai thí điểm trong 3 trường THCS trong 1 năm và nhân rộng sau đó, do Ban giám hiệu các trường phối hợp với Phòng Giáo dục.

  4. Huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học hiện đại, đặc biệt là thiết bị công nghệ thông tin phục vụ tự học, với kế hoạch đầu tư từng giai đoạn trong 3 năm, do UBND thị xã Phú Thọ phối hợp với các trường và các nhà tài trợ.

Các giải pháp trên cần được thực hiện đồng bộ, có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý, nhà trường, giáo viên và gia đình học sinh để đảm bảo hiệu quả và bền vững.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Nhận diện thực trạng và các biện pháp quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực tự học, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.

  2. Hiệu trưởng và Ban giám hiệu các trường THCS: Áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy học và phát triển năng lực tự học cho học sinh.

  3. Giáo viên THCS: Nắm bắt các phương pháp dạy học đổi mới, kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực tự học, nâng cao năng lực chuyên môn và nghiệp vụ.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực tự học là gì?
    Là quá trình tác động có mục đích của chủ thể quản lý (hiệu trưởng) đến hoạt động dạy học của giáo viên và học sinh nhằm phát triển năng lực tự học, giúp học sinh chủ động, sáng tạo trong học tập.

  2. Tại sao năng lực tự học lại quan trọng trong giáo dục THCS?
    Năng lực tự học giúp học sinh phát triển kỹ năng tự giác, độc lập trong việc tiếp thu kiến thức, từ đó nâng cao hiệu quả học tập và chuẩn bị tốt cho học tập suốt đời.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực tự học?
    Bao gồm năng lực chuyên môn của hiệu trưởng, chất lượng đội ngũ giáo viên, cơ sở vật chất, sự quan tâm của gia đình và các cấp lãnh đạo địa phương.

  4. Các biện pháp quản lý nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả dạy học?
    Nâng cao nhận thức, bồi dưỡng chuyên môn, đổi mới kiểm tra đánh giá và đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học hiện đại.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của việc quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực tự học?
    Thông qua khảo sát ý kiến cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh, phân tích kết quả học tập, dự giờ, kiểm tra đổi mới phương pháp và đánh giá sự thay đổi trong năng lực tự học của học sinh.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực tự học tại các trường THCS thị xã Phú Thọ đã đạt được những kết quả bước đầu nhưng còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
  • Năng lực chuyên môn của hiệu trưởng và đội ngũ giáo viên, cùng với cơ sở vật chất và sự phối hợp của gia đình, xã hội là những yếu tố then chốt ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.
  • Các biện pháp nâng cao nhận thức, bồi dưỡng chuyên môn, đổi mới kiểm tra đánh giá và đầu tư trang thiết bị được đánh giá cao về tính cấp thiết và khả thi.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các cấp quản lý giáo dục địa phương điều chỉnh chính sách, nâng cao chất lượng dạy học.
  • Đề nghị các nhà quản lý, hiệu trưởng và giáo viên tích cực áp dụng các biện pháp đề xuất nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Tiếp theo, cần triển khai thí điểm các biện pháp quản lý tại các trường, đồng thời mở rộng nghiên cứu đánh giá hiệu quả trong các năm tiếp theo. Mời các nhà quản lý và giáo viên quan tâm áp dụng và phản hồi để hoàn thiện hơn công tác quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực tự học.