Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh ô nhiễm môi trường ngày càng nghiêm trọng và xu thế phát triển bền vững trở thành mục tiêu toàn cầu, giáo dục môi trường (GDMT) đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao nhận thức và hành vi bảo vệ môi trường cho thế hệ trẻ. Tại Việt Nam, đặc biệt là ở cấp tiểu học, GDMT được xem là giải pháp hiệu quả để hình thành thói quen và nhân cách bảo vệ môi trường cho học sinh. Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải pháp GDMT hướng tới phát triển bền vững thông qua hoạt động trải nghiệm dành cho học sinh tiểu học tại Trường Tiểu học Dịch Vọng A, quận Cầu Giấy, Hà Nội, trong giai đoạn 2020-2023.

Mục tiêu nghiên cứu gồm: khảo sát thực trạng GDMT qua hoạt động trải nghiệm (HĐTN), phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức (SWOT) trong triển khai GDMT tại trường, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục môi trường hướng tới phát triển bền vững. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và trường học xây dựng kế hoạch GDMT hiệu quả, góp phần phát triển bền vững trong hệ thống giáo dục tiểu học tại Hà Nội nói riêng và Việt Nam nói chung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng hai mô hình lý thuyết chính:

  1. Mô hình giáo dục môi trường Palmer (1998): Bao gồm ba khía cạnh giáo dục về môi trường (học qua lý thuyết), giáo dục vì môi trường (học qua thực hành và thái độ), và giáo dục trong môi trường (học qua văn hóa và lối sống hàng ngày). Mô hình nhấn mạnh sự liên kết đồng thời giữa nhận thức, kỹ năng và hành động bảo vệ môi trường.

  2. Mô hình bền vững toàn trường (Whole-school sustainability framework): Được UNESCO phát triển, mô hình này gồm bốn trụ cột chính: chính sách quản lý, cơ sở vật chất, giáo dục và truyền thông, thực hành xanh. Mô hình hướng tới xây dựng trường học như một môi trường học tập bền vững, tạo điều kiện cho học sinh thực hành và phát triển thói quen bảo vệ môi trường lâu dài.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: giáo dục môi trường, phát triển bền vững, hoạt động trải nghiệm, giáo dục dựa vào địa điểm, giáo dục dựa vào khu vườn, và học tập trải nghiệm theo chu trình Kolb (1984).

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu từ khảo sát 167 học sinh các lớp 2 đến 5 tại Trường Tiểu học Dịch Vọng A năm học 2022-2023; phỏng vấn sâu 15 giáo viên, cán bộ, phụ huynh và học sinh; quan sát thực tế các hoạt động bảo vệ môi trường trong trường; phân tích tài liệu chính sách, chương trình giáo dục và các nghiên cứu liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả (Excel) để xử lý số liệu khảo sát, biểu diễn qua biểu đồ và bảng số liệu; phân tích SWOT để đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong triển khai GDMT; phân tích định tính từ phỏng vấn và quan sát.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu từ năm 2020 đến 2023, khảo sát và phỏng vấn thực hiện trong năm 2023, phân tích và đề xuất giải pháp hoàn thiện trong cùng năm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng GDMT qua hoạt động trải nghiệm: Khoảng 85% học sinh tham gia các hoạt động trải nghiệm liên quan đến bảo vệ môi trường trong trường, như trồng cây, phân loại rác thải và giữ vệ sinh lớp học. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% học sinh nhận thấy các hoạt động này được tổ chức thường xuyên và có tính liên tục.

  2. Nhận thức và hành vi của học sinh: 78% học sinh có nhận thức đúng về các vấn đề ô nhiễm môi trường tại địa phương, nhưng chỉ 55% thực hiện hành vi bảo vệ môi trường một cách chủ động và thường xuyên. Tỷ lệ học sinh tham gia phân loại rác đạt 65%, trong khi việc giữ vệ sinh chung đạt 72%.

  3. Điểm mạnh và cơ hội: Trường có cơ sở vật chất tốt với diện tích sân chơi 1900 m² và 56 phòng học kiên cố, tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động trải nghiệm. Trường cũng tham gia chương trình “Trường học xanh, vì một Hà Nội xanh” với sự phối hợp của các tổ chức môi trường, tạo cơ hội phát triển các hoạt động GDMT.

  4. Điểm yếu và thách thức: Việc tích hợp GDMT trong chương trình học còn mang tính hình thức, chưa thực sự gắn kết giữa lý thuyết và thực hành. Hoạt động trải nghiệm chưa được tổ chức đồng bộ và thiếu sự tham gia của phụ huynh, cộng đồng. Ngoài ra, một số giáo viên còn hạn chế về kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy GDMT qua hoạt động trải nghiệm tại Trường Tiểu học Dịch Vọng A đã đạt được những bước tiến tích cực, đặc biệt trong việc nâng cao nhận thức và tạo môi trường thực hành cho học sinh. Tuy nhiên, sự thiếu liên tục và tính đồng bộ trong tổ chức hoạt động là nguyên nhân chính khiến hành vi bảo vệ môi trường của học sinh chưa đạt mức tối ưu.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, như mô hình GDMT ở Nhật Bản và Malaysia, việc kết hợp chặt chẽ giữa lý thuyết và thực hành, cũng như sự tham gia của cộng đồng là yếu tố quyết định thành công. Mô hình trường học xanh tại Hà Nội đang được triển khai cũng góp phần tạo ra môi trường học tập bền vững, nhưng cần được nhân rộng và nâng cao chất lượng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỉ lệ học sinh tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường, bảng phân tích SWOT chi tiết và biểu đồ so sánh nhận thức - hành vi của học sinh theo từng khối lớp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tổ chức hoạt động trải nghiệm thường xuyên và đa dạng: Nhà trường cần xây dựng kế hoạch tổ chức các hoạt động trải nghiệm bảo vệ môi trường định kỳ, ít nhất 1 lần/tháng, với sự tham gia của học sinh từ lớp 1 đến lớp 5, nhằm duy trì sự liên tục và phát triển kỹ năng thực hành.

  2. Đào tạo nâng cao năng lực giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm và GDMT cho giáo viên, đặc biệt là kỹ năng lồng ghép nội dung môi trường vào các môn học chính khóa và ngoại khóa, thực hiện trong vòng 6 tháng tới.

  3. Phát huy vai trò của phụ huynh và cộng đồng: Xây dựng chương trình phối hợp với phụ huynh và các tổ chức địa phương để hỗ trợ các hoạt động bảo vệ môi trường, tổ chức các buổi ngoại khóa ngoài trường học nhằm tăng cường thực hành và lan tỏa ý thức bảo vệ môi trường.

  4. Cải thiện cơ sở vật chất và môi trường học tập xanh: Đầu tư thêm các khu vực vườn trường, thùng phân loại rác, bảng tuyên truyền sinh động phù hợp với học sinh tiểu học, hoàn thành trong vòng 1 năm, nhằm tạo môi trường học tập thân thiện và thực tế cho học sinh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý giáo dục: Có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển GDMT trong các trường tiểu học, đặc biệt trong việc triển khai chương trình GDPT mới và các mô hình trường học xanh.

  2. Giáo viên tiểu học: Áp dụng các giải pháp và phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm hiệu quả, nâng cao năng lực giảng dạy GDMT, từ đó cải thiện chất lượng giáo dục và phát triển kỹ năng bảo vệ môi trường cho học sinh.

  3. Phụ huynh và cộng đồng địa phương: Hiểu rõ vai trò và cách thức phối hợp với nhà trường trong việc giáo dục và thực hành bảo vệ môi trường cho trẻ em, góp phần xây dựng môi trường sống xanh, sạch, đẹp.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành giáo dục và môi trường: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp và kết quả để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo về GDMT và phát triển bền vững trong giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. GDMT qua hoạt động trải nghiệm có hiệu quả hơn phương pháp truyền thống không?
    Có. Nghiên cứu cho thấy học sinh tham gia hoạt động trải nghiệm có mức độ thực hiện hành vi bảo vệ môi trường tích cực hơn so với học theo phương pháp truyền thống, nhờ việc tiếp xúc trực tiếp và thực hành thực tế.

  2. Làm thế nào để duy trì sự liên tục của các hoạt động trải nghiệm trong trường học?
    Cần xây dựng kế hoạch hoạt động cụ thể, phân công trách nhiệm rõ ràng cho giáo viên và cán bộ quản lý, đồng thời tạo sự phối hợp chặt chẽ với phụ huynh và cộng đồng để duy trì và phát triển các hoạt động này.

  3. Vai trò của phụ huynh trong GDMT là gì?
    Phụ huynh đóng vai trò hỗ trợ, tạo môi trường thực hành bảo vệ môi trường tại gia đình, phối hợp với nhà trường trong các hoạt động ngoại khóa và truyền cảm hứng cho trẻ duy trì thói quen bảo vệ môi trường.

  4. Mô hình trường học xanh có thể áp dụng ở những trường học khác không?
    Có. Mô hình trường học xanh với bốn trụ cột chính có thể được điều chỉnh phù hợp với điều kiện từng trường, tạo môi trường học tập bền vững và phát triển thói quen bảo vệ môi trường cho học sinh.

  5. Làm thế nào để giáo viên nâng cao kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm?
    Thông qua các khóa đào tạo chuyên môn, chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn, tham gia các hội thảo và chương trình tập huấn về phương pháp dạy học tích cực và GDMT, giáo viên sẽ nâng cao năng lực tổ chức và hướng dẫn học sinh hiệu quả.

Kết luận

  • GDMT hướng tới phát triển bền vững qua hoạt động trải nghiệm tại Trường Tiểu học Dịch Vọng A đã đạt được những kết quả tích cực về nhận thức và hành vi của học sinh.
  • Mô hình giáo dục môi trường Palmer và mô hình bền vững toàn trường là cơ sở lý thuyết phù hợp để đánh giá và phát triển GDMT trong trường học.
  • Các điểm mạnh như cơ sở vật chất tốt và sự tham gia của nhà trường trong chương trình “Trường học xanh” tạo điều kiện thuận lợi cho GDMT phát triển.
  • Những hạn chế về tính liên tục của hoạt động trải nghiệm và năng lực tổ chức của giáo viên cần được khắc phục thông qua đào tạo và phối hợp cộng đồng.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào tăng cường hoạt động trải nghiệm, nâng cao năng lực giáo viên, phát huy vai trò phụ huynh và cải thiện môi trường học tập xanh sẽ góp phần nâng cao hiệu quả GDMT hướng tới phát triển bền vững.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong năm học tiếp theo, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các trường tiểu học khác tại Hà Nội để đánh giá tính khả thi và hiệu quả mô hình.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và cộng đồng hãy cùng chung tay thực hiện GDMT qua hoạt động trải nghiệm để xây dựng thế hệ học sinh có ý thức và hành động bảo vệ môi trường bền vững.