Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh xã hội hiện đại với nhiều biến động về kinh tế, văn hóa và thông tin, học sinh trung học cơ sở (THCS) đang phải đối mặt với nhiều áp lực tâm lý, dẫn đến các vấn đề như bạo lực học đường, rối nhiễu tâm lý và khó khăn trong học tập cũng như quan hệ xã hội. Tại thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh, hoạt động tư vấn tâm lý học đường (TVTLHĐ) cho học sinh được xem là một giải pháp thiết yếu nhằm hỗ trợ các em vượt qua những khó khăn này. Tuy nhiên, thực trạng cho thấy đội ngũ giáo viên thực hiện công tác tư vấn còn thiếu kỹ năng chuyên môn và chưa được bồi dưỡng năng lực một cách bài bản.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng quản lý bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý học đường cho giáo viên ở các trường THCS trên địa bàn thành phố Móng Cái, đồng thời đề xuất các biện pháp quản lý nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động này. Khảo sát được tiến hành từ tháng 3 đến tháng 6 năm 2020 tại 6 trường THCS với tổng số 305 khách thể điều tra gồm 35 cán bộ quản lý, 120 giáo viên và 150 học sinh.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, góp phần phát triển năng lực tư vấn tâm lý cho giáo viên, từ đó hỗ trợ học sinh phát triển lành mạnh về mặt tâm lý và xã hội. Kết quả nghiên cứu cũng cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý giáo dục trong việc xây dựng kế hoạch bồi dưỡng phù hợp, góp phần thực hiện hiệu quả Thông tư 31/2017/TT-BGDĐT về công tác tư vấn tâm lý trong trường phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và tâm lý học tư vấn để xây dựng khung lý thuyết cho đề tài. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Nhấn mạnh vai trò của Hiệu trưởng trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý cho giáo viên. Quản lý được hiểu là sự tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý nhằm đạt được các mục tiêu đã định.

  • Lý thuyết năng lực tư vấn tâm lý học đường: Năng lực tư vấn được định nghĩa là khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ phù hợp để hỗ trợ học sinh giải quyết các vấn đề tâm lý, phát triển cá nhân và hòa nhập xã hội. Cấu trúc năng lực bao gồm kiến thức cơ bản về TVTLHĐ, kỹ năng chung (lắng nghe, đặt câu hỏi, thấu cảm, cung cấp thông tin), kỹ năng chuyên biệt (phát hiện sớm, đánh giá tâm lý, xây dựng chương trình phòng ngừa, can thiệp, phối hợp lực lượng giáo dục) và thái độ nghề nghiệp.

Các khái niệm chuyên ngành như bồi dưỡng, quản lý bồi dưỡng, năng lực tư vấn tâm lý học đường của giáo viên được làm rõ để làm cơ sở cho việc phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp lý luận và thực tiễn:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích, tổng hợp các tài liệu, công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về quản lý bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý học đường.

  • Phương pháp nghiên cứu thực tiễn:

    • Quan sát: Theo dõi hoạt động bồi dưỡng và quản lý tại các trường THCS trên địa bàn.
    • Điều tra bằng phiếu hỏi: Thu thập ý kiến của 305 khách thể gồm cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về thực trạng bồi dưỡng và quản lý.
    • Phỏng vấn sâu: Trao đổi với cán bộ quản lý và giáo viên để làm rõ các vấn đề thực tiễn.
    • Phương pháp chuyên gia: Xin ý kiến các chuyên gia giáo dục và tâm lý học để đánh giá và đề xuất biện pháp.
    • Tổng kết kinh nghiệm: Đánh giá ưu điểm, hạn chế của các biện pháp quản lý hiện hành.
    • Xử lý số liệu thống kê: Sử dụng phần mềm thống kê để phân tích dữ liệu thu thập được, đảm bảo tính khách quan và chính xác.

Cỡ mẫu 305 người được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng nghiên cứu. Thời gian khảo sát kéo dài 4 tháng, từ tháng 3 đến tháng 6 năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của bồi dưỡng năng lực TVTLHĐ: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên tại các trường THCS thành phố Móng Cái đánh giá hoạt động bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý học đường là rất cần thiết. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% giáo viên thực sự tham gia các khóa bồi dưỡng chuyên sâu.

  2. Nội dung bồi dưỡng còn hạn chế: 70% giáo viên phản ánh nội dung bồi dưỡng chưa đầy đủ, chưa cập nhật các kỹ năng chuyên biệt như phát hiện sớm và can thiệp tâm lý học sinh. So với các tiêu chuẩn năng lực tư vấn, chỉ có khoảng 50% nội dung được triển khai phù hợp.

  3. Phương pháp và hình thức bồi dưỡng chưa đa dạng: Hơn 65% giáo viên cho biết phương pháp bồi dưỡng chủ yếu là thuyết trình, thiếu các hoạt động thực hành, thảo luận nhóm và giải quyết tình huống. Hình thức bồi dưỡng tập trung chiếm 80%, trong khi bồi dưỡng trực tuyến và tự nghiên cứu còn rất hạn chế.

  4. Quản lý bồi dưỡng còn nhiều bất cập: Việc lập kế hoạch bồi dưỡng chưa sát với nhu cầu thực tế của giáo viên, chỉ có 55% trường có kế hoạch bồi dưỡng rõ ràng và được thực hiện nghiêm túc. Kiểm tra, đánh giá kết quả bồi dưỡng chưa được chú trọng, chỉ khoảng 40% giáo viên được đánh giá sau các khóa học.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, điều kiện kinh tế xã hội của địa phương còn hạn chế, ảnh hưởng đến nguồn lực đầu tư cho hoạt động bồi dưỡng. Cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ bồi dưỡng chưa đồng bộ, làm giảm hiệu quả tiếp thu của giáo viên. Về chủ quan, năng lực quản lý của một số hiệu trưởng còn hạn chế, chưa thực sự quan tâm đúng mức đến công tác bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý học đường. Nhu cầu bồi dưỡng của giáo viên chưa được khảo sát kỹ lưỡng, dẫn đến nội dung và hình thức bồi dưỡng chưa phù hợp.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung về thiếu hụt đội ngũ tư vấn chuyên nghiệp trong trường học. Các nghiên cứu quốc tế nhấn mạnh vai trò của quản lý hiệu quả và phương pháp bồi dưỡng đa dạng để nâng cao năng lực tư vấn. Việc áp dụng các mô hình bồi dưỡng kết hợp lý thuyết và thực hành, sử dụng công nghệ thông tin trong đào tạo từ xa được khuyến nghị để cải thiện tình hình.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ giáo viên tham gia các hình thức bồi dưỡng khác nhau, bảng so sánh mức độ phù hợp nội dung bồi dưỡng với chuẩn năng lực, và biểu đồ tròn phân bố nhận thức của cán bộ quản lý về tầm quan trọng của bồi dưỡng năng lực TVTLHĐ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nhận thức và nâng cao năng lực quản lý của Hiệu trưởng

    • Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về quản lý bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý học đường cho cán bộ quản lý.
    • Mục tiêu: 100% hiệu trưởng các trường THCS trên địa bàn được bồi dưỡng trong vòng 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng sát thực tế, đáp ứng nhu cầu giáo viên

    • Khảo sát nhu cầu bồi dưỡng của giáo viên định kỳ hàng năm để xây dựng nội dung phù hợp.
    • Mục tiêu: 100% trường THCS có kế hoạch bồi dưỡng năng lực TVTLHĐ được cập nhật hàng năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu nhà trường phối hợp tổ chuyên môn.

  3. Đổi mới nội dung, phương pháp và hình thức bồi dưỡng

    • Áp dụng phương pháp thảo luận nhóm, giải quyết tình huống, tự nghiên cứu kết hợp với bồi dưỡng trực tuyến.
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ giáo viên tham gia bồi dưỡng thực hành lên 70% trong 2 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Trung tâm bồi dưỡng giáo viên, chuyên gia tâm lý học đường.

  4. Tăng cường kiểm tra, đánh giá kết quả bồi dưỡng

    • Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá năng lực tư vấn tâm lý học đường của giáo viên sau bồi dưỡng.
    • Mục tiêu: 100% giáo viên được đánh giá năng lực sau mỗi khóa bồi dưỡng.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu nhà trường, tổ chuyên môn.

  5. Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ bồi dưỡng

    • Cải thiện phòng học, trang thiết bị hỗ trợ đào tạo trực tuyến và tài liệu học tập.
    • Mục tiêu: 80% trường THCS có đủ điều kiện cơ sở vật chất phục vụ bồi dưỡng trong 3 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT, chính quyền địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng và các biện pháp quản lý bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý học đường, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý tại các trường THCS.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng, tổ chức và kiểm tra hoạt động bồi dưỡng tại địa phương.

  2. Giáo viên THCS

    • Lợi ích: Hiểu rõ các kỹ năng và kiến thức cần thiết trong tư vấn tâm lý học đường, nâng cao năng lực chuyên môn và nghiệp vụ tư vấn.
    • Use case: Tham gia các khóa bồi dưỡng, áp dụng kỹ năng tư vấn trong thực tế giảng dạy và hỗ trợ học sinh.

  3. Chuyên gia tâm lý học và tư vấn giáo dục

    • Lợi ích: Có cơ sở nghiên cứu để phát triển chương trình đào tạo, bồi dưỡng phù hợp với thực tiễn tại các trường THCS.
    • Use case: Thiết kế nội dung, phương pháp bồi dưỡng, tư vấn cho các nhà quản lý và giáo viên.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục, tâm lý học

    • Lợi ích: Tham khảo tài liệu nghiên cứu có hệ thống về quản lý bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý học đường, phục vụ cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.
    • Use case: Phát triển luận văn, đề tài nghiên cứu về giáo dục và tư vấn tâm lý học đường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý học đường cho giáo viên lại quan trọng?
    Bồi dưỡng giúp giáo viên nâng cao kiến thức và kỹ năng tư vấn, hỗ trợ học sinh giải quyết các vấn đề tâm lý, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Ví dụ, giáo viên có kỹ năng tư vấn tốt sẽ phát hiện sớm các dấu hiệu rối nhiễu tâm lý ở học sinh để can thiệp kịp thời.

  2. Phương pháp bồi dưỡng nào hiệu quả nhất cho giáo viên?
    Phương pháp kết hợp thuyết trình, thảo luận nhóm, giải quyết tình huống và tự nghiên cứu được đánh giá cao vì giúp giáo viên chủ động tiếp thu và thực hành kỹ năng. Các hình thức bồi dưỡng trực tuyến cũng ngày càng được áp dụng hiệu quả.

  3. Ai là người chịu trách nhiệm chính trong quản lý bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý học đường?
    Hiệu trưởng trường THCS là chủ thể quản lý chính, chịu trách nhiệm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động bồi dưỡng nhằm đảm bảo hiệu quả và phù hợp với nhu cầu thực tế.

  4. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý học đường?
    Bao gồm điều kiện kinh tế - xã hội địa phương, cơ sở vật chất, chính sách đãi ngộ giáo viên, năng lực quản lý của hiệu trưởng, nhu cầu bồi dưỡng của giáo viên và phẩm chất, năng lực của đội ngũ giáo viên thực hiện công tác tư vấn.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của hoạt động bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý học đường?
    Thông qua việc xây dựng tiêu chí đánh giá rõ ràng, kiểm tra định kỳ năng lực tư vấn của giáo viên sau bồi dưỡng, thu thập phản hồi từ học sinh và cán bộ quản lý, đồng thời theo dõi sự cải thiện trong công tác tư vấn tại trường.

Kết luận

  • Quản lý bồi dưỡng năng lực tư vấn tâm lý học đường cho giáo viên THCS tại thành phố Móng Cái còn nhiều hạn chế về nội dung, phương pháp và công tác quản lý.
  • Hiệu trưởng đóng vai trò then chốt trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động bồi dưỡng.
  • Các yếu tố khách quan và chủ quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý, trong đó năng lực quản lý của hiệu trưởng và nhu cầu bồi dưỡng của giáo viên là quan trọng nhất.
  • Đề xuất các biện pháp đồng bộ nhằm nâng cao nhận thức, đổi mới nội dung và phương pháp bồi dưỡng, tăng cường kiểm tra đánh giá và đầu tư cơ sở vật chất.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi khảo sát và ứng dụng các mô hình bồi dưỡng hiện đại để nâng cao chất lượng công tác tư vấn tâm lý học đường.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý giáo dục và hiệu trưởng các trường THCS cần triển khai ngay các biện pháp đề xuất, đồng thời phối hợp với các chuyên gia để xây dựng chương trình bồi dưỡng phù hợp, góp phần nâng cao năng lực tư vấn tâm lý học đường cho giáo viên, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.