Tổng quan nghiên cứu

Quản lý chi ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những khâu quan trọng nhất trong hệ thống tài chính quốc gia, đóng vai trò quyết định sự phát triển kinh tế - xã hội. Tại thành phố Điện Biên Phủ, công tác quản lý chi NSNN trong giai đoạn 2016-2018 đã có nhiều đổi mới, với dự toán chi ngân sách năm 2019 đạt 570,458 tỷ đồng, đạt 96,56% dự toán Hội đồng nhân dân thành phố giao. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những hạn chế như trình độ xây dựng dự toán còn yếu, phân bổ dự toán chưa hợp lý, báo cáo quyết toán chưa đảm bảo tiêu chuẩn, công tác thanh tra kiểm tra chưa hiệu quả và năng lực cán bộ chưa đồng đều.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác quản lý chi NSNN tại thành phố Điện Biên Phủ trong giai đoạn 2016-2018, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách trong giai đoạn 2020-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra kiểm tra chi NSNN trên địa bàn thành phố.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện công tác quản lý chi NSNN, góp phần sử dụng ngân sách tiết kiệm, hiệu quả, đồng thời tạo tiền đề tăng thu ngân sách, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Các chỉ số kinh tế xã hội như tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) năm 2018 đạt 10.482 tỷ đồng, tăng 7,15% so với năm trước, cùng với tỷ lệ giải quyết việc làm mới đạt 110,79% kế hoạch, cho thấy sự phát triển ổn định của thành phố, tạo điều kiện thuận lợi cho công tác quản lý ngân sách.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào ba khái niệm chính: ngân sách nhà nước, quản lý ngân sách nhà nước và quản lý chi ngân sách nhà nước. Ngân sách nhà nước được hiểu là kế hoạch tài chính quốc gia bao gồm các khoản thu và chi được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước. Quản lý ngân sách nhà nước là quá trình sử dụng các phương pháp và công cụ quản lý để điều khiển hoạt động ngân sách nhằm đạt mục tiêu nhất định. Quản lý chi ngân sách nhà nước là tổ chức, giám sát quá trình phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung nhằm đảm bảo chi tiêu tiết kiệm, hiệu quả, phù hợp với chính sách pháp luật.

Các nguyên tắc quản lý chi ngân sách bao gồm: nguyên tắc đầy đủ, thống nhất, cân đối, công khai và rõ ràng, trung thực, chính xác. Nội dung quản lý chi ngân sách được thực hiện qua các khâu: lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra kiểm tra. Vai trò của quản lý chi ngân sách thể hiện trong việc huy động nguồn lực tài chính, điều tiết thị trường, thúc đẩy phát triển kinh tế, đảm bảo công bằng xã hội và ổn định kinh tế vĩ mô.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập thông tin sơ cấp và thứ cấp. Thông tin thứ cấp được lấy từ các báo cáo, tài liệu chính thức của các cơ quan nhà nước, các nghiên cứu liên quan và số liệu thống kê kinh tế xã hội của thành phố Điện Biên Phủ giai đoạn 2016-2018. Thông tin sơ cấp được thu thập qua khảo sát điều tra mẫu gồm 414 người thuộc ba nhóm đối tượng: nhà quản lý (95 người), cán bộ thực hiện (171 người) và doanh nghiệp, đơn vị thụ hưởng (148 người). Mẫu được xác định bằng công thức Slovin với sai số 5%, đảm bảo tính đại diện cho toàn bộ địa bàn nghiên cứu.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm thống kê mô tả để mô tả xu hướng biến động các chỉ tiêu thu, chi ngân sách và quản lý chi NSNN; phương pháp so sánh để đối chiếu kết quả thu chi giữa các năm và so sánh với các địa phương khác. Ngoài ra, phương pháp chuyên gia được sử dụng để thu thập ý kiến đánh giá và dự báo về chính sách thu chi ngân sách trong tương lai.

Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu gồm hai nhóm chính: nhóm chỉ tiêu phản ánh tình hình phát triển kinh tế xã hội (GDP, tốc độ tăng trưởng, cơ cấu kinh tế, lao động, thu nhập bình quân) và nhóm chỉ tiêu phản ánh hoạt động quản lý chi ngân sách nhà nước (tổng chi NSNN, chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển, tỷ lệ thực hiện dự toán, số lượng vi phạm sau thanh tra).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán chi ngân sách: Thành phố Điện Biên Phủ đã thực hiện lập dự toán chi ngân sách theo đúng quy định của Luật NSNN và các văn bản hướng dẫn. Dự toán chi ngân sách giai đoạn 2016-2018 có xu hướng tăng, với tổng dự toán chi năm 2018 đạt khoảng 373,64 tỷ đồng, trong đó chi thường xuyên chiếm khoảng 304,33 tỷ đồng, chi đầu tư phát triển chiếm 4,78 tỷ đồng. Việc lập dự toán đã được cải thiện về tính khoa học và sát thực tế, tuy nhiên vẫn còn tồn tại hạn chế về trình độ xây dựng dự toán của một số đơn vị.

  2. Chấp hành dự toán chi ngân sách: Công tác chấp hành dự toán được thực hiện nghiêm túc, các khoản chi đều nằm trong dự toán được giao và được kiểm soát qua Kho bạc Nhà nước. Tỷ lệ thực hiện chi ngân sách hàng năm đạt trên 96%, đảm bảo cân đối thu chi. Tuy nhiên, việc phân bổ dự toán ở một số đơn vị chưa hợp lý, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách.

  3. Quyết toán và thanh tra kiểm tra: Báo cáo quyết toán của các đơn vị sử dụng ngân sách thường chưa đảm bảo đúng tiêu chuẩn, chất lượng thẩm định còn thấp. Công tác thanh tra, kiểm tra chưa đạt hiệu quả cao, số lượng vi phạm và sai sót trong chi ngân sách vẫn còn, gây ảnh hưởng đến tính minh bạch và hiệu quả quản lý.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách: Qua khảo sát, các yếu tố chính ảnh hưởng gồm điều kiện kinh tế - xã hội, chính sách và thể chế kinh tế, cơ chế quản lý chi ngân sách, chính sách khuyến khích khai thác nguồn lực tài chính, nhận thức của cán bộ và tổ chức bộ máy quản lý. Đặc biệt, trình độ cán bộ quản lý và hệ thống thông tin quản lý chi ngân sách còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả công tác quản lý.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý chi ngân sách tại thành phố Điện Biên Phủ đã có nhiều tiến bộ, phù hợp với xu hướng phát triển kinh tế xã hội địa phương. Việc lập dự toán sát thực tế và chấp hành dự toán nghiêm túc góp phần đảm bảo cân đối ngân sách và sử dụng nguồn lực hiệu quả. Tuy nhiên, hạn chế về trình độ cán bộ, công tác quyết toán và thanh tra kiểm tra chưa hiệu quả làm giảm tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách.

So sánh với các địa phương như Lào Cai, Vĩnh Yên và Việt Trì, Điện Biên Phủ cần tăng cường hơn nữa công tác kiểm soát chi, nâng cao trình độ cán bộ và hoàn thiện hệ thống thông tin quản lý. Việc áp dụng các nguyên tắc quản lý chi ngân sách một cách nghiêm ngặt và đồng bộ sẽ giúp nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần phát triển kinh tế bền vững.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cơ cấu chi ngân sách theo từng lĩnh vực, bảng so sánh tỷ lệ thực hiện dự toán chi ngân sách qua các năm và biểu đồ đánh giá mức độ hài lòng của các đối tượng tham gia về công tác quản lý chi ngân sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập dự toán chi ngân sách: Cần nâng cao trình độ cán bộ lập dự toán, áp dụng các phương pháp dự báo kinh tế chính xác, đảm bảo dự toán sát với thực tế và phù hợp với kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Thời gian thực hiện: ngay từ năm 2021; Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch thành phố phối hợp với các đơn vị dự toán.

  2. Hoàn thiện cơ chế phân cấp quản lý chi ngân sách: Đẩy mạnh phân cấp, giao quyền tự chủ tài chính cho các đơn vị sử dụng ngân sách, đồng thời tăng cường giám sát, kiểm tra để đảm bảo sử dụng ngân sách hiệu quả. Thời gian: 2021-2023; Chủ thể: UBND thành phố, các phòng ban liên quan.

  3. Nâng cao chất lượng công tác quyết toán và thanh tra kiểm tra: Tăng cường đào tạo cán bộ chuyên môn, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý quyết toán, thiết lập quy trình kiểm tra, xử lý vi phạm nghiêm minh. Thời gian: 2021-2024; Chủ thể: Kho bạc Nhà nước thành phố, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

  4. Phát triển hệ thống thông tin quản lý chi ngân sách: Đầu tư nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin, xây dựng phần mềm quản lý chi ngân sách hiện đại, giúp lưu trữ, phân tích và báo cáo số liệu nhanh chóng, chính xác. Thời gian: 2021-2025; Chủ thể: UBND thành phố phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông.

  5. Nâng cao nhận thức và trình độ cán bộ quản lý: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý ngân sách, nâng cao kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin và hiểu biết pháp luật về ngân sách. Thời gian: liên tục từ 2021; Chủ thể: UBND thành phố, các cơ quan đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách nhà nước tại các cấp địa phương: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi ngân sách, giúp nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

  2. Nhà nghiên cứu và giảng viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu hệ thống hóa kiến thức về ngân sách nhà nước, phương pháp nghiên cứu và phân tích thực trạng quản lý chi ngân sách tại địa phương.

  3. Lãnh đạo các cơ quan hành chính và đơn vị sự nghiệp: Giúp hiểu rõ vai trò, trách nhiệm trong quản lý chi ngân sách, từ đó thực hiện tốt quyền tự chủ tài chính và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

  4. Các tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân liên quan đến hoạt động ngân sách: Cung cấp thông tin về quy trình chi ngân sách, mức độ hài lòng và các yếu tố ảnh hưởng, giúp tham gia giám sát và phối hợp hiệu quả trong quản lý ngân sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý chi ngân sách nhà nước là quá trình tổ chức, giám sát và điều khiển việc phân phối và sử dụng các khoản chi từ ngân sách nhằm đảm bảo sử dụng tiết kiệm, hiệu quả và đúng quy định pháp luật.

  2. Tại sao việc lập dự toán chi ngân sách lại quan trọng?
    Lập dự toán chi ngân sách là khâu mở đầu của chu trình ngân sách, quyết định quy mô và nhiệm vụ chi tiêu trong năm, giúp đảm bảo cân đối thu chi và sử dụng nguồn lực hiệu quả.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách tại Điện Biên Phủ?
    Các yếu tố chính gồm điều kiện kinh tế - xã hội, chính sách và thể chế kinh tế, cơ chế quản lý chi ngân sách, chính sách khuyến khích khai thác nguồn lực tài chính, trình độ cán bộ và hệ thống thông tin quản lý.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác quyết toán và thanh tra chi ngân sách?
    Cần tăng cường đào tạo cán bộ, áp dụng công nghệ thông tin, thiết lập quy trình kiểm tra chặt chẽ, xử lý nghiêm các vi phạm và nâng cao tính minh bạch trong quản lý ngân sách.

  5. Các giải pháp chủ yếu để tăng cường quản lý chi ngân sách là gì?
    Bao gồm nâng cao chất lượng lập dự toán, hoàn thiện cơ chế phân cấp quản lý, tăng cường công tác quyết toán và thanh tra, phát triển hệ thống thông tin quản lý và nâng cao trình độ cán bộ quản lý.

Kết luận

  • Quản lý chi ngân sách nhà nước tại thành phố Điện Biên Phủ giai đoạn 2016-2018 đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Công tác lập dự toán, chấp hành dự toán và kiểm soát chi ngân sách được thực hiện nghiêm túc, tuy nhiên vẫn còn tồn tại hạn chế về trình độ cán bộ và hiệu quả thanh tra kiểm tra.
  • Các yếu tố kinh tế - xã hội, chính sách, cơ chế quản lý và năng lực cán bộ là những nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi ngân sách.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng lập dự toán, hoàn thiện cơ chế phân cấp, tăng cường thanh tra kiểm tra, phát triển hệ thống thông tin và đào tạo cán bộ nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách trong giai đoạn 2020-2025.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các nhà quản lý, cán bộ tài chính và các đối tượng liên quan trong việc hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách nhà nước tại địa phương.

Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn phát triển của thành phố.
Khuyến khích các cơ quan chức năng và nhà quản lý nghiên cứu sâu hơn để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước.