Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông theo Nghị quyết số 29-NQ/TW và các quyết định của Chính phủ, việc quản lý dạy học môn Lịch sử và Địa lý lớp 6 theo hướng phát triển năng lực người học trở thành yêu cầu cấp thiết. Huyện Quỳnh Nhai, tỉnh Sơn La, với đặc điểm kinh tế - xã hội còn nhiều khó khăn, dân số khoảng 69 nghìn người, đa dạng dân tộc, đang triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới từ năm học 2020-2021. Toàn huyện có 14 trường THCS với 144 lớp, trong đó môn Lịch sử và Địa lý lớp 6 được tích hợp và đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý dạy học môn Lịch sử và Địa lý lớp 6 tại các trường THCS huyện Quỳnh Nhai, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất biện pháp quản lý hiệu quả theo hướng phát triển năng lực người học. Nghiên cứu tập trung vào các khía cạnh quản lý mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức, kiểm tra đánh giá, hoạt động dạy và học, cũng như điều kiện cơ sở vật chất phục vụ dạy học.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm 8 trường THCS trên địa bàn huyện với 148 cán bộ quản lý, giáo viên và 100 học sinh lớp 6 tham gia khảo sát trong các năm học 2020-2021 và 2021-2022. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao chất lượng quản lý dạy học, góp phần phát triển năng lực toàn diện cho học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông và phát triển nguồn nhân lực địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục hiện đại và mô hình phát triển năng lực người học. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  1. Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý là tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý nhằm khai thác hiệu quả nguồn lực để đạt mục tiêu giáo dục. Quản lý dạy học bao gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá hoạt động dạy học.

  2. Lý thuyết phát triển năng lực người học: Năng lực được hiểu là tập hợp các đặc điểm tâm lý giúp người học thực hiện thành thạo các hoạt động học tập và vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Dạy học theo hướng phát triển năng lực nhấn mạnh việc tổ chức hoạt động học tập tích cực, sáng tạo, phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy phản biện.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: quản lý nhà trường, hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực, quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử và Địa lý, năng lực lịch sử, năng lực địa lý, phương pháp dạy học tích cực, kiểm tra đánh giá năng lực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 148 cán bộ quản lý, giáo viên và 100 học sinh lớp 6 tại 8 trường THCS huyện Quỳnh Nhai. Dữ liệu được thu thập qua phiếu khảo sát, phỏng vấn, quan sát và phân tích tài liệu chuyên môn, báo cáo ngành.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích định lượng với phần mềm xử lý số liệu để đánh giá mức độ thực hiện các hoạt động quản lý dạy học. So sánh kết quả khảo sát giữa các trường và các nhóm đối tượng nhằm xác định điểm mạnh, hạn chế và nguyên nhân.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát thực hiện trong hai năm học 2020-2021 và 2021-2022, phân tích dữ liệu và đề xuất biện pháp trong năm 2023.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính hệ thống, khách quan và phù hợp với mục tiêu phát triển năng lực người học trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ thực hiện mục tiêu dạy học: Kết quả khảo sát cho thấy các mục tiêu phát triển năng lực người học trong môn Lịch sử và Địa lý lớp 6 được đánh giá ở mức khá với điểm trung bình từ 2.5 đến 3.0 trên thang 4 điểm. Mục tiêu “giúp học sinh tìm hiểu sâu kiến thức lịch sử thế giới” đạt điểm trung bình 2.72, trong khi “tạo cơ hội cho học sinh phát huy năng lực tổ chức và quản lý” đạt 2.0, thấp hơn so với các mục tiêu khác.

  2. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như dạy học hợp tác, dạy học trải nghiệm, dạy học khám phá được thực hiện ở mức trung bình với tỷ lệ giáo viên thường xuyên sử dụng khoảng 60-70%. Tuy nhiên, việc tổ chức các hoạt động ngoài lớp học như câu lạc bộ, tham quan dã ngoại còn hạn chế do điều kiện cơ sở vật chất và thời gian.

  3. Kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực: Hoạt động kiểm tra, đánh giá được thực hiện thường xuyên nhưng chủ yếu tập trung vào kiểm tra kiến thức truyền thống, chưa đa dạng hình thức đánh giá năng lực. Tỷ lệ giáo viên sử dụng các công cụ đánh giá năng lực học sinh chiếm khoảng 45%.

  4. Quản lý hoạt động dạy và học: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn đã xây dựng kế hoạch dạy học và tổ chức sinh hoạt chuyên môn nhằm nâng cao năng lực giáo viên. Tuy nhiên, năng lực chuyên môn và trình độ đồng đều của giáo viên còn hạn chế, đặc biệt là số giáo viên được đào tạo đồng thời cả hai môn Lịch sử và Địa lý còn ít, dẫn đến việc phân công dạy học chưa hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, điều kiện kinh tế - xã hội của huyện còn khó khăn, cơ sở vật chất, thiết bị dạy học chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm và ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học. Về chủ quan, nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý, giáo viên chưa đồng đều, chưa có sự chỉ đạo sát sao và đồng bộ trong quản lý dạy học theo hướng phát triển năng lực.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục phổ thông cho thấy, việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực là xu hướng chung nhưng còn nhiều thách thức trong thực tiễn, đặc biệt ở các vùng khó khăn. Việc quản lý hiệu quả đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý, giáo viên và học sinh, đồng thời cần có sự đầu tư về cơ sở vật chất và bồi dưỡng chuyên môn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, bảng so sánh mức độ thực hiện mục tiêu dạy học và biểu đồ phân bố năng lực giáo viên theo trình độ đào tạo, giúp minh họa rõ nét thực trạng và các điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho cán bộ quản lý và giáo viên
    Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý dạy học theo hướng phát triển năng lực, tập trung vào đổi mới phương pháp, kiểm tra đánh giá năng lực học sinh. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học tổ chức.

  2. Xây dựng kế hoạch dạy học phù hợp với điều kiện thực tế
    Hiệu trưởng và tổ chuyên môn cần chỉ đạo xây dựng kế hoạch dạy học linh hoạt, phù hợp với điều kiện cơ sở vật chất và đặc điểm học sinh địa phương, ưu tiên các hoạt động trải nghiệm và dạy học tích hợp. Thực hiện hàng năm, đánh giá hiệu quả định kỳ.

  3. Đầu tư, nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học
    Tăng cường trang bị bản đồ, atlat, thiết bị nghe nhìn, máy tính và phần mềm hỗ trợ dạy học môn Lịch sử và Địa lý. Khuyến khích giáo viên tự sáng tạo và sử dụng các phương tiện dạy học phù hợp. Kế hoạch đầu tư trong 2 năm, do UBND huyện và Phòng GD&ĐT chủ trì.

  4. Xây dựng quy trình kiểm tra, giám sát và điều chỉnh hoạt động dạy học
    Thiết lập hệ thống kiểm tra, dự giờ, đánh giá thường xuyên nhằm phát hiện kịp thời các khó khăn, hạn chế trong dạy học và quản lý, từ đó có biện pháp điều chỉnh phù hợp. Thực hiện liên tục, do Ban giám hiệu và tổ chuyên môn đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp
    Giúp hiểu rõ vai trò, nhiệm vụ và các biện pháp quản lý dạy học theo hướng phát triển năng lực, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý tại các trường THCS.

  2. Giáo viên dạy môn Lịch sử và Địa lý
    Cung cấp kiến thức về phương pháp dạy học tích cực, tổ chức hoạt động trải nghiệm và kiểm tra đánh giá năng lực học sinh, hỗ trợ đổi mới phương pháp giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục
    Là tài liệu tham khảo về lý luận và thực tiễn quản lý dạy học môn Lịch sử và Địa lý theo hướng phát triển năng lực, góp phần phát triển nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực giáo dục.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương
    Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục phù hợp với đặc điểm vùng miền, nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông theo hướng đổi mới.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý dạy học theo hướng phát triển năng lực người học là gì?
    Đây là hoạt động quản lý tập trung vào việc tổ chức, chỉ đạo dạy học nhằm phát triển toàn diện năng lực tư duy, kỹ năng và phẩm chất của học sinh, không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn phát huy khả năng vận dụng vào thực tiễn.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Lịch sử và Địa lý lớp 6?
    Đổi mới giúp học sinh chủ động, sáng tạo, phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy phản biện, phù hợp với yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông mới và nhu cầu phát triển xã hội hiện đại.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Lịch sử và Địa lý ở huyện Quỳnh Nhai?
    Bao gồm yếu tố khách quan như điều kiện kinh tế - xã hội, cơ sở vật chất, chính sách giáo dục; và yếu tố chủ quan như nhận thức, năng lực của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực?
    Cần đa dạng hóa hình thức kiểm tra, sử dụng các công cụ đánh giá năng lực, kết hợp đánh giá thường xuyên và định kỳ, đồng thời đào tạo giáo viên về kỹ năng đánh giá năng lực học sinh.

  5. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý dạy học theo hướng phát triển năng lực là gì?
    Hiệu trưởng là người lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng kế hoạch, tổ chức bồi dưỡng giáo viên, kiểm tra giám sát hoạt động dạy học, tạo điều kiện về cơ sở vật chất và môi trường học tập nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý dạy học môn Lịch sử và Địa lý lớp 6 theo hướng phát triển năng lực người học tại trường THCS huyện Quỳnh Nhai, tỉnh Sơn La.
  • Khảo sát thực trạng cho thấy việc quản lý dạy học đã đạt được một số kết quả tích cực nhưng còn nhiều hạn chế về năng lực giáo viên, phương pháp dạy học và điều kiện cơ sở vật chất.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả dạy học theo hướng phát triển năng lực, bao gồm bồi dưỡng chuyên môn, xây dựng kế hoạch phù hợp, đầu tư trang thiết bị và kiểm tra giám sát thường xuyên.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông tại địa phương, đồng thời là tài liệu tham khảo cho các nhà quản lý và giáo viên.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai thực hiện các biện pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp trong các năm học tiếp theo để phát huy tối đa năng lực người học.

Kêu gọi hành động: Các cơ quan quản lý giáo dục, nhà trường và giáo viên cần phối hợp chặt chẽ, chủ động đổi mới quản lý và phương pháp dạy học nhằm phát triển toàn diện năng lực học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.