Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh xã hội hiện đại, việc giáo dục đạo đức cho học sinh tiểu học trở thành một nhiệm vụ cấp thiết nhằm hình thành nhân cách và hành vi ứng xử đúng đắn cho thế hệ tương lai. Theo ước tính, hiện tượng xuống cấp đạo đức ở học sinh tiểu học đang diễn ra phổ biến với các biểu hiện như thờ ơ, vô cảm, bạo lực, nói tục, vô lễ với người lớn và bạn bè. Trường Tiểu học Hữu Bằng, huyện Thạch Thất, TP Hà Nội, nơi nghiên cứu được thực hiện, nằm trong một huyện có truyền thống văn hóa lâu đời và đang phát triển kinh tế đa dạng, tạo điều kiện thuận lợi cho việc triển khai các hoạt động giáo dục đổi mới.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn của quản lý giáo dục tích hợp đạo đức trong các môn học, khảo sát thực trạng và đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh trường Tiểu học Hữu Bằng trong giai đoạn 2020-2022. Nghiên cứu tập trung vào việc tích hợp giáo dục đạo đức trong các môn học như Tiếng Việt, Tự nhiên và Xã hội, đồng thời đánh giá nhận thức của các bên liên quan về các phẩm chất đạo đức cần thiết cho học sinh.
Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục đạo đức, đồng thời hỗ trợ nhà trường, giáo viên và các lực lượng giáo dục phối hợp chặt chẽ trong việc xây dựng môi trường giáo dục lành mạnh, phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và giáo dục đạo đức, trong đó:
Lý thuyết quản lý giáo dục: Nhấn mạnh các chức năng quản lý gồm lập kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo và kiểm tra đánh giá nhằm đảm bảo thực hiện mục tiêu giáo dục. Quản lý giáo dục tích hợp đạo đức được xem là quá trình tác động có hệ thống của cán bộ quản lý đến hoạt động giáo dục đạo đức thông qua các môn học và hoạt động giáo dục khác.
Lý thuyết giáo dục đạo đức theo hướng tích hợp: Đề cao việc tích hợp nội dung giáo dục đạo đức vào các môn học như Tiếng Việt, Tự nhiên và Xã hội, đảm bảo không làm thay đổi đặc trưng môn học, không gây quá tải cho học sinh. Giáo dục đạo đức được thực hiện qua các hình thức đa dạng như dạy học tích hợp, hoạt động ngoài giờ lên lớp và phối hợp với gia đình, xã hội.
Các khái niệm chính bao gồm: quản lý giáo dục, quản lý nhà trường, giáo dục đạo đức, tích hợp giáo dục đạo đức, phẩm chất đạo đức học sinh tiểu học, và các chức năng quản lý giáo dục.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp lý luận và thực tiễn:
Phương pháp lý luận: Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu, công trình nghiên cứu liên quan đến quản lý giáo dục tích hợp đạo đức trong các môn học.
Phương pháp thực tiễn: Điều tra khảo sát bằng phiếu hỏi với các đối tượng gồm cán bộ quản lý, giáo viên, phụ huynh học sinh và học sinh trường Tiểu học Hữu Bằng. Phỏng vấn sâu các cán bộ quản lý và giáo viên để làm rõ các vấn đề thực tiễn. Nghiên cứu sản phẩm và tham vấn chuyên gia nhằm đánh giá khách quan thực trạng và đề xuất giải pháp.
Xử lý số liệu: Sử dụng thống kê mô tả, thang đo Likert 3 bậc để phân tích dữ liệu khảo sát, trình bày kết quả bằng bảng biểu và biểu đồ nhằm minh họa rõ ràng các phát hiện.
Cỡ mẫu khảo sát gồm toàn bộ cán bộ quản lý, giáo viên, đại diện phụ huynh và học sinh các khối lớp của trường Tiểu học Hữu Bằng trong năm học 2020-2022. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu toàn bộ đối tượng liên quan trực tiếp đến hoạt động giáo dục tích hợp đạo đức tại trường.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nhận thức về phẩm chất đạo đức cần thiết: Học sinh và lực lượng giáo dục đánh giá cao các phẩm chất như có phẩm chất đạo đức tốt (điểm trung bình 2,28-2,68), có tinh thần tự học, tự rèn luyện (2,18-2,69), ý thức tổ chức kỷ luật (2,29-2,46), và phẩm chất yêu nước (2,21-2,49). Tỷ lệ đồng thuận về mức độ cần thiết các phẩm chất này đạt trên 70%.
Sự khác biệt nhận thức giữa các khối lớp: Có sự khác biệt nhỏ về nhận thức các chuẩn mực đạo đức giữa các khối lớp, với khối lớp trên có xu hướng đánh giá cao hơn. Ví dụ, khối 5 có mức độ nhận thức về phẩm chất đạo đức tốt cao hơn khối 1 khoảng 10-15%.
Thực trạng thực hiện mục tiêu giáo dục tích hợp đạo đức: Môn Tiếng Việt được xem là môn học có tính tích hợp giáo dục đạo đức hiệu quả nhất, với các bài tập đọc và tập làm văn truyền tải các giá trị đạo đức, tình cảm, ý thức xã hội. Nội dung giáo dục đạo đức được lồng ghép tự nhiên, không gây quá tải cho học sinh.
Phương pháp và hình thức giáo dục đạo đức: Giáo viên sử dụng đa dạng phương pháp như đàm thoại, nêu gương, đóng vai, trò chơi và dự án. Tuy nhiên, việc tổ chức hoạt động trải nghiệm thực tế còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục đạo đức.
Thảo luận kết quả
Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức về các phẩm chất đạo đức của học sinh và lực lượng giáo dục ở mức trung bình khá, phản ánh sự quan tâm nhưng còn nhiều hạn chế trong việc thực hiện giáo dục đạo đức tích hợp. Sự khác biệt nhận thức giữa các khối lớp có thể do đặc điểm tâm lý và chương trình học khác nhau, đòi hỏi các biện pháp giáo dục phù hợp theo từng độ tuổi.
Việc môn Tiếng Việt được đánh giá cao trong tích hợp giáo dục đạo đức phù hợp với quan điểm của chương trình giáo dục phổ thông 2018, nhấn mạnh vai trò của môn học này trong phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Tuy nhiên, hạn chế trong việc tổ chức hoạt động trải nghiệm và phối hợp các lực lượng giáo dục ngoài nhà trường làm giảm hiệu quả giáo dục đạo đức toàn diện.
So sánh với các nghiên cứu trong nước, kết quả tương đồng về vai trò quan trọng của quản lý giáo dục tích hợp đạo đức và những khó khăn trong thực hiện do thiếu nguồn lực, phương pháp và sự phối hợp đồng bộ. Việc sử dụng biểu đồ nhận thức theo khối lớp và bảng đánh giá mức độ cần thiết các phẩm chất đạo đức giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế, từ đó làm cơ sở cho đề xuất giải pháp.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý và giáo viên
Tổ chức các lớp bồi dưỡng, tập huấn chuyên sâu về quản lý giáo dục tích hợp đạo đức, cập nhật kiến thức và kỹ năng đổi mới phương pháp dạy học tích hợp. Mục tiêu nâng cao nhận thức và năng lực quản lý trong vòng 12 tháng, do Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Thạch Thất chủ trì phối hợp với trường Đại học Giáo dục.Xây dựng kế hoạch thực hiện giáo dục tích hợp đạo đức cụ thể, đồng bộ
Lập kế hoạch chi tiết theo từng học kỳ, xác định rõ mục tiêu, nội dung, phương pháp và tiêu chí đánh giá giáo dục đạo đức tích hợp trong các môn học. Thời gian triển khai từ đầu năm học 2023-2024, do Ban giám hiệu trường Tiểu học Hữu Bằng chịu trách nhiệm.Huy động vai trò phối hợp của gia đình và xã hội
Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, phụ huynh và các tổ chức xã hội nhằm tạo môi trường giáo dục đạo đức toàn diện cho học sinh. Tổ chức các buổi tọa đàm, hội thảo định kỳ 6 tháng/lần để trao đổi thông tin và giải pháp, do nhà trường phối hợp với Hội phụ huynh học sinh thực hiện.Tạo lập điều kiện vật chất và phương tiện hỗ trợ giáo dục đạo đức
Đầu tư trang thiết bị, phòng học chức năng, phương tiện dạy học hiện đại phục vụ hoạt động giáo dục tích hợp đạo đức, đặc biệt là các hoạt động trải nghiệm thực tế. Kế hoạch đầu tư trong 2 năm tới, do UBND huyện và Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội phối hợp thực hiện.Tăng cường kiểm tra, đánh giá và giám sát hiệu quả giáo dục đạo đức
Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá kết quả giáo dục đạo đức tích hợp, tổ chức kiểm tra định kỳ và đánh giá cuối năm học để điều chỉnh kịp thời. Thực hiện từ năm học 2023-2024, do Ban giám hiệu và tổ chuyên môn nhà trường đảm nhiệm.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý giáo dục các cấp
Giúp nâng cao năng lực quản lý giáo dục tích hợp đạo đức, xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện hiệu quả tại các trường tiểu học.Giáo viên tiểu học
Cung cấp kiến thức và phương pháp tích hợp giáo dục đạo đức trong các môn học, hỗ trợ đổi mới phương pháp giảng dạy và đánh giá học sinh.Phụ huynh học sinh
Hiểu rõ vai trò phối hợp với nhà trường trong giáo dục đạo đức cho con em, từ đó tạo môi trường giáo dục đồng bộ giữa gia đình và nhà trường.Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục, giáo dục tiểu học
Là tài liệu tham khảo quý giá về cơ sở lý luận, thực trạng và giải pháp quản lý giáo dục tích hợp đạo đức, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo và học tập chuyên sâu.
Câu hỏi thường gặp
Quản lý giáo dục tích hợp đạo đức là gì?
Là quá trình tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra việc lồng ghép nội dung giáo dục đạo đức vào các môn học và hoạt động giáo dục khác nhằm phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh.Tại sao cần tích hợp giáo dục đạo đức trong các môn học tiểu học?
Vì học sinh tiểu học đang trong giai đoạn hình thành nhân cách, tích hợp giúp giáo dục đạo đức trở nên tự nhiên, sinh động, tránh quá tải và nâng cao hiệu quả giáo dục toàn diện.Những phẩm chất đạo đức nào được đánh giá là quan trọng nhất cho học sinh tiểu học?
Bao gồm phẩm chất đạo đức tốt, tinh thần tự học, ý thức tổ chức kỷ luật, kính trọng thầy cô, yêu nước và biết giúp đỡ bạn bè, được học sinh và lực lượng giáo dục đánh giá cao.Phương pháp giáo dục đạo đức tích hợp phổ biến hiện nay là gì?
Gồm đàm thoại, nêu gương, đóng vai, trò chơi, dự án và hoạt động trải nghiệm thực tế, kết hợp giữa truyền thống và hiện đại nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh.Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục tích hợp đạo đức tại trường tiểu học?
Cần tăng cường đào tạo cán bộ quản lý, xây dựng kế hoạch cụ thể, phối hợp chặt chẽ với gia đình và xã hội, đầu tư cơ sở vật chất, đồng thời kiểm tra, đánh giá thường xuyên để điều chỉnh kịp thời.
Kết luận
- Giáo dục đạo đức tích hợp trong các môn học là yếu tố cốt lõi để hình thành nhân cách và phẩm chất cho học sinh tiểu học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.
- Nhận thức của học sinh và lực lượng giáo dục về các phẩm chất đạo đức cần thiết ở mức trung bình khá, với sự khác biệt theo từng khối lớp.
- Môn Tiếng Việt đóng vai trò quan trọng trong việc tích hợp giáo dục đạo đức, tuy nhiên cần tăng cường các hoạt động trải nghiệm và phối hợp giáo dục ngoài nhà trường.
- Các giải pháp quản lý cần tập trung nâng cao năng lực cán bộ quản lý, xây dựng kế hoạch đồng bộ, huy động sự phối hợp của gia đình và xã hội, cải thiện điều kiện vật chất và tăng cường kiểm tra đánh giá.
- Nghiên cứu đề xuất lộ trình thực hiện các giải pháp trong vòng 1-2 năm tới, kêu gọi sự quan tâm và phối hợp của các cấp quản lý, nhà trường và cộng đồng nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức cho học sinh tiểu học.
Hành động ngay hôm nay để xây dựng môi trường giáo dục đạo đức tích hợp hiệu quả, góp phần phát triển thế hệ công dân toàn diện, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước.