Tổng quan nghiên cứu

Giáo dục hướng nghiệp (GDHN) cho học sinh trung học phổ thông (THPT) là một nội dung quản lý quan trọng, góp phần phát triển toàn diện nhân cách và năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Tại huyện Nậm Nhùn, tỉnh Lai Châu – một vùng miền núi mới thành lập với đa dạng dân tộc và điều kiện kinh tế xã hội còn nhiều khó khăn – công tác GDHN được xem là then chốt trong chiến lược giảm nghèo bền vững và phát triển nguồn nhân lực địa phương. Theo ước tính, đến tháng 6 năm 2020, nguồn nhân lực có tay nghề tại huyện còn thiếu hụt nghiêm trọng, trong khi các lớp đào tạo nghề ngắn hạn chỉ đáp ứng một phần rất nhỏ nhu cầu thực tế.

Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý hoạt động GDHN theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 tại các trường THPT huyện Nậm Nhùn, nhằm nâng cao chất lượng GDHN, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và phát triển kinh tế xã hội địa phương. Nghiên cứu khảo sát thực trạng quản lý GDHN tại hai trường THPT Nậm Nhùn và DTNT THPT Nậm Nhùn, với sự tham gia của 44 cán bộ quản lý, giáo viên, 150 học sinh khối 11, 12 và 15 phụ huynh. Thời gian nghiên cứu từ tháng 11/2020 đến tháng 5/2021.

Mục tiêu cụ thể là đề xuất các biện pháp quản lý GDHN phù hợp với đặc điểm học sinh và điều kiện thực tế, góp phần nâng cao năng lực định hướng nghề nghiệp, giúp học sinh lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực, sở thích và nhu cầu xã hội. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc phát triển nguồn nhân lực địa phương, đồng thời góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và giáo dục hướng nghiệp, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý được hiểu là quá trình tác động có định hướng, có chủ đích của chủ thể quản lý nhằm vận hành tổ chức đạt mục tiêu đề ra thông qua các chức năng kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra. Quản lý GDHN là hệ thống các tác động có kế hoạch nhằm thực hiện hiệu quả mục tiêu GDHN trong nhà trường.

  • Lý thuyết giáo dục hướng nghiệp: GDHN là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch nhằm giúp học sinh nhận thức về nghề nghiệp, phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp, lựa chọn nghề phù hợp với năng lực, sở thích và nhu cầu xã hội. GDHN theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 nhấn mạnh phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các hoạt động trải nghiệm, thực hành và tư vấn hướng nghiệp.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý giáo dục hướng nghiệp, năng lực định hướng nghề nghiệp, hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp, phối hợp các lực lượng giáo dục, đổi mới phương pháp giáo dục hướng nghiệp theo chương trình GDPT 2018.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu, văn bản pháp luật, các nghiên cứu khoa học trong và ngoài nước về quản lý GDHN và chương trình GDPT 2018.

  • Phương pháp nghiên cứu thực tiễn:

    • Điều tra viết: Sử dụng bảng hỏi khảo sát 44 cán bộ quản lý, giáo viên, 150 học sinh khối 11, 12 và 15 phụ huynh tại hai trường THPT Nậm Nhùn và DTNT THPT Nậm Nhùn.
    • Phỏng vấn trực tiếp: Thu thập ý kiến sâu sắc từ cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh và phụ huynh về thực trạng và khó khăn trong quản lý GDHN.
    • Nghiên cứu sản phẩm: Phân tích các văn bản quản lý, kế hoạch giáo dục hướng nghiệp, giáo án, báo cáo tổng kết của nhà trường.
    • Phương pháp thống kê: Xử lý số liệu thu thập được bằng các công cụ thống kê để đánh giá thực trạng và hiệu quả quản lý GDHN.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 11/2020 đến tháng 5/2021, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ, khách quan và có tính đại diện cho thực trạng quản lý GDHN tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý mục tiêu GDHN: Khoảng 68% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá việc xây dựng mục tiêu GDHN tại các trường THPT huyện Nậm Nhùn còn chưa rõ ràng, chưa phù hợp hoàn toàn với đặc điểm học sinh và nhu cầu địa phương. Mục tiêu chưa được cụ thể hóa thành các chỉ tiêu năng lực định hướng nghề nghiệp cho từng khối lớp.

  2. Quản lý nội dung GDHN: 72% giáo viên cho biết nội dung GDHN hiện nay còn nghèo nàn, thiếu cập nhật thông tin về thị trường lao động và các ngành nghề địa phương. Nội dung giáo dục chưa được tích hợp hiệu quả vào các môn học và hoạt động trải nghiệm, dẫn đến học sinh thiếu cơ hội tiếp cận thực tế nghề nghiệp.

  3. Phương pháp và hình thức giáo dục hướng nghiệp: Chỉ khoảng 55% giáo viên áp dụng các phương pháp đổi mới, tăng cường trải nghiệm và thực hành trong GDHN. Hình thức tổ chức hoạt động GDHN còn đơn điệu, chủ yếu là truyền đạt lý thuyết, thiếu các hoạt động ngoại khóa, tham quan thực tế và tư vấn nghề nghiệp chuyên sâu.

  4. Phối hợp các lực lượng tham gia GDHN: Mức độ phối hợp giữa nhà trường với gia đình, chính quyền địa phương, doanh nghiệp và các cơ sở đào tạo nghề còn hạn chế. Chỉ khoảng 40% phụ huynh và 35% học sinh cảm nhận được sự hỗ trợ tích cực từ các lực lượng bên ngoài trong công tác hướng nghiệp.

  5. Cơ sở vật chất và tài chính: Cơ sở vật chất phục vụ GDHN tại các trường còn thiếu thốn, trang thiết bị thực hành nghề nghiệp chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình. Nguồn kinh phí dành cho GDHN chiếm tỷ lệ nhỏ trong tổng ngân sách nhà trường, ảnh hưởng đến chất lượng tổ chức hoạt động.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ nhận thức chưa đầy đủ về vai trò của GDHN trong nhà trường, đặc biệt là ở cấp quản lý và giáo viên. So với các nghiên cứu tại các tỉnh miền núi khác, tỷ lệ áp dụng phương pháp đổi mới và phối hợp cộng đồng tại Nậm Nhùn thấp hơn khoảng 15-20%, phản ánh khó khăn đặc thù của vùng sâu, vùng xa.

Việc thiếu nội dung cập nhật về thị trường lao động và ngành nghề địa phương làm giảm tính thực tiễn của GDHN, khiến học sinh khó hình dung rõ ràng về cơ hội nghề nghiệp tương lai. Điều này cũng ảnh hưởng đến khả năng phân luồng học sinh sau THPT, một mục tiêu quan trọng của chương trình GDPT 2018.

Cơ sở vật chất hạn chế và nguồn lực tài chính thấp là những yếu tố khách quan ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý GDHN. Tuy nhiên, sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa nhà trường và các lực lượng xã hội cũng là nguyên nhân chủ quan cần được khắc phục.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đánh giá của cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh về các khía cạnh quản lý GDHN; bảng tổng hợp các hình thức giáo dục hướng nghiệp được áp dụng và mức độ phối hợp các lực lượng tham gia.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác truyền thông, nâng cao nhận thức về GDHN

    • Tổ chức các hội thảo, tập huấn cho cán bộ quản lý, giáo viên, phụ huynh và học sinh về vai trò, mục tiêu và phương pháp GDHN theo chương trình GDPT 2018.
    • Mục tiêu: 90% cán bộ, giáo viên và phụ huynh nhận thức đúng đắn về GDHN trong vòng 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục huyện phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo.

  2. Xây dựng và triển khai mục tiêu, nội dung GDHN phù hợp đặc điểm địa phương

    • Phân tích nhu cầu thị trường lao động địa phương, xây dựng kế hoạch GDHN cụ thể cho từng khối lớp, tích hợp nội dung GDHN vào các môn học và hoạt động trải nghiệm.
    • Mục tiêu: 100% trường THPT có kế hoạch GDHN được phê duyệt và triển khai trong năm học tiếp theo.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường THPT.

  3. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức GDHN

    • Khuyến khích áp dụng phương pháp học tập dự án, trắc nghiệm nghề nghiệp, tham quan thực tế, sân khấu hóa và tư vấn hướng nghiệp chuyên sâu.
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ học sinh tham gia hoạt động trải nghiệm nghề nghiệp lên ít nhất 70% trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Giáo viên bộ môn, tổ GDHN, Ban giám hiệu.

  4. Phát huy vai trò phối hợp các lực lượng xã hội trong GDHN

    • Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình, chính quyền địa phương, doanh nghiệp và các cơ sở đào tạo nghề.
    • Mục tiêu: Tăng cường ít nhất 3 hoạt động phối hợp thực tiễn mỗi năm, nâng cao sự hài lòng của học sinh và phụ huynh về công tác GDHN.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, các tổ chức đoàn thể địa phương.

  5. Cải thiện cơ sở vật chất và tăng nguồn lực tài chính cho GDHN

    • Lập kế hoạch đầu tư trang thiết bị thực hành nghề nghiệp, xây dựng góc hướng nghiệp, sử dụng công nghệ thông tin trong GDHN.
    • Mục tiêu: Đảm bảo 80% trường THPT có đủ trang thiết bị tối thiểu phục vụ GDHN trong 3 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục huyện, các nhà tài trợ, chính quyền địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THPT

    • Lợi ích: Nắm bắt các phương pháp quản lý GDHN hiệu quả, xây dựng kế hoạch phù hợp với chương trình GDPT 2018 và đặc điểm địa phương.
    • Use case: Áp dụng trong việc chỉ đạo, giám sát hoạt động GDHN tại trường.

  2. Giáo viên phụ trách giáo dục hướng nghiệp và các bộ môn liên quan

    • Lợi ích: Hiểu rõ nội dung, phương pháp đổi mới GDHN, nâng cao kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm và tư vấn nghề nghiệp.
    • Use case: Thiết kế bài giảng tích hợp GDHN, tổ chức hoạt động ngoại khóa.

  3. Phụ huynh học sinh và học sinh THPT

    • Lợi ích: Nâng cao nhận thức về vai trò của GDHN, hiểu rõ các cơ hội nghề nghiệp và cách lựa chọn nghề phù hợp.
    • Use case: Hỗ trợ con em trong việc định hướng nghề nghiệp và lập kế hoạch học tập.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục và chính quyền địa phương

    • Lợi ích: Có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, cơ chế phối hợp và đầu tư phát triển GDHN tại địa phương.
    • Use case: Lập kế hoạch phát triển nguồn nhân lực, phân bổ ngân sách cho GDHN.

Câu hỏi thường gặp

  1. GDHN theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 có điểm gì mới?
    GDHN theo chương trình 2018 nhấn mạnh phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các hoạt động trải nghiệm, thực hành và tư vấn nghề nghiệp, tích hợp GDHN vào các môn học và hoạt động giáo dục, tăng cường phân luồng học sinh sau THPT.

  2. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý GDHN là gì?
    Hiệu trưởng là người lãnh đạo cao nhất, chịu trách nhiệm xây dựng mục tiêu, kế hoạch GDHN, tổ chức đội ngũ giáo viên, phối hợp các lực lượng và giám sát, đánh giá hiệu quả hoạt động GDHN trong nhà trường.

  3. Làm thế nào để đổi mới phương pháp giáo dục hướng nghiệp hiệu quả?
    Áp dụng các phương pháp học tập dự án, trắc nghiệm nghề nghiệp, tham quan thực tế, sân khấu hóa và tư vấn chuyên sâu, đồng thời tăng cường hoạt động trải nghiệm, thực hành để học sinh phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp.

  4. Tại sao cần phối hợp các lực lượng xã hội trong GDHN?
    GDHN là hoạt động liên ngành, cần sự tham gia của gia đình, chính quyền, doanh nghiệp và các cơ sở đào tạo để cung cấp thông tin nghề nghiệp thực tế, tạo môi trường trải nghiệm và hỗ trợ học sinh lựa chọn nghề phù hợp.

  5. Cơ sở vật chất ảnh hưởng thế nào đến chất lượng GDHN?
    Cơ sở vật chất đầy đủ, hiện đại giúp tổ chức các hoạt động thực hành, trải nghiệm nghề nghiệp hiệu quả, nâng cao chất lượng GDHN, đồng thời tạo điều kiện cho học sinh tiếp cận thực tế nghề nghiệp và phát triển kỹ năng cần thiết.

Kết luận

  • Quản lý giáo dục hướng nghiệp cho học sinh THPT tại huyện Nậm Nhùn còn nhiều hạn chế về mục tiêu, nội dung, phương pháp và phối hợp các lực lượng.
  • GDHN theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 đòi hỏi đổi mới toàn diện, tập trung phát triển năng lực và phẩm chất học sinh qua các hoạt động trải nghiệm và tư vấn nghề nghiệp.
  • Cơ sở vật chất và nguồn lực tài chính là yếu tố then chốt ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý GDHN.
  • Đề xuất các biện pháp đồng bộ nhằm nâng cao nhận thức, đổi mới nội dung, phương pháp, tăng cường phối hợp cộng đồng và cải thiện cơ sở vật chất.
  • Tiếp tục nghiên cứu, triển khai và đánh giá các giải pháp quản lý GDHN trong giai đoạn tiếp theo để góp phần phát triển nguồn nhân lực địa phương và thực hiện thành công chương trình GDPT 2018.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và các bên liên quan cần phối hợp chặt chẽ, chủ động áp dụng các biện pháp đề xuất để nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp, góp phần phát triển bền vững nguồn nhân lực tại huyện Nậm Nhùn và các vùng miền núi khác.