Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo Nghị quyết số 29-NQ/TW (2013) và Nghị quyết số 88/2014/QH13 của Quốc hội, việc quản lý dạy học môn Hóa học theo chương trình giáo dục phổ thông mới trở thành một nhiệm vụ trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục trung học phổ thông (THPT). Thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh, với đặc điểm địa lý biên giới, dân số trên 100.000 người và sự đa dạng dân tộc, đang triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới trong các trường THPT như Trần Phú, Chu Văn An và Lý Thường Kiệt. Nghiên cứu khảo sát 35 cán bộ quản lý và giáo viên Hóa học tại các trường này nhằm đánh giá thực trạng quản lý dạy học môn Hóa học theo chương trình mới trong năm học 2019-2020.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc phân tích cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng quản lý dạy học môn Hóa học theo chương trình mới và đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học. Phạm vi nghiên cứu giới hạn tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Móng Cái, với đối tượng khảo sát gồm cán bộ quản lý, giáo viên và chuyên viên Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Quảng Ninh. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần thực hiện thành công đổi mới giáo dục phổ thông, phát triển năng lực và phẩm chất học sinh, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục trong bối cảnh chương trình mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý dạy học và giáo dục hiện đại. Lý thuyết quản lý dạy học của Taylor và Hill (1997) nhấn mạnh vai trò của đánh giá và giám sát trong nâng cao chất lượng dạy học. Ellis (1993) đề cập đến việc đảm bảo chất lượng giảng dạy phù hợp với thúc đẩy học tập. Trần Thị Hương (2016) phân tích các nhiệm vụ quản lý hoạt động dạy học bao gồm lập kế hoạch, phân công, kiểm tra đánh giá và bồi dưỡng giáo viên. Các khái niệm chính gồm: quản lý dạy học là quá trình tác động có mục đích của chủ thể quản lý lên đội ngũ giáo viên và học sinh; dạy học Hóa học là quá trình tổ chức có kế hoạch nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh; chương trình giáo dục phổ thông mới nhấn mạnh phát triển năng lực, phẩm chất và tích hợp STEM.

Mô hình quản lý dạy học môn Hóa học theo chương trình mới bao gồm các chức năng: lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá kết quả dạy học. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý gồm năng lực quản lý của hiệu trưởng, năng lực chuyên môn của giáo viên, tính tích cực học tập của học sinh, cơ sở vật chất, chính sách giáo dục và sự phối hợp các lực lượng giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Phương pháp nghiên cứu lý luận gồm phân tích, tổng hợp, so sánh các văn bản pháp luật, chương trình giáo dục phổ thông mới, các công trình nghiên cứu liên quan. Phương pháp thực tiễn gồm khảo sát điều tra bằng bảng hỏi với 35 cán bộ quản lý và giáo viên tại 3 trường THPT thành phố Móng Cái, phỏng vấn sâu các nhà quản lý và giáo viên, nghiên cứu sản phẩm dạy học và quản lý dạy học môn Hóa học.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 9 cán bộ quản lý nhà trường, 6 cán bộ quản lý tổ chuyên môn, 15 giáo viên Hóa học và 5 cán bộ quản lý, chuyên viên Sở GD&ĐT tỉnh Quảng Ninh. Phân tích số liệu sử dụng thống kê mô tả, đánh giá mức độ thực hiện các hoạt động quản lý theo thang điểm 1-5. Timeline nghiên cứu tập trung trong năm học 2019-2020, đảm bảo thu thập dữ liệu phản ánh thực trạng và đề xuất biện pháp phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý dạy học môn Hóa học: Điểm trung bình đánh giá các hoạt động quản lý dao động từ 1.60 đến 3.20, cho thấy nhiều hoạt động quản lý còn yếu hoặc chỉ thực hiện ở mức khá. Ví dụ, công tác lập kế hoạch dạy học và chỉ đạo thực hiện kế hoạch đạt mức 2.40 (ảnh hưởng nhưng không nhiều), trong khi việc bồi dưỡng nâng cao năng lực giáo viên chỉ đạt 1.80 (kém).

  2. Sự khác biệt nội dung chương trình mới và hiện hành: Chương trình mới bổ sung nhiều nội dung thực tiễn và phương pháp phân tích hiện đại như phổ khối lượng (MS), phổ hồng ngoại (IR), giảm tải các nội dung tính toán phức tạp, tăng cường dạy học trải nghiệm và STEM. Ví dụ, chương trình lớp 10 bổ sung chủ đề năng lượng hóa học và loại bỏ một số nội dung không cần thiết như bài nhôm – sắt.

  3. Năng lực và nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên: Năng lực quản lý của hiệu trưởng và năng lực chuyên môn của giáo viên còn hạn chế trong việc triển khai chương trình mới, đặc biệt là trong xây dựng kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh và đổi mới phương pháp dạy học.

  4. Điều kiện cơ sở vật chất và phối hợp các lực lượng giáo dục: Cơ sở vật chất phục vụ dạy học Hóa học, như phòng thí nghiệm và thiết bị thực hành, còn thiếu và chưa đồng bộ. Sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các đơn vị bên ngoài chưa được phát huy hiệu quả, ảnh hưởng đến việc tổ chức dạy học trải nghiệm và STEM.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy quản lý dạy học môn Hóa học theo chương trình giáo dục phổ thông mới tại các trường THPT thành phố Móng Cái còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong công tác lập kế hoạch, bồi dưỡng giáo viên và đổi mới phương pháp dạy học. Nguyên nhân chủ yếu do năng lực quản lý và chuyên môn của cán bộ quản lý, giáo viên chưa đáp ứng kịp với yêu cầu đổi mới. So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác như Đà Nẵng và Hà Nội, tình hình tương tự nhưng mức độ khó khăn tại Móng Cái có phần cao hơn do điều kiện địa lý và cơ sở vật chất hạn chế.

Việc bổ sung các nội dung thực tiễn và phương pháp phân tích hiện đại trong chương trình mới đòi hỏi sự thay đổi căn bản trong quản lý và tổ chức dạy học. Các biểu đồ so sánh điểm trung bình các hoạt động quản lý theo thang điểm 1-5 có thể minh họa rõ sự phân bố mức độ thực hiện, giúp nhà quản lý nhận diện các điểm yếu cần tập trung cải thiện.

Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý mang tính hệ thống, đồng bộ nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Hóa học, góp phần thực hiện thành công đổi mới giáo dục phổ thông tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên: Triển khai các khóa đào tạo chuyên sâu về chương trình giáo dục phổ thông mới, phương pháp dạy học tích cực, giáo dục STEM và kỹ năng xây dựng kế hoạch dạy học. Thời gian thực hiện trong vòng 1 năm, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm tổ chức.

  2. Xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh: Hiệu trưởng chỉ đạo tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch chi tiết theo từng chủ đề, tích hợp liên môn và trải nghiệm thực tế. Thực hiện ngay trong năm học 2020-2021, đánh giá định kỳ hàng học kỳ.

  3. Tăng cường sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học: Tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên môn định kỳ nhằm trao đổi, rút kinh nghiệm về phương pháp dạy học mới, đánh giá kết quả học tập và đổi mới kiểm tra đánh giá. Thời gian thực hiện liên tục trong năm học, do tổ chuyên môn chủ trì.

  4. Đảm bảo các điều kiện cơ sở vật chất và phương tiện dạy học: Nhà trường phối hợp với địa phương và các đơn vị liên quan đầu tư trang thiết bị phòng thí nghiệm, dụng cụ thực hành, tài liệu học tập và công nghệ thông tin phục vụ dạy học Hóa học. Kế hoạch đầu tư và nâng cấp trong 2 năm tới.

  5. Giám sát, đánh giá thực hiện kế hoạch dạy học: Thiết lập hệ thống giám sát, đánh giá thường xuyên việc thực hiện kế hoạch dạy học, đổi mới phương pháp và kết quả học tập của học sinh. Sử dụng kết quả đánh giá để điều chỉnh kịp thời các hoạt động quản lý. Thực hiện hàng quý, do Ban giám hiệu và tổ chuyên môn phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THPT: Nhận diện thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Hóa học, từ đó áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Giáo viên môn Hóa học: Hiểu rõ các yêu cầu đổi mới chương trình, phương pháp dạy học tích cực và kỹ năng xây dựng kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

  3. Chuyên viên Sở Giáo dục và Đào tạo: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng và hỗ trợ các trường THPT trong việc triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục học: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp khảo sát và các biện pháp quản lý dạy học môn Hóa học trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chương trình giáo dục phổ thông mới có điểm gì khác biệt trong môn Hóa học?
    Chương trình mới bổ sung nhiều nội dung thực tiễn, giảm tải các bài tập tính toán phức tạp, tăng cường phương pháp phân tích hiện đại như phổ khối lượng (MS), phổ hồng ngoại (IR), đồng thời nhấn mạnh dạy học trải nghiệm và giáo dục STEM.

  2. Năng lực quản lý của hiệu trưởng ảnh hưởng thế nào đến dạy học môn Hóa học?
    Hiệu trưởng có vai trò then chốt trong lập kế hoạch, chỉ đạo thực hiện và kiểm tra đánh giá hoạt động dạy học. Năng lực quản lý tốt giúp huy động nguồn lực, giải quyết khó khăn và nâng cao chất lượng dạy học.

  3. Các yếu tố khách quan nào ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Hóa học?
    Bao gồm cơ sở vật chất, trang thiết bị phòng thí nghiệm, chính sách giáo dục, sự phối hợp giữa nhà trường với gia đình và các đơn vị bên ngoài, cũng như môi trường văn hóa và quản lý địa phương.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực dạy học của giáo viên Hóa học?
    Thông qua các khóa bồi dưỡng chuyên môn, tập huấn về chương trình mới, phương pháp dạy học tích cực, giáo dục STEM và nghiên cứu bài học, đồng thời tạo điều kiện cho giáo viên trao đổi, học hỏi kinh nghiệm.

  5. Phương pháp đánh giá kết quả học tập môn Hóa học theo chương trình mới là gì?
    Kết hợp đánh giá quá trình và đánh giá tổng kết, sử dụng đa dạng hình thức như trắc nghiệm, tự luận, thuyết trình, thực hành thí nghiệm, dự án học tập và đánh giá qua quan sát thái độ, hành vi học sinh.

Kết luận

  • Quản lý dạy học môn Hóa học theo chương trình giáo dục phổ thông mới tại các trường THPT thành phố Móng Cái còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong công tác lập kế hoạch và bồi dưỡng giáo viên.
  • Chương trình mới bổ sung nhiều nội dung thực tiễn và phương pháp phân tích hiện đại, đòi hỏi đổi mới phương pháp dạy học và quản lý.
  • Năng lực quản lý của hiệu trưởng và năng lực chuyên môn của giáo viên là yếu tố quyết định chất lượng dạy học.
  • Cơ sở vật chất và sự phối hợp các lực lượng giáo dục cần được tăng cường để hỗ trợ hiệu quả hoạt động dạy học.
  • Các biện pháp quản lý đề xuất mang tính hệ thống, đồng bộ, hướng tới nâng cao chất lượng dạy học và thực hiện thành công đổi mới giáo dục phổ thông.

Next steps: Triển khai các giải pháp bồi dưỡng, xây dựng kế hoạch dạy học, nâng cấp cơ sở vật chất và thiết lập hệ thống giám sát đánh giá trong năm học tiếp theo.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần chủ động tiếp cận, áp dụng các biện pháp quản lý và đổi mới phương pháp dạy học để nâng cao chất lượng giáo dục môn Hóa học theo chương trình phổ thông mới.