Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế hội nhập và xã hội biến đổi nhanh chóng, việc trang bị kỹ năng sống (KNS) cho học sinh tiểu học trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm giúp các em phát triển toàn diện và thích ứng với môi trường sống hiện đại. Tại thành phố Ninh Bình, với khoảng 140.000 dân và 14 trường tiểu học, công tác giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm (HĐTN) được xem là một trong những nhiệm vụ trọng yếu nhằm nâng cao năng lực tự chủ, giao tiếp, giải quyết vấn đề và các kỹ năng mềm khác cho học sinh. Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc đánh giá thực trạng quản lý giáo dục kỹ năng sống thông qua HĐTN tại các trường tiểu học trên địa bàn thành phố trong giai đoạn 2020-2023, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý.

Nghiên cứu có phạm vi khảo sát tại 5 trường tiểu học đại diện cho các khu vực trung tâm, ven thành phố và xã thuộc thành phố Ninh Bình, bao gồm các trường Tân Thành, Đông Thành, Ninh Khánh, Quang Trung và Ninh Phong. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp dữ liệu cụ thể về thực trạng quản lý giáo dục kỹ năng sống, góp phần hoàn thiện chương trình giáo dục phổ thông 2018, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên trong việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm phù hợp, hiệu quả, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh tiểu học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục kỹ năng sống, trong đó có:

  • Lý thuyết giáo dục kỹ năng sống của UNICEF và UNESCO: Nhấn mạnh vai trò của kỹ năng sống trong phát triển cá nhân và xã hội, bao gồm các kỹ năng như tự nhận thức, giao tiếp, ra quyết định, kiểm soát cảm xúc và giải quyết vấn đề.
  • Mô hình “Bốn trụ cột” của UNESCO: Học để biết, học để làm, học để chung sống và học để tự khẳng định bản thân, được áp dụng trong xây dựng chương trình giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm.
  • Khái niệm hoạt động trải nghiệm (HĐTN): Là hoạt động có chủ đích, được lập kế hoạch và định hướng nhằm tạo điều kiện cho học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn, phát triển năng lực nhận thức và kỹ năng sống.

Các khái niệm chính bao gồm: kỹ năng tự nhận thức, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng ra quyết định, kỹ năng kiểm soát cảm xúc, kỹ năng giải quyết mâu thuẫn và kỹ năng hợp tác. Quản lý giáo dục kỹ năng sống thông qua HĐTN được hiểu là chuỗi các hoạt động quản lý mục tiêu, nội dung, phương pháp, tổ chức và đánh giá nhằm đảm bảo hiệu quả giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm dữ liệu sơ cấp thu thập từ khảo sát bằng phiếu hỏi, phỏng vấn sâu với cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh tại 5 trường tiểu học thành phố Ninh Bình; dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo, văn bản pháp luật, tài liệu chuyên ngành và các nghiên cứu trước đó.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để đánh giá mức độ thực hiện các hoạt động giáo dục kỹ năng sống, phân tích định tính để làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm và tham khảo ý kiến chuyên gia cũng được áp dụng để hoàn thiện các biện pháp quản lý.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát được thực hiện với hơn 500 giáo viên và cán bộ quản lý, cùng với phỏng vấn nhóm nhỏ học sinh và phụ huynh nhằm đảm bảo tính đại diện và sâu sắc của dữ liệu.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong giai đoạn 2020-2023, phù hợp với quá trình triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2018 tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý giáo dục kỹ năng sống thông qua HĐTN còn nhiều hạn chế: Khoảng 65% giáo viên và cán bộ quản lý đánh giá công tác quản lý chưa đồng bộ và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội. Tỷ lệ học sinh tham gia các hoạt động trải nghiệm đạt khoảng 70%, nhưng chất lượng và hiệu quả chưa cao.

  2. Nguồn lực và đội ngũ giáo viên còn thiếu hụt và chưa đồng đều: Thành phố Ninh Bình thiếu khoảng 37 giáo viên tiểu học theo định mức quy định, trong đó có nhiều trường thiếu giáo viên chuyên trách kỹ năng sống. Độ tuổi giáo viên chủ yếu tập trung từ 30-45 tuổi, nhưng có khoảng 20% giáo viên chưa được đào tạo bài bản về kỹ năng sống và phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm.

  3. Phương pháp giáo dục kỹ năng sống chủ yếu dựa vào truyền đạt lý thuyết, chưa phát huy tối đa hoạt động trải nghiệm: Chỉ khoảng 55% giáo viên thường xuyên áp dụng các phương pháp như thảo luận nhóm, đóng vai, trò chơi và nghiên cứu tình huống trong giảng dạy kỹ năng sống. Việc kiểm tra, đánh giá kỹ năng sống còn mang tính hình thức, chưa có tiêu chí đánh giá cụ thể và đồng bộ.

  4. Yếu tố khách quan và chủ quan ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý: Điều kiện kinh tế địa phương và cơ sở vật chất trường học còn hạn chế, ảnh hưởng đến việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm ngoài trời. Nhận thức của một số giáo viên và phụ huynh về tầm quan trọng của giáo dục kỹ năng sống chưa đầy đủ, dẫn đến sự phối hợp chưa hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc thiếu sự đầu tư đồng bộ về nguồn lực, đặc biệt là đội ngũ giáo viên được đào tạo chuyên sâu về kỹ năng sống và phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương khi mới triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Việc áp dụng các phương pháp giáo dục tích cực như thảo luận nhóm, đóng vai, trò chơi giúp học sinh phát triển kỹ năng giao tiếp, tự nhận thức và giải quyết vấn đề hiệu quả hơn. Tuy nhiên, tỷ lệ áp dụng các phương pháp này còn thấp do hạn chế về năng lực và kinh nghiệm của giáo viên. Biểu đồ phân bố mức độ áp dụng phương pháp giáo dục kỹ năng sống có thể minh họa rõ nét sự chênh lệch này.

Ngoài ra, sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội chưa được tổ chức chặt chẽ, làm giảm hiệu quả giáo dục kỹ năng sống. Việc xây dựng cơ chế quản lý và kế hoạch giáo dục kỹ năng sống cần được cụ thể hóa, có sự tham gia đồng bộ của các lực lượng giáo dục để tạo môi trường học tập tích cực và an toàn cho học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên về kỹ năng sống và phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm: Tổ chức các khóa tập huấn định kỳ hàng năm, áp dụng mô hình “bốn trụ cột” phù hợp với thực tiễn địa phương. Chủ thể thực hiện là Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm, thời gian triển khai trong 1-2 năm tới.

  2. Xây dựng và tích hợp chương trình giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm vào các môn học chính khóa và ngoại khóa: Phòng GD&ĐT phối hợp với các trường tiểu học xây dựng kế hoạch cụ thể, đảm bảo 100% học sinh được tham gia các hoạt động trải nghiệm phù hợp với lứa tuổi. Thời gian thực hiện từ năm học 2024-2025.

  3. Đổi mới hình thức kiểm tra, đánh giá kỹ năng sống theo hướng đánh giá sự tiến bộ của học sinh: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá kỹ năng sống cụ thể, áp dụng đánh giá thường xuyên và đa dạng hình thức như quan sát, phỏng vấn, tự đánh giá. Ban giám hiệu các trường chủ trì triển khai trong năm học tới.

  4. Thiết lập mối quan hệ phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội theo mô hình tam giác: Tăng cường tuyên truyền, tổ chức các buổi họp phụ huynh, phối hợp với các tổ chức xã hội để hỗ trợ hoạt động giáo dục kỹ năng sống. Phòng GD&ĐT và các trường tiểu học chịu trách nhiệm thực hiện trong vòng 1 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp hiểu rõ về thực trạng và các biện pháp quản lý giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm, từ đó xây dựng kế hoạch và chính sách phù hợp.

  2. Giáo viên tiểu học: Cung cấp kiến thức và phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm hiệu quả, nâng cao năng lực giảng dạy kỹ năng sống cho học sinh.

  3. Phụ huynh học sinh: Nâng cao nhận thức về vai trò của gia đình trong việc phối hợp giáo dục kỹ năng sống, hỗ trợ con em phát triển toàn diện.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn quản lý giáo dục kỹ năng sống, đặc biệt trong bối cảnh triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm lại quan trọng đối với học sinh tiểu học?
    Hoạt động trải nghiệm giúp học sinh vận dụng kiến thức vào thực tế, phát triển kỹ năng tự nhận thức, giao tiếp và giải quyết vấn đề, từ đó hình thành nhân cách và năng lực sống cần thiết cho tương lai.

  2. Những kỹ năng sống nào được ưu tiên giáo dục cho học sinh tiểu học?
    Các kỹ năng cốt lõi bao gồm tự nhận thức, kiểm soát cảm xúc, giao tiếp hiệu quả, ra quyết định, giải quyết mâu thuẫn, hợp tác và tư duy sáng tạo.

  3. Phương pháp nào hiệu quả nhất để giáo dục kỹ năng sống qua hoạt động trải nghiệm?
    Phương pháp thảo luận nhóm, đóng vai, trò chơi và nghiên cứu tình huống được đánh giá cao vì tạo điều kiện cho học sinh chủ động, sáng tạo và phát triển kỹ năng thực tiễn.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý giáo dục kỹ năng sống?
    Nguồn lực về đội ngũ giáo viên được đào tạo bài bản, sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội, cùng với cơ sở vật chất và chính sách hỗ trợ là những yếu tố quyết định.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả giáo dục kỹ năng sống cho học sinh?
    Cần xây dựng bộ tiêu chí đánh giá cụ thể, kết hợp đánh giá định kỳ qua quan sát, phỏng vấn, tự đánh giá và phản hồi từ học sinh, giáo viên và phụ huynh nhằm đo lường sự tiến bộ và ứng dụng kỹ năng trong thực tế.

Kết luận

  • Giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động trải nghiệm là yếu tố then chốt giúp học sinh tiểu học phát triển toàn diện về phẩm chất và năng lực.
  • Thực trạng quản lý giáo dục kỹ năng sống tại các trường tiểu học thành phố Ninh Bình còn nhiều hạn chế về nguồn lực, phương pháp và sự phối hợp các lực lượng giáo dục.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, bao gồm đào tạo giáo viên, xây dựng chương trình tích hợp, đổi mới đánh giá và tăng cường phối hợp nhà trường-gia đình-xã hội.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá và điều chỉnh phù hợp với thực tiễn địa phương.
  • Kêu gọi các nhà quản lý, giáo viên và phụ huynh cùng chung tay thực hiện để tạo môi trường giáo dục kỹ năng sống hiệu quả, góp phần phát triển thế hệ trẻ năng động, sáng tạo và có trách nhiệm với xã hội.