Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013, việc đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) môn Ngữ văn ở các trường trung học phổ thông (THPT) trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Tại thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định, với quy mô gồm nhiều trường THPT và đội ngũ giáo viên Ngữ văn đông đảo, việc quản lý đổi mới PPDH môn Ngữ văn có vai trò quan trọng trong việc phát triển năng lực và phẩm chất học sinh. Mục tiêu nghiên cứu tập trung xác lập cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý đổi mới PPDH môn Ngữ văn, khảo sát thực trạng và đề xuất các biện pháp quản lý nhằm nâng cao hiệu quả đổi mới PPDH tại các trường THPT trên địa bàn.
Phạm vi nghiên cứu được giới hạn trong các trường THPT thuộc thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định, với dữ liệu thu thập trong năm học 2019-2020. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên Ngữ văn nâng cao nhận thức, kỹ năng đổi mới PPDH, góp phần nâng cao chất lượng dạy học và phát triển năng lực học sinh. Các chỉ số như chất lượng bộ môn Ngữ văn, mức độ nhận thức và thực hiện đổi mới PPDH được khảo sát cụ thể, làm cơ sở cho việc đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và đổi mới phương pháp dạy học, trong đó:
Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục được hiểu là hệ thống các tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý nhằm điều hành các hoạt động giáo dục đạt hiệu quả cao nhất. Quản lý đổi mới PPDH là sự tác động của nhà quản lý vào hoạt động đổi mới PPDH của giáo viên nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục.
Lý thuyết đổi mới phương pháp dạy học: Đổi mới PPDH là sự thay đổi cách thức tiến hành, phương tiện và hình thức triển khai PPDH nhằm phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh. Các phương pháp tích cực như thuyết trình nêu vấn đề, đọc sáng tạo, gợi mở, giải quyết vấn đề, dạy học theo nhóm nhỏ và dự án được áp dụng.
Khái niệm chính: Quản lý, quản lý giáo dục, quản lý trường học, hoạt động dạy học, đổi mới PPDH môn Ngữ văn, các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý đổi mới PPDH.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp:
Phương pháp lý luận: Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu chuyên ngành, văn bản pháp luật, nghị quyết của Đảng và Nhà nước về đổi mới giáo dục và PPDH.
Phương pháp thực tiễn: Khảo sát thực trạng quản lý đổi mới PPDH môn Ngữ văn tại các trường THPT trên địa bàn thị xã An Nhơn thông qua bảng hỏi, phỏng vấn chuyên gia, trao đổi ý kiến với Hiệu trưởng, Phó Hiệu trưởng và giáo viên Ngữ văn. Cỡ mẫu khảo sát gồm khoảng 150 cán bộ quản lý và giáo viên Ngữ văn được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.
Phương pháp thống kê toán học: Sử dụng phần mềm Excel để xử lý và phân tích số liệu thu thập được, đánh giá mức độ nhận thức, thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý đổi mới PPDH.
Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2019-2020, bao gồm giai đoạn thu thập số liệu, phân tích và đề xuất biện pháp quản lý.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nhận thức về đổi mới PPDH môn Ngữ văn: Khoảng 78% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng đắn về mục đích và định hướng đổi mới PPDH môn Ngữ văn. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 22% chưa nắm vững hoặc chưa thực sự quan tâm đến đổi mới này.
Thực trạng sử dụng phương pháp dạy học tích cực: Tỷ lệ giáo viên áp dụng các phương pháp tích cực như thuyết trình nêu vấn đề, dạy học theo nhóm nhỏ, và dạy học theo dự án chiếm khoảng 65%, trong khi 35% còn sử dụng phương pháp truyền thống chủ yếu.
Quản lý xây dựng kế hoạch đổi mới PPDH: Chỉ có khoảng 60% trường THPT xây dựng kế hoạch đổi mới PPDH môn Ngữ văn một cách bài bản, còn lại chủ yếu dựa vào kinh nghiệm cá nhân hoặc chưa có kế hoạch cụ thể.
Kiểm tra, đánh giá kết quả đổi mới PPDH: Việc kiểm tra, đánh giá được thực hiện thường xuyên ở 55% trường, trong khi 45% còn hạn chế về công tác này, ảnh hưởng đến hiệu quả đổi mới.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố chủ quan và khách quan. Về chủ quan, trình độ chuyên môn và kỹ năng đổi mới PPDH của một bộ phận giáo viên còn hạn chế, nhận thức chưa đồng đều. Về khách quan, cơ sở vật chất, thiết bị dạy học hiện đại chưa được trang bị đầy đủ, ảnh hưởng đến việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học Ngữ văn.
So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả khảo sát tại thị xã An Nhơn tương đồng với xu hướng chung của nhiều địa phương khi đổi mới PPDH còn chậm và chưa đồng bộ. Việc quản lý đổi mới PPDH chưa được thực hiện một cách khoa học, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận quản lý và giáo viên.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, biểu đồ tròn về mức độ xây dựng kế hoạch và kiểm tra đánh giá đổi mới PPDH, giúp minh họa rõ nét thực trạng và các điểm cần cải thiện.
Đề xuất và khuyến nghị
Nâng cao nhận thức và năng lực đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng đổi mới PPDH môn Ngữ văn định kỳ hàng năm nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng thực hiện đổi mới. Chủ thể thực hiện là Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.
Xây dựng và triển khai kế hoạch đổi mới PPDH bài bản, khoa học: Mỗi trường THPT cần xây dựng kế hoạch đổi mới PPDH môn Ngữ văn cụ thể, phù hợp với điều kiện thực tế, được duyệt và phổ biến rộng rãi trong đội ngũ giáo viên. Thời gian thực hiện từ đầu mỗi năm học.
Tăng cường kiểm tra, đánh giá và phản hồi hiệu quả đổi mới PPDH: Thiết lập hệ thống kiểm tra, đánh giá đa dạng, bao gồm tự đánh giá của giáo viên, đánh giá của học sinh và kiểm tra của ban giám hiệu nhằm kịp thời điều chỉnh hoạt động đổi mới. Chủ thể thực hiện là ban giám hiệu và tổ chuyên môn.
Huy động và quản lý hiệu quả các điều kiện hỗ trợ đổi mới PPDH: Đầu tư trang thiết bị dạy học hiện đại, ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy Ngữ văn, đồng thời tạo môi trường sư phạm thuận lợi để giáo viên phát huy sáng tạo. Thời gian thực hiện trong vòng 2-3 năm, do Sở Giáo dục và các trường phối hợp thực hiện.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp nâng cao năng lực quản lý đổi mới PPDH, xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện hiệu quả đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn.
Giáo viên Ngữ văn THPT: Cung cấp kiến thức về các phương pháp dạy học tích cực, kỹ năng đổi mới PPDH và cách ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy.
Nhà nghiên cứu giáo dục và sinh viên cao học chuyên ngành Quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý đổi mới PPDH trong bối cảnh thực tiễn địa phương, góp phần phát triển nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực giáo dục.
Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục phù hợp với xu hướng đổi mới toàn diện, nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.
Câu hỏi thường gặp
Quản lý đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn là gì?
Quản lý đổi mới PPDH môn Ngữ văn là quá trình tác động có chủ đích của nhà quản lý vào hoạt động đổi mới phương pháp dạy học của giáo viên nhằm đạt được mục tiêu giáo dục môn Ngữ văn. Ví dụ, việc xây dựng kế hoạch, tổ chức bồi dưỡng và kiểm tra đánh giá đổi mới PPDH.Tại sao đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn lại quan trọng?
Đổi mới PPDH giúp phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh, nâng cao hiệu quả học tập, phù hợp với yêu cầu phát triển năng lực và phẩm chất người học theo chương trình giáo dục phổ thông mới.Những phương pháp dạy học tích cực nào được áp dụng trong môn Ngữ văn?
Các phương pháp tích cực gồm thuyết trình nêu vấn đề, đọc sáng tạo, gợi mở, dạy học theo nhóm nhỏ, dạy học theo dự án và ứng dụng công nghệ thông tin. Những phương pháp này giúp học sinh chủ động tiếp nhận và vận dụng kiến thức.Yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý đổi mới PPDH môn Ngữ văn?
Bao gồm yếu tố chủ quan như nhận thức, trình độ chuyên môn của cán bộ quản lý và giáo viên; yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, sự hỗ trợ từ các cấp quản lý và môi trường sư phạm.Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý đổi mới PPDH môn Ngữ văn?
Cần tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên, xây dựng kế hoạch bài bản, tăng cường kiểm tra đánh giá, đồng thời đầu tư cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học.
Kết luận
- Quản lý đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn tại các trường THPT thị xã An Nhơn đã đạt được một số kết quả tích cực nhưng còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
- Nhận thức và kỹ năng đổi mới PPDH của đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên chưa đồng đều, ảnh hưởng đến hiệu quả triển khai đổi mới.
- Việc xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện và kiểm tra đánh giá đổi mới PPDH còn chưa đồng bộ và khoa học.
- Các điều kiện hỗ trợ như cơ sở vật chất, thiết bị dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi mới.
- Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả đổi mới PPDH môn Ngữ văn, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông tại địa phương.
Next steps: Triển khai các khóa bồi dưỡng chuyên môn, hoàn thiện kế hoạch đổi mới PPDH, tăng cường kiểm tra đánh giá và đầu tư cơ sở vật chất trong năm học tiếp theo.
Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên Ngữ văn cần chủ động áp dụng các biện pháp đổi mới, phối hợp chặt chẽ để nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện đại.