Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 29-NQ/TW của Trung ương Đảng khóa XI, việc nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông được đặt lên hàng đầu. Tại huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang, với quy mô 25 trường Trung học cơ sở (THCS) và hơn 11.700 học sinh năm học 2019-2020, công tác bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp (DHTH) cho giáo viên (GV) dạy môn Khoa học tự nhiên (KHTN) gồm Vật lý, Hóa học, Sinh học đang được chú trọng nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông mới. Tuy nhiên, thực trạng cho thấy nhiều GV còn lúng túng trong việc xây dựng chủ đề, thiết kế kế hoạch dạy học tích hợp, cũng như vận dụng phương pháp dạy học tích hợp hiệu quả trên lớp. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý bồi dưỡng năng lực DHTH cho GV dạy môn KHTN ở các trường THCS huyện Lục Nam trong giai đoạn 2017-2019, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao năng lực dạy học tích hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục địa phương. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển năng lực chuyên môn cho GV, đồng thời hỗ trợ công tác quản lý giáo dục trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về năng lực chuyên môn của giáo viên, trong đó năng lực dạy học tích hợp được hiểu là khả năng liên kết các đối tượng giảng dạy của các lĩnh vực KHTN trong cùng một kế hoạch dạy học nhằm giúp học sinh sử dụng phối hợp kiến thức, kỹ năng để giải quyết các tình huống phức tạp trong thực tiễn. Lý thuyết quản lý giáo dục nhấn mạnh vai trò của Hiệu trưởng trong việc xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động bồi dưỡng năng lực cho GV. Các khái niệm chính bao gồm: dạy học tích hợp, năng lực dạy học tích hợp, bồi dưỡng năng lực, quản lý bồi dưỡng năng lực, và các hình thức tích hợp (nội môn, đa môn, liên môn, xuyên môn). Mô hình quản lý bồi dưỡng năng lực được tiếp cận theo chức năng quản lý gồm: xác định nhu cầu, xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp lý luận và thực tiễn. Dữ liệu được thu thập từ 106 khách thể gồm 76 GV dạy môn KHTN và 30 cán bộ quản lý (CBQL) các trường THCS huyện Lục Nam. Phương pháp khảo sát bằng phiếu hỏi được áp dụng để thu thập ý kiến về thực trạng nhận thức, năng lực, phương pháp bồi dưỡng và quản lý bồi dưỡng. Phương pháp quan sát và phỏng vấn sâu được sử dụng để bổ sung thông tin thực tiễn. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả và phân tích so sánh tỷ lệ phần trăm nhằm đánh giá mức độ thực hiện các hoạt động bồi dưỡng và quản lý. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn năm học 2017-2018 đến 2018-2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò dạy học tích hợp: Khoảng 85% GV và 90% CBQL nhận thức rõ tầm quan trọng của DHTH môn KHTN trong đổi mới giáo dục. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% GV hiểu đúng bản chất và các mức độ tích hợp.

  2. Năng lực dạy học tích hợp của GV: Chỉ có khoảng 55% GV tự đánh giá có năng lực thiết kế kế hoạch dạy học tích hợp, 50% GV biết lựa chọn phương pháp phù hợp, và 45% GV thực hiện hiệu quả các hoạt động dạy học tích hợp trên lớp.

  3. Thực trạng bồi dưỡng năng lực: Các hoạt động bồi dưỡng được tổ chức chủ yếu dưới hình thức tập huấn tập trung (chiếm 70%), còn lại là sinh hoạt chuyên môn và tự bồi dưỡng. Tuy nhiên, chỉ khoảng 40% GV tham gia đầy đủ các lớp bồi dưỡng theo kế hoạch.

  4. Quản lý bồi dưỡng năng lực: Hiệu trưởng và các phó Hiệu trưởng tham gia quản lý bồi dưỡng năng lực DHTH với mức độ khác nhau; khoảng 65% trường có kế hoạch bồi dưỡng rõ ràng, 55% trường có kiểm tra, đánh giá kết quả bồi dưỡng. Cơ sở vật chất phục vụ bồi dưỡng còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mặc dù nhận thức về DHTH môn KHTN được nâng cao, năng lực thực tế của GV còn hạn chế, đặc biệt trong kỹ năng thiết kế và tổ chức dạy học tích hợp. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về khó khăn trong việc chuyển đổi phương pháp dạy học truyền thống sang tích hợp. Việc tổ chức bồi dưỡng chủ yếu theo hình thức tập huấn tập trung chưa phát huy tối đa hiệu quả do thiếu sự đa dạng về phương pháp và hình thức bồi dưỡng. Quản lý bồi dưỡng năng lực còn chưa đồng bộ, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý và GV. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ tham gia bồi dưỡng, năng lực GV và mức độ quản lý bồi dưỡng có thể minh họa rõ nét các phát hiện này. Việc đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ bồi dưỡng cũng là yếu tố khách quan ảnh hưởng lớn đến kết quả. Nghiên cứu nhấn mạnh vai trò then chốt của Hiệu trưởng trong việc xây dựng kế hoạch, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá bồi dưỡng năng lực DHTH, đồng thời cần đổi mới phương pháp bồi dưỡng, tăng cường tự học và học tập nhóm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nâng cao nhận thức và năng lực quản lý bồi dưỡng: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu cho Hiệu trưởng và CBQL về quản lý bồi dưỡng năng lực DHTH, nhằm nâng cao kỹ năng lập kế hoạch, tổ chức và đánh giá hiệu quả bồi dưỡng. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do Phòng GD&ĐT chủ trì.

  2. Đổi mới phương pháp và hình thức bồi dưỡng: Áp dụng đa dạng các hình thức bồi dưỡng như sinh hoạt chuyên môn theo nhóm, thao giảng, hội thảo chuyên đề, bồi dưỡng trực tuyến kết hợp tự học có hướng dẫn. Mục tiêu tăng tỷ lệ GV tham gia bồi dưỡng lên trên 80% trong năm học tiếp theo, do các trường phối hợp tổ chức.

  3. Xây dựng đội ngũ giáo viên cốt cán: Lựa chọn và đào tạo đội ngũ GV cốt cán có năng lực dạy học tích hợp để làm báo cáo viên, hỗ trợ bồi dưỡng cho đồng nghiệp tại các trường. Thời gian triển khai trong 1 năm, do Phòng GD&ĐT và các trường phối hợp thực hiện.

  4. Đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị: Phối hợp với các cấp chính quyền địa phương để nâng cấp phòng học, trang thiết bị dạy học và công nghệ thông tin phục vụ bồi dưỡng năng lực DHTH. Mục tiêu hoàn thành trong 2 năm, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động bồi dưỡng và dạy học tích hợp.

  5. Kiểm tra, đánh giá và khen thưởng: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá kết quả bồi dưỡng năng lực DHTH, tổ chức kiểm tra định kỳ và khen thưởng kịp thời các cá nhân, tập thể có thành tích xuất sắc nhằm tạo động lực cho GV tham gia tích cực. Thực hiện thường xuyên hàng năm, do Ban giám hiệu các trường chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Giúp nâng cao năng lực quản lý bồi dưỡng GV, xây dựng kế hoạch và tổ chức các hoạt động bồi dưỡng phù hợp với thực tiễn địa phương.

  2. Giáo viên dạy môn KHTN ở THCS: Hỗ trợ hiểu rõ về dạy học tích hợp, nâng cao năng lực chuyên môn và phương pháp dạy học tích hợp hiệu quả.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên đào tạo giáo viên: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển chương trình đào tạo, bồi dưỡng GV theo hướng tích hợp.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, cơ chế hỗ trợ bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học tích hợp là gì và tại sao cần thiết trong giáo dục phổ thông?
    Dạy học tích hợp là phương pháp kết hợp các nội dung, kỹ năng từ nhiều môn học trong cùng một kế hoạch dạy học nhằm giúp học sinh phát triển năng lực tổng hợp và giải quyết vấn đề thực tiễn. Nó giúp học sinh học tập thông minh, vận dụng kiến thức linh hoạt, phù hợp với xu thế đổi mới giáo dục hiện nay.

  2. Năng lực dạy học tích hợp của giáo viên gồm những yếu tố nào?
    Bao gồm kiến thức chuyên môn sâu, hiểu biết về phương pháp dạy học tích hợp, kỹ năng thiết kế kế hoạch dạy học tích hợp, kỹ năng tổ chức và đánh giá hoạt động dạy học tích hợp, cùng khả năng sử dụng công nghệ thông tin hỗ trợ giảng dạy.

  3. Các hình thức bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp hiệu quả là gì?
    Các hình thức hiệu quả gồm tập huấn tập trung, sinh hoạt chuyên môn theo nhóm, thao giảng, hội thảo chuyên đề, bồi dưỡng trực tuyến kết hợp tự học có hướng dẫn, giúp GV chủ động nâng cao năng lực và chia sẻ kinh nghiệm.

  4. Vai trò của Hiệu trưởng trong quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp?
    Hiệu trưởng chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá hoạt động bồi dưỡng, tạo điều kiện về cơ sở vật chất và động viên GV tham gia tích cực nhằm nâng cao chất lượng dạy học tích hợp.

  5. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp?
    Ngoài nhận thức và năng lực của CBQL và GV, yếu tố cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học và phương pháp tổ chức bồi dưỡng phù hợp là những nhân tố quyết định đến thành công của hoạt động bồi dưỡng.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp cho GV dạy môn KHTN ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang trong giai đoạn 2017-2019.
  • Phát hiện nhiều hạn chế về năng lực dạy học tích hợp của GV và công tác quản lý bồi dưỡng còn chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả đổi mới giáo dục.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý bồi dưỡng năng lực gồm nâng cao nhận thức, đổi mới phương pháp bồi dưỡng, xây dựng đội ngũ GV cốt cán, đầu tư cơ sở vật chất và kiểm tra đánh giá thường xuyên.
  • Các biện pháp được khảo nghiệm có tính cần thiết và khả thi cao, phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.
  • Khuyến nghị các cấp quản lý giáo dục và nhà trường triển khai đồng bộ các giải pháp nhằm nâng cao năng lực dạy học tích hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương và nhà trường cần xây dựng kế hoạch triển khai các biện pháp đề xuất trong năm học tới, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp. Đề nghị các GV tích cực tham gia các hoạt động bồi dưỡng và tự bồi dưỡng nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và phương pháp dạy học tích hợp.