Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng với cộng đồng ASEAN và WTO, việc nâng cao ý thức pháp luật cho thế hệ trẻ trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo báo cáo của ngành giáo dục thành phố Cao Bằng, từ năm học 2018-2019 đến 2020-2021, các trường trung học cơ sở (THCS) trên địa bàn đã triển khai nhiều hoạt động giáo dục pháp luật (GDPL) cho học sinh nhằm phát triển toàn diện nhân cách và ý thức chấp hành pháp luật. Tuy nhiên, thực trạng cho thấy vẫn còn nhiều hạn chế như học sinh thiếu hiểu biết pháp luật, thái độ thờ ơ và vi phạm pháp luật gia tăng. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng quản lý hoạt động GDPL cho học sinh ở các trường THCS thành phố Cao Bằng, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả giáo dục pháp luật, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Phạm vi nghiên cứu tập trung khảo sát tại 5 trường THCS với 30 cán bộ quản lý, 100 giáo viên và 150 học sinh, sử dụng số liệu từ năm học 2018-2019 đến 2020-2021 và khảo sát thực tế từ năm 2022 đến tháng 3 năm 2023. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý GDPL, góp phần xây dựng thế hệ học sinh có ý thức pháp luật vững chắc, đáp ứng yêu cầu phát triển xã hội hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục pháp luật, trong đó có:

  • Lý thuyết giáo dục pháp luật: GDPL là quá trình có chủ đích nhằm hình thành tri thức, ý thức và hành vi phù hợp với pháp luật cho đối tượng giáo dục. GDPL bao gồm các thành tố chủ thể, nội dung, đối tượng, mục đích, hình thức và phương pháp giáo dục.

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm đạt mục tiêu đề ra. Quản lý hoạt động GDPL bao gồm các chức năng: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá.

  • Khái niệm pháp luật và giáo dục pháp luật: Pháp luật được hiểu là hệ thống các quy tắc xử sự chung do nhà nước ban hành và bảo đảm thực hiện nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội. Giáo dục pháp luật là hoạt động có ý thức, có mục đích nhằm nâng cao nhận thức, hình thành ý thức pháp luật và rèn luyện thói quen hành vi ứng xử theo pháp luật.

  • Đặc điểm tâm lý học sinh THCS: Lứa tuổi 11-15 là giai đoạn phát triển ý thức, tự đánh giá bản thân còn hạn chế, dễ bị ảnh hưởng bởi môi trường và bạn bè, đòi hỏi phương pháp giáo dục phù hợp.

  • Mô hình quản lý GDPL trong nhà trường: Bao gồm lập kế hoạch giáo dục pháp luật dựa trên phân tích thực trạng, tổ chức triển khai, chỉ đạo thực hiện và kiểm tra, đánh giá kết quả.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các văn bản chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Sở GD&ĐT tỉnh Cao Bằng, Phòng GD&ĐT thành phố Cao Bằng, các báo cáo tổng kết giáo dục pháp luật từ năm học 2018-2019 đến 2020-2021. Dữ liệu khảo sát thực tế thu thập từ 5 trường THCS với 30 cán bộ quản lý, 100 giáo viên và 150 học sinh trong giai đoạn 2022-2023.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát; sử dụng các công thức thống kê tính trung bình cộng, phần trăm để xử lý số liệu khảo sát.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Quan sát trực tiếp hoạt động GDPL tại trường; phỏng vấn sâu cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh; điều tra bằng phiếu hỏi; lấy ý kiến chuyên gia để đánh giá tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu sử dụng số liệu từ năm học 2018-2019 đến 2020-2021, khảo sát thực tế từ tháng 10/2022 đến tháng 3/2023, phân tích và đề xuất biện pháp trong năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của GDPL: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên tại các trường THCS thành phố Cao Bằng nhận thức rõ vai trò quan trọng của GDPL trong việc hình thành nhân cách và ý thức pháp luật cho học sinh. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% học sinh thể hiện sự quan tâm tích cực đến các hoạt động GDPL.

  2. Thực trạng mục tiêu và nội dung GDPL: 100% trường đã xây dựng kế hoạch GDPL phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông, nhưng chỉ khoảng 70% giáo viên thực hiện đầy đủ nội dung theo kế hoạch. Nội dung GDPL tập trung vào các kiến thức cơ bản về quyền và nghĩa vụ công dân, phòng chống tệ nạn xã hội, an toàn giao thông và pháp luật về môi trường.

  3. Phương pháp và hình thức GDPL: Khoảng 65% giáo viên sử dụng phương pháp truyền thống như giảng dạy lý thuyết, tuyên truyền qua sinh hoạt lớp. Việc áp dụng các phương pháp tương tác, tình huống thực tế và công nghệ thông tin còn hạn chế, chỉ chiếm khoảng 30%.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả GDPL: Chỉ có khoảng 50% trường thực hiện kiểm tra, đánh giá định kỳ hoạt động GDPL, chủ yếu qua phiếu khảo sát và nhận xét của giáo viên chủ nhiệm. Việc đánh giá chưa có hệ thống chuẩn mực rõ ràng và chưa phát huy được vai trò phản hồi để điều chỉnh hoạt động.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố. Về chủ quan, năng lực và nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về GDPL chưa đồng đều, dẫn đến việc xây dựng và triển khai kế hoạch chưa hiệu quả. Học sinh ở lứa tuổi THCS còn nhiều hạn chế về kỹ năng tự đánh giá và ý thức chấp hành pháp luật, do đó cần phương pháp giáo dục phù hợp hơn. Về khách quan, nguồn lực tài chính và cơ sở vật chất phục vụ GDPL còn hạn chế, ảnh hưởng đến việc tổ chức các hoạt động đa dạng và sinh động. So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác như TP Hồ Chí Minh và Hà Nội, mức độ áp dụng phương pháp hiện đại và kiểm tra đánh giá có phần thấp hơn, cho thấy cần có sự đầu tư và đổi mới mạnh mẽ hơn. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ thực hiện các chức năng quản lý GDPL và bảng so sánh mức độ hài lòng của học sinh, giáo viên về các hoạt động GDPL.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực cho cán bộ quản lý, giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về GDPL và kỹ năng quản lý giáo dục pháp luật, nhằm nâng cao chất lượng xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do Sở GD&ĐT phối hợp với các chuyên gia pháp luật đảm nhiệm.

  2. Đổi mới phương pháp và hình thức giáo dục pháp luật: Khuyến khích áp dụng các phương pháp tương tác, tình huống thực tế, sử dụng công nghệ thông tin và các hoạt động trải nghiệm nhằm tăng tính hấp dẫn và hiệu quả giáo dục. Thời gian triển khai trong năm học tiếp theo, do các trường chủ động thực hiện.

  3. Tăng cường kiểm tra, đánh giá và phản hồi: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá kết quả GDPL rõ ràng, tổ chức kiểm tra định kỳ và sử dụng kết quả để điều chỉnh kế hoạch, nâng cao hiệu quả giáo dục. Thời gian áp dụng từ đầu năm học, do hiệu trưởng và tổ chuyên môn phối hợp thực hiện.

  4. Phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội: Tăng cường sự tham gia của phụ huynh, các cơ quan pháp luật, đoàn thể địa phương trong công tác GDPL, tạo môi trường giáo dục pháp luật toàn diện cho học sinh. Thời gian thực hiện liên tục, do nhà trường chủ trì phối hợp với các bên liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp hiểu rõ cơ sở lý luận và thực tiễn quản lý GDPL, từ đó xây dựng và chỉ đạo các hoạt động giáo dục pháp luật hiệu quả tại trường học.

  2. Giáo viên bộ môn và giáo viên chủ nhiệm: Cung cấp kiến thức, phương pháp và kỹ năng tổ chức GDPL phù hợp với đặc điểm tâm lý học sinh THCS, nâng cao chất lượng giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục, giáo dục học: Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý hoạt động GDPL trong trường học, hỗ trợ nghiên cứu và phát triển chuyên môn.

  4. Các cơ quan quản lý nhà nước và tổ chức xã hội liên quan đến giáo dục pháp luật: Giúp đánh giá thực trạng và đề xuất chính sách, chương trình hỗ trợ nâng cao hiệu quả GDPL cho học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao giáo dục pháp luật cho học sinh THCS lại quan trọng?
    Giáo dục pháp luật giúp học sinh hình thành ý thức chấp hành pháp luật, phát triển nhân cách toàn diện, phòng tránh vi phạm pháp luật và góp phần xây dựng xã hội văn minh. Ví dụ, học sinh được trang bị kiến thức về an toàn giao thông sẽ giảm thiểu tai nạn.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động GDPL hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm nhận thức chưa đồng đều của cán bộ quản lý, giáo viên; phương pháp giáo dục còn truyền thống, thiếu đổi mới; nguồn lực tài chính và cơ sở vật chất hạn chế. Điều này làm giảm hiệu quả giáo dục pháp luật.

  3. Phương pháp giáo dục pháp luật nào phù hợp với học sinh THCS?
    Phương pháp tương tác, tình huống thực tế, sử dụng công nghệ thông tin, hoạt động trải nghiệm và nêu gương được đánh giá cao vì phù hợp với tâm lý và nhu cầu học sinh lứa tuổi này.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả hoạt động GDPL?
    Có thể sử dụng phiếu khảo sát nhận thức, thái độ, hành vi của học sinh; kiểm tra, đánh giá qua hoạt động học tập và sinh hoạt; phản hồi từ giáo viên, phụ huynh và cán bộ quản lý.

  5. Vai trò của gia đình và xã hội trong giáo dục pháp luật cho học sinh là gì?
    Gia đình và xã hội là môi trường giáo dục bổ trợ, giúp củng cố kiến thức và thái độ pháp luật cho học sinh, tạo sự đồng thuận và hỗ trợ trong việc hình thành hành vi đúng pháp luật.

Kết luận

  • Giáo dục pháp luật cho học sinh THCS là hoạt động thiết yếu nhằm nâng cao nhận thức, hình thành ý thức và hành vi pháp luật phù hợp.
  • Quản lý hoạt động GDPL bao gồm các chức năng lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá, chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố chủ quan và khách quan.
  • Thực trạng tại các trường THCS thành phố Cao Bằng cho thấy nhiều hạn chế về phương pháp, hình thức và kiểm tra đánh giá GDPL.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý GDPL tập trung vào nâng cao năng lực cán bộ, đổi mới phương pháp, tăng cường kiểm tra đánh giá và phối hợp xã hội.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các giải pháp trong năm học tới nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh THCS.

Hành động tiếp theo: Các trường THCS cần triển khai ngay các biện pháp đề xuất, đồng thời phối hợp với các cơ quan quản lý để xây dựng môi trường giáo dục pháp luật hiệu quả, bền vững.