Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường mở cửa và sự phát triển nhanh chóng của xã hội, đời sống tinh thần của học sinh Trung học cơ sở (THCS) ngày càng chịu nhiều áp lực từ học tập, thi cử và các biến động xã hội. Thành phố Cao Bằng, với 9 trường THCS và tổng số học sinh tăng từ 3.609 năm học 2016-2017 lên khoảng 3.880 năm học 2018-2019, đang đối mặt với nhu cầu cấp thiết trong việc nâng cao năng lực tham vấn học đường cho giáo viên nhằm hỗ trợ học sinh vượt qua khó khăn tâm lý, phát triển kỹ năng sống và hoàn thiện nhân cách. Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng quản lý và bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường cho giáo viên các trường THCS trên địa bàn thành phố Cao Bằng trong năm học 2019-2020, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng công tác tham vấn học đường. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện hiệu quả công tác tham vấn học đường, góp phần ổn định tâm lý học sinh, giảm thiểu các hành vi lệch chuẩn và nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện tại các trường THCS.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và tham vấn học đường, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý bồi dưỡng năng lực giáo viên: Quản lý là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến khách thể nhằm đạt mục tiêu nâng cao năng lực chuyên môn (Harold Koontz, Nguyễn Ngọc Quang). Quản lý bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường bao gồm các chức năng: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và đánh giá.

  • Lý thuyết năng lực tham vấn học đường: Năng lực tham vấn học đường là tổng hợp kiến thức, kỹ năng, thái độ và niềm tin của giáo viên để thực hiện hiệu quả công tác tham vấn học đường, hỗ trợ học sinh giải quyết các vấn đề tâm lý, học tập, hướng nghiệp, hành vi lệch chuẩn và sức khỏe sinh sản.

  • Mô hình bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường: Bao gồm các nội dung bồi dưỡng kiến thức tham vấn, kỹ năng đánh giá tâm lý học sinh, xây dựng kế hoạch giáo dục cá nhân, tham vấn hành vi lệch chuẩn, hướng nghiệp, giới tính và sức khỏe sinh sản. Phương pháp bồi dưỡng đa dạng như thuyết trình, thảo luận nhóm, thực hành, mô phỏng và tự học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Khảo sát 19 cán bộ quản lý và 188 giáo viên trực tiếp làm công tác tham vấn học đường tại 9 trường THCS thành phố Cao Bằng trong năm học 2019-2020.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Điều tra bằng bảng hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát lớp bồi dưỡng và phân tích tài liệu quản lý.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích tần suất, điểm trung bình và so sánh mức độ đánh giá theo thang điểm 5 bậc (1-5). Phần mềm thống kê toán học được áp dụng để xử lý số liệu.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu thực hiện trong năm học 2019-2020, tập trung khảo sát thực trạng và đề xuất biện pháp quản lý bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tự đánh giá năng lực tham vấn học đường của giáo viên: Giáo viên tự đánh giá năng lực tìm hiểu và đánh giá khó khăn tâm lý học sinh ở mức khá (trung bình 3.3 điểm), tuy nhiên năng lực vận dụng phương pháp, kỹ thuật đánh giá chỉ đạt mức trung bình (3.11 điểm). Năng lực xây dựng kế hoạch giáo dục cá nhân và tham vấn học sinh có hành vi lệch chuẩn cũng ở mức trung bình (khoảng 3.03-3.05 điểm). Năng lực tham vấn học tập, hướng nghiệp và giới tính, sức khỏe sinh sản đều ở mức trung bình (3.14-3.20 điểm).

  2. Thực trạng bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường: Các lớp bồi dưỡng do Sở GD&ĐT tổ chức đã đáp ứng phần nào nhu cầu, với 47 lượt giáo viên và cán bộ quản lý tham gia năm học 2017-2018, 120 giáo viên tham gia năm học 2018-2019. Nội dung bồi dưỡng kiến thức tham vấn học đường được đánh giá tốt (4.0 điểm), nhưng các nội dung chuyên sâu như tìm hiểu đặc điểm tâm lý học sinh, hướng nghiệp, định hướng giá trị, hành vi lệch chuẩn chỉ đạt mức trung bình (3.14-3.26 điểm).

  3. Phương pháp bồi dưỡng: Phương pháp thuyết trình và thuyết trình kết hợp minh họa bằng hình ảnh được sử dụng phổ biến và đánh giá tốt (3.45-3.63 điểm). Các phương pháp thảo luận nhóm, giải quyết vấn đề qua bài tập tình huống, quan sát thực nghiệm và làm bài tập thực hành chỉ đạt mức trung bình. Phương pháp nói chuyện với chuyên gia ít được áp dụng, phản ánh tâm lý đối phó và thiếu tâm huyết trong công tác bồi dưỡng.

  4. Hình thức bồi dưỡng: Chủ yếu là các lớp tập huấn theo kế hoạch của Sở, Phòng Giáo dục và Đào tạo, bồi dưỡng tập trung theo cụm trường, sinh hoạt tổ nhóm chuyên môn và tự học. Hình thức bồi dưỡng từ xa qua công nghệ thông tin còn hạn chế.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy giáo viên THCS tại Cao Bằng có nhận thức và năng lực tham vấn học đường ở mức trung bình, chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu công tác tham vấn học đường hiện đại. Nguyên nhân chính là do nội dung bồi dưỡng chưa đa dạng, phương pháp bồi dưỡng còn đơn điệu, thiếu sự tương tác và thực hành, đồng thời đội ngũ giảng viên chưa phát huy hết vai trò chuyên môn. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc đào tạo và bồi dưỡng nhà tham vấn học đường cần chú trọng kỹ năng thực hành, kỹ năng giao tiếp và kỹ năng đánh giá tâm lý học sinh. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong bồi dưỡng cũng là xu hướng cần được đẩy mạnh nhằm nâng cao hiệu quả và mở rộng phạm vi tiếp cận. Các biểu đồ thể hiện mức độ tự đánh giá năng lực, mức độ hài lòng với nội dung và phương pháp bồi dưỡng sẽ minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế, giúp nhà quản lý có cơ sở điều chỉnh kế hoạch bồi dưỡng phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường bài bản, khoa học: Cán bộ quản lý cần xác định rõ nhu cầu bồi dưỡng dựa trên đánh giá năng lực thực tế của giáo viên, xây dựng kế hoạch chi tiết với mục tiêu, nội dung, phương pháp, thời gian và nguồn lực cụ thể. Thời gian thực hiện: năm học 2021-2023. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo thành phố Cao Bằng phối hợp với các trường THCS.

  2. Đa dạng hóa phương pháp và hình thức bồi dưỡng: Kết hợp thuyết trình, thảo luận nhóm, mô phỏng, thực hành tình huống và ứng dụng công nghệ thông tin trong bồi dưỡng nhằm tăng tính tương tác và hiệu quả học tập. Thời gian: triển khai ngay từ năm học 2021-2022. Chủ thể: Giảng viên, cán bộ bồi dưỡng và hiệu trưởng các trường.

  3. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên, báo cáo viên: Mời chuyên gia tham vấn học đường, cán bộ quản lý có kinh nghiệm tham gia giảng dạy, tổ chức tập huấn nâng cao kỹ năng sư phạm và chuyên môn cho đội ngũ giảng viên. Thời gian: 2021-2022. Chủ thể: Sở GD&ĐT Cao Bằng và các cơ sở đào tạo liên quan.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và bồi dưỡng: Xây dựng hệ thống học trực tuyến, tài liệu điện tử, công cụ đánh giá năng lực tham vấn học đường để hỗ trợ giáo viên tự học và quản lý hiệu quả hoạt động bồi dưỡng. Thời gian: 2022-2024. Chủ thể: Phòng GD&ĐT, các trường THCS và đơn vị công nghệ giáo dục.

  5. Tăng cường vai trò chỉ đạo và giám sát của hiệu trưởng: Hiệu trưởng cần chủ động xây dựng kế hoạch bồi dưỡng, phân công nhiệm vụ rõ ràng, theo dõi, đánh giá kết quả bồi dưỡng và tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên tham gia. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Hiệu trưởng các trường THCS.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp hiểu rõ về quản lý bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch và tổ chức hiệu quả công tác bồi dưỡng tại địa phương.

  2. Hiệu trưởng các trường THCS: Nắm bắt vai trò và trách nhiệm trong quản lý, chỉ đạo bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường cho giáo viên, nâng cao chất lượng công tác tham vấn trong nhà trường.

  3. Giáo viên làm công tác tham vấn học đường: Cung cấp kiến thức, kỹ năng và phương pháp tham vấn học đường, giúp giáo viên tự đánh giá và nâng cao năng lực chuyên môn.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục học: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận, thực trạng và biện pháp quản lý bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường, phục vụ nghiên cứu và học tập chuyên sâu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường cho giáo viên THCS?
    Bồi dưỡng giúp giáo viên nâng cao kiến thức, kỹ năng tham vấn, hỗ trợ học sinh giải quyết khó khăn tâm lý, học tập và phát triển toàn diện. Ví dụ, giáo viên có kỹ năng tham vấn tốt sẽ giúp học sinh vượt qua áp lực học tập và các vấn đề xã hội.

  2. Phương pháp bồi dưỡng nào hiệu quả nhất?
    Kết hợp thuyết trình, thảo luận nhóm, thực hành tình huống và ứng dụng công nghệ thông tin được đánh giá cao vì tăng tính tương tác và thực tiễn. Một số lớp bồi dưỡng tại Cao Bằng đã áp dụng thành công phương pháp này.

  3. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý bồi dưỡng là gì?
    Hiệu trưởng là người chỉ đạo, tổ chức, phân công và giám sát hoạt động bồi dưỡng, tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên tham gia và đảm bảo chất lượng bồi dưỡng.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả bồi dưỡng năng lực tham vấn?
    Có thể sử dụng công cụ đánh giá năng lực trước và sau bồi dưỡng, kết hợp đánh giá qua quan sát thực tế, phản hồi của học sinh và đồng nghiệp.

  5. Có thể ứng dụng công nghệ thông tin trong bồi dưỡng như thế nào?
    Ứng dụng học trực tuyến, tài liệu điện tử, phần mềm mô phỏng tình huống tham vấn giúp giáo viên học tập linh hoạt, nâng cao hiệu quả và mở rộng phạm vi tiếp cận.

Kết luận

  • Năng lực tham vấn học đường của giáo viên THCS tại Cao Bằng hiện ở mức trung bình, cần được nâng cao thông qua bồi dưỡng bài bản và đa dạng phương pháp.
  • Công tác bồi dưỡng đã được triển khai nhưng còn hạn chế về nội dung chuyên sâu, phương pháp và hình thức bồi dưỡng.
  • Hiệu trưởng và cán bộ quản lý đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng kế hoạch, tổ chức và giám sát hoạt động bồi dưỡng.
  • Ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường đào tạo đội ngũ giảng viên là giải pháp quan trọng để nâng cao chất lượng bồi dưỡng.
  • Nghiên cứu đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, có tính khả thi nhằm nâng cao năng lực tham vấn học đường cho giáo viên các trường THCS thành phố Cao Bằng trong giai đoạn tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường cần triển khai ngay các biện pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn. Đề nghị các trường THCS tăng cường phối hợp, chia sẻ kinh nghiệm và áp dụng công nghệ trong bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường.