Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng, việc đổi mới giáo dục nhằm phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trở thành yêu cầu cấp thiết. Tại Việt Nam, đặc biệt là các trường trung học phổ thông (THPT) huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình, công tác quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh được xem là một trong những giải pháp trọng tâm để nâng cao chất lượng giáo dục. Huyện Kiến Xương với 5 trường THPT công lập, dân số khoảng 241.000 người, đang trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội với mức tăng trưởng kinh tế bình quân gần 10%/năm, đặt ra yêu cầu đổi mới giáo dục phù hợp với nhu cầu phát triển nguồn nhân lực địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh tại các trường THPT huyện Kiến Xương trong giai đoạn từ tháng 8/2019 đến tháng 5/2020, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy học, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông mới. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục, cán bộ quản lý trường học và giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học, tổ chức hoạt động học tập và đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực học sinh, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững của địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và lý luận dạy học hiện đại, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý được hiểu là sự tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến khách thể quản lý nhằm đạt được mục tiêu giáo dục. Quản lý hoạt động dạy học là nhiệm vụ trọng tâm của hiệu trưởng, bao gồm quản lý mục tiêu, nội dung, phương pháp, phương tiện và đánh giá kết quả dạy học.

  • Lý thuyết dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh: Dạy học lấy người học làm trung tâm, phát triển năng lực tự chủ, giao tiếp, hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo của học sinh. Phương pháp dạy học tích cực, đa dạng, kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn, chú trọng đánh giá năng lực toàn diện.

Các khái niệm chính bao gồm: năng lực học sinh (tổ hợp kiến thức, kỹ năng, thái độ và các thuộc tính tâm lý), quản lý hoạt động dạy học, phương pháp dạy học phát triển năng lực, hình thức tổ chức dạy học, đánh giá kết quả học tập theo định hướng năng lực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ các văn bản pháp luật, tài liệu chuyên ngành, báo cáo của ngành giáo dục, khảo sát thực trạng tại 4 trường THPT công lập huyện Kiến Xương (Bình Thanh, Chu Văn An, Bắc Kiến Xương, Nguyễn Du) với đối tượng khảo sát gồm cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp điều tra bằng bảng hỏi, quan sát sư phạm, tổng kết kinh nghiệm, tham khảo ý kiến chuyên gia và xử lý số liệu bằng toán thống kê nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 8/2019 đến tháng 5/2020, tiến hành khảo sát, thu thập và phân tích dữ liệu, khảo nghiệm các biện pháp đề xuất.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý mục tiêu dạy học: Khoảng 70% cán bộ quản lý và giáo viên cho biết kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh được xây dựng nhưng chưa đồng bộ và thiếu sự cụ thể hóa ở các tổ chuyên môn. Việc phân công nhiệm vụ và giám sát thực hiện còn hạn chế.

  2. Quản lý nội dung và chương trình dạy học: 65% giáo viên phản ánh nội dung chương trình chưa được điều chỉnh linh hoạt theo đặc điểm học sinh và điều kiện địa phương, dẫn đến khó khăn trong việc phát triển năng lực toàn diện cho học sinh.

  3. Đổi mới phương pháp dạy học: Chỉ khoảng 55% giáo viên áp dụng các phương pháp tích cực như thảo luận nhóm, dự án, trải nghiệm thực tế; còn lại chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống, thuyết trình. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học còn hạn chế, chỉ đạt khoảng 40%.

  4. Đánh giá kết quả học tập: Việc đánh giá năng lực học sinh theo định hướng phát triển năng lực chưa được thực hiện thường xuyên và đa dạng, chỉ có 50% giáo viên sử dụng các hình thức đánh giá đa chiều như tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhận thức chưa đầy đủ của cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò của quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực, thiếu sự đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về phương pháp dạy học mới và đánh giá năng lực học sinh. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương đang trong quá trình chuyển đổi mô hình giáo dục.

Việc quản lý chưa hiệu quả ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dạy học và sự phát triển năng lực của học sinh. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và biểu đồ tròn về mức độ sử dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy. Bảng tổng hợp đánh giá các yếu tố ảnh hưởng cũng giúp minh họa rõ hơn các khía cạnh cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh, tập trung vào kỹ năng xây dựng kế hoạch, đổi mới phương pháp và đánh giá năng lực. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do Sở Giáo dục phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Đổi mới phương pháp dạy học và hình thức tổ chức: Khuyến khích giáo viên áp dụng đa dạng các phương pháp tích cực như dạy học dự án, thảo luận nhóm, trải nghiệm thực tế, kết hợp sử dụng công nghệ thông tin. Mục tiêu tăng tỷ lệ áp dụng phương pháp tích cực lên trên 80% trong vòng 1 năm, do hiệu trưởng và tổ chuyên môn chịu trách nhiệm.

  3. Tăng cường kiểm tra, giám sát và đánh giá hiệu quả quản lý dạy học: Xây dựng hệ thống kiểm tra định kỳ, đánh giá chất lượng dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh, bao gồm dự giờ, khảo sát ý kiến học sinh và phụ huynh. Thực hiện hàng quý, do ban giám hiệu và tổ chuyên môn phối hợp thực hiện.

  4. Đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị dạy học hiện đại: Cải thiện trang thiết bị, phòng học, thiết bị công nghệ thông tin phục vụ dạy học theo định hướng phát triển năng lực. Lập kế hoạch đầu tư trong 2 năm, huy động nguồn lực từ ngân sách nhà nước và xã hội hóa, do ban giám hiệu và phòng kế hoạch tài chính quản lý.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng và biện pháp quản lý hiệu quả để nâng cao chất lượng dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

  2. Giáo viên trung học phổ thông: Áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, xây dựng kế hoạch giảng dạy và đánh giá năng lực học sinh phù hợp với đặc điểm địa phương.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả khảo sát thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Lập kế hoạch, chính sách hỗ trợ đổi mới quản lý dạy học và đầu tư cơ sở vật chất phù hợp với yêu cầu phát triển năng lực học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh là gì?
    Là quá trình tác động có kế hoạch của cán bộ quản lý đến hoạt động dạy học nhằm phát triển toàn diện năng lực của học sinh, bao gồm kiến thức, kỹ năng và thái độ trong bối cảnh thực tiễn.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực?
    Phương pháp mới giúp học sinh phát huy tính tích cực, sáng tạo, tự học và giải quyết vấn đề thực tế, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý hoạt động dạy học?
    Bao gồm năng lực và nhận thức của cán bộ quản lý, phẩm chất và năng lực của giáo viên, thái độ và sự chủ động của học sinh, cùng điều kiện cơ sở vật chất và môi trường kinh tế - xã hội địa phương.

  4. Làm thế nào để đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực?
    Đánh giá đa chiều, tập trung vào quá trình và kết quả học tập, sử dụng các hình thức như tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng, đánh giá của giáo viên, dựa trên tiêu chí năng lực cụ thể.

  5. Biện pháp nào giúp nâng cao chất lượng quản lý dạy học tại các trường THPT?
    Nâng cao năng lực quản lý, đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường kiểm tra giám sát, đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị dạy học hiện đại, phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng giáo dục tại các trường THPT huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình.
  • Thực trạng quản lý còn nhiều hạn chế về kế hoạch, đổi mới phương pháp và đánh giá năng lực học sinh, ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể như nâng cao năng lực quản lý, đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường kiểm tra giám sát và đầu tư cơ sở vật chất nhằm khắc phục những tồn tại.
  • Nghiên cứu có thể được áp dụng trong giai đoạn 2021-2023 để hỗ trợ các trường THPT địa phương thực hiện đổi mới giáo dục theo chương trình phổ thông mới.
  • Kêu gọi các nhà quản lý, giáo viên và các bên liên quan phối hợp triển khai các giải pháp nhằm phát triển năng lực học sinh một cách toàn diện và bền vững.