Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI và Luật Giáo dục 2019, năng lực tự chủ và tự học của học sinh trung học phổ thông (THPT) được xác định là một trong những năng lực cốt lõi cần phát triển. Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 nhấn mạnh việc hình thành 5 phẩm chất và 10 năng lực, trong đó năng lực tự chủ và tự học đóng vai trò then chốt giúp học sinh phát triển toàn diện. Tại huyện Bảo Lạc, tỉnh Cao Bằng, với đặc thù dân tộc thiểu số chiếm đa số, việc quản lý giáo dục năng lực tự chủ và tự học cho học sinh THPT còn nhiều hạn chế, như kế hoạch phát triển năng lực chưa rõ ràng, tổ chức thực hiện và giám sát chưa chặt chẽ, kiểm tra đánh giá chưa được chú trọng. Khảo sát thực tế với 163 người gồm 18 cán bộ quản lý, 45 giáo viên và 100 học sinh tại các trường THPT huyện Bảo Lạc trong năm học 2020-2021 và 2021-2022 cho thấy nhiều học sinh còn thụ động, thiếu tự tin và khả năng quản lý cảm xúc yếu. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý giáo dục năng lực tự chủ và tự học, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tại các trường THPT huyện Bảo Lạc trong giai đoạn 2022-2023. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển năng lực học sinh, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay, đồng thời hỗ trợ nâng cao năng lực quản lý giáo dục của cán bộ quản lý và giáo viên tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về năng lực, tự chủ và tự học trong giáo dục. Năng lực được hiểu là tổ hợp các thuộc tính sinh học, tâm lý và xã hội cho phép cá nhân thực hiện thành công hoạt động nhất định. Tự chủ được định nghĩa là khả năng làm chủ hành vi, suy nghĩ và cảm xúc trong mọi hoàn cảnh, dựa trên quan điểm của Immanuel Kant về quyền tự quyết và sự độc lập trong suy nghĩ. Tự học là quá trình tự giác, chủ động lĩnh hội tri thức và rèn luyện kỹ năng không có sự hướng dẫn trực tiếp của giáo viên, theo quan điểm của các nhà giáo dục như Rubakin và Nguyễn Ngọc Bảo. Năng lực tự chủ và tự học của học sinh THPT được biểu hiện qua sự tự tin, khả năng tự điều chỉnh hành vi và nhận thức về bản thân. Quản lý giáo dục năng lực tự chủ và tự học được hiểu là sự tác động có tổ chức, có kế hoạch của hiệu trưởng đến giáo viên và học sinh nhằm đảm bảo quá trình giáo dục diễn ra hiệu quả. Các khái niệm chính bao gồm: năng lực, tự chủ, tự học, quản lý giáo dục, phương pháp giáo dục năng lực tự chủ và tự học, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm số liệu thứ cấp từ năm học 2020-2021 và 2021-2022, cùng số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát từ tháng 12/2022 đến tháng 5/2023. Cỡ mẫu khảo sát gồm 163 người: 18 cán bộ quản lý, 45 giáo viên và 100 học sinh tại các trường THPT huyện Bảo Lạc. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện kết hợp với phương pháp phân tầng nhằm đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng. Các công cụ thu thập dữ liệu gồm bảng hỏi với câu hỏi đóng và mở, phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên, quan sát trực tiếp hoạt động dạy học và tự học tại trường. Phương pháp phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả, phân tích tần suất, tỷ lệ phần trăm và so sánh giữa các nhóm đối tượng. Ngoài ra, ý kiến chuyên gia được thu thập để đánh giá tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 12/2022 đến tháng 5/2023, bao gồm các bước chuẩn bị, thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích kết quả, đề xuất giải pháp và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của giáo dục năng lực tự chủ và tự học: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức rõ vai trò của năng lực tự chủ và tự học trong phát triển học sinh, tuy nhiên chỉ khoảng 60% học sinh thể hiện sự hiểu biết đầy đủ về năng lực này.

  2. Thực hiện mục tiêu giáo dục năng lực tự chủ và tự học: Chỉ có khoảng 55% trường THPT tại huyện Bảo Lạc xây dựng kế hoạch phát triển năng lực tự chủ và tự học rõ ràng, còn lại chưa có kế hoạch cụ thể hoặc kế hoạch chưa được triển khai hiệu quả.

  3. Phương pháp giáo dục và hình thức tổ chức: 70% giáo viên áp dụng các phương pháp tích cực như thảo luận nhóm, tự học có hướng dẫn, tuy nhiên việc sử dụng thiết bị dạy học và tài liệu tham khảo còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục năng lực tự chủ và tự học.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý giáo dục năng lực tự chủ và tự học: Các yếu tố chủ quan như năng lực quản lý của hiệu trưởng, sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục và điều kiện cơ sở vật chất được đánh giá là những nhân tố quyết định. Khoảng 40% học sinh phản ánh môi trường học tập chưa thực sự thân thiện và hỗ trợ tốt cho hoạt động tự học.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy mặc dù nhận thức về tầm quan trọng của năng lực tự chủ và tự học được nâng cao, nhưng việc quản lý và tổ chức giáo dục năng lực này tại các trường THPT huyện Bảo Lạc còn nhiều hạn chế. Nguyên nhân chủ yếu do kế hoạch giáo dục chưa rõ ràng, phương pháp giảng dạy chưa đồng bộ và thiếu sự phối hợp hiệu quả giữa nhà trường, gia đình và xã hội. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình trạng này tương đồng với thực trạng ở nhiều vùng miền núi và dân tộc thiểu số khác, nơi điều kiện kinh tế xã hội còn khó khăn và cơ sở vật chất hạn chế. Việc thiếu đầu tư về thiết bị dạy học và tài liệu tham khảo làm giảm tính hấp dẫn và hiệu quả của các hoạt động tự học. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp giáo dục tích cực và biểu đồ tròn phân bố nhận thức của các nhóm đối tượng về năng lực tự chủ và tự học. Ý nghĩa của nghiên cứu nhấn mạnh vai trò then chốt của công tác quản lý giáo dục trong việc phát triển năng lực tự chủ và tự học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh vùng dân tộc thiểu số.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền nâng cao nhận thức: Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo cho cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về tầm quan trọng của năng lực tự chủ và tự học nhằm nâng cao nhận thức và trách nhiệm. Mục tiêu đạt 90% cán bộ, giáo viên và học sinh hiểu rõ trong vòng 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường THPT.

  2. Xây dựng và chỉ đạo thực hiện kế hoạch giáo dục năng lực tự chủ và tự học: Hiệu trưởng các trường THPT cần xây dựng kế hoạch cụ thể, rõ ràng về phát triển năng lực này, bao gồm mục tiêu, nội dung, phương pháp và đánh giá. Mục tiêu hoàn thành kế hoạch trong quý đầu năm học và triển khai đồng bộ trong năm học. Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu các trường THPT.

  3. Bồi dưỡng nâng cao năng lực cho giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng về phương pháp giáo dục năng lực tự chủ và tự học, kỹ năng sử dụng thiết bị dạy học hiện đại. Mục tiêu 100% giáo viên tham gia bồi dưỡng trong năm học. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục huyện phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  4. Phối hợp chặt chẽ các lực lượng giáo dục: Tăng cường sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình, các tổ chức xã hội và chính quyền địa phương trong việc giáo dục năng lực tự chủ và tự học cho học sinh. Mục tiêu xây dựng ít nhất 3 mô hình phối hợp hiệu quả trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu, Hội cha mẹ học sinh, Đoàn Thanh niên.

  5. Đầu tư cơ sở vật chất và tài liệu học tập: Nâng cấp phòng học, thư viện, trang thiết bị công nghệ thông tin và cung cấp tài liệu tham khảo phục vụ hoạt động tự học. Mục tiêu hoàn thành đầu tư trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, UBND huyện.

  6. Kiểm tra, đánh giá thường xuyên: Thiết lập hệ thống kiểm tra, đánh giá hiệu quả giáo dục năng lực tự chủ và tự học, bao gồm đánh giá quá trình và kết quả học tập của học sinh. Mục tiêu thực hiện đánh giá định kỳ mỗi học kỳ. Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu, tổ chuyên môn các trường THPT.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện giáo dục năng lực tự chủ và tự học phù hợp với đặc điểm địa phương, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  2. Giáo viên trung học phổ thông: Cung cấp cơ sở lý luận và phương pháp giáo dục năng lực tự chủ và tự học, giúp đổi mới phương pháp giảng dạy, tăng cường sự chủ động, sáng tạo của học sinh trong học tập.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải pháp quản lý giáo dục năng lực tự chủ và tự học trong bối cảnh vùng dân tộc thiểu số, góp phần phát triển nghiên cứu khoa học giáo dục.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và các biện pháp hỗ trợ phát triển năng lực tự chủ và tự học cho học sinh vùng khó khăn, góp phần thực hiện mục tiêu đổi mới giáo dục toàn diện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực tự chủ và tự học là gì?
    Năng lực tự chủ và tự học là khả năng của học sinh làm chủ hành vi, suy nghĩ và cảm xúc để tự giác, chủ động lĩnh hội tri thức và rèn luyện kỹ năng mà không cần sự hướng dẫn trực tiếp của giáo viên. Ví dụ, học sinh biết lập kế hoạch học tập và tự đánh giá kết quả học tập của mình.

  2. Tại sao năng lực tự chủ và tự học quan trọng đối với học sinh THPT?
    Năng lực này giúp học sinh phát triển tư duy độc lập, sáng tạo, thích ứng với môi trường học tập và xã hội, đồng thời chuẩn bị cho việc học tập suốt đời và phát triển nghề nghiệp. Theo khảo sát, học sinh có năng lực tự học tốt thường đạt kết quả học tập cao hơn.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý giáo dục năng lực tự chủ và tự học?
    Bao gồm yếu tố khách quan như nội dung chương trình, phương pháp giảng dạy, cơ sở vật chất; và yếu tố chủ quan như năng lực quản lý của hiệu trưởng, sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục, môi trường học tập thân thiện. Ví dụ, môi trường học tập tích cực giúp học sinh tự tin và chủ động hơn.

  4. Phương pháp giáo dục nào hiệu quả để phát triển năng lực tự chủ và tự học?
    Các phương pháp tích cực như thảo luận nhóm, tự học có hướng dẫn, tạo tình huống giáo dục, sinh hoạt câu lạc bộ, thi đua khen thưởng được đánh giá cao. Ví dụ, giáo viên tổ chức thảo luận nhóm giúp học sinh phát triển kỹ năng tự học và giao tiếp.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả giáo dục năng lực tự chủ và tự học?
    Có thể sử dụng các hình thức đánh giá đa dạng như quan sát, phỏng vấn, kiểm tra định kỳ, tự đánh giá của học sinh và đánh giá của giáo viên. Ví dụ, đánh giá qua bài tập tự học và báo cáo thuyết trình giúp phản ánh khả năng tự học của học sinh.

Kết luận

  • Năng lực tự chủ và tự học là năng lực cốt lõi giúp học sinh THPT phát triển toàn diện, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông 2018.
  • Thực trạng quản lý giáo dục năng lực tự chủ và tự học tại các trường THPT huyện Bảo Lạc còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện và kiểm tra đánh giá.
  • Các yếu tố ảnh hưởng bao gồm năng lực quản lý của hiệu trưởng, phương pháp giảng dạy, cơ sở vật chất và sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể như nâng cao nhận thức, xây dựng kế hoạch, bồi dưỡng giáo viên, phối hợp lực lượng, đầu tư cơ sở vật chất và kiểm tra đánh giá thường xuyên.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho việc nâng cao chất lượng giáo dục năng lực tự chủ và tự học tại các trường THPT vùng dân tộc thiểu số, góp phần phát triển nguồn nhân lực địa phương.

Next steps: Triển khai các biện pháp đề xuất trong năm học tiếp theo, đồng thời mở rộng nghiên cứu đánh giá hiệu quả trong các năm tiếp theo.

Call to action: Các cán bộ quản lý, giáo viên và nhà nghiên cứu giáo dục cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp nhằm nâng cao năng lực tự chủ và tự học cho học sinh, góp phần đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục tại địa phương.