I. Tổng Quan Về Bảo Hiểm Xã Hội Việt Nam Hiện Nay
Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một chính sách lớn của Đảng và Nhà nước, thực hiện từ những ngày đầu thành lập nước. Sắc lệnh 54/SL ngày 01/11/1945 quy định chế độ hưu trí cho công chức, viên chức. Chính sách BHXH không ngừng được sửa đổi, bổ sung phù hợp với từng thời kỳ phát triển, góp phần đảm bảo cuộc sống cho cán bộ, công chức, viên chức, lực lượng vũ trang, người lao động (NLĐ). BHXH tạo thành sức mạnh tổng hợp làm nên thắng lợi trong kháng chiến và xây dựng, bảo vệ Tổ quốc. Trong công cuộc đổi mới, Đại hội VIII xác định cần giải quyết tốt việc "Thực hiện và hoàn thiện chế độ BHXH, bảo đảm đời sống người nghỉ hưu ổn định, từng bước cải thiện". Nghị quyết Đại hội XI nhấn mạnh: "Thực hiện các chính sách xã hội bảo đảm an toàn cuộc sống mọi thành viên cộng đồng, bao gồm BHXH đối với NLĐ thuộc các thành phần kinh tế".
1.1. Khái Niệm Bảo Hiểm Xã Hội và Bản Chất Chính Sách
Trong đời sống xã hội và sản xuất kinh doanh, con người luôn đối mặt với rủi ro bất ngờ như thiên tai, tai nạn giao thông, tai nạn lao động, ốm đau, dịch bệnh. Những rủi ro này gây tổn thất lớn về kinh tế, môi trường sinh thái và xã hội. Mặt khác, con người luôn phấn đấu cho an sinh hạnh phúc, nhưng theo quy luật tự nhiên, con người sinh ra, lớn lên, lao động cống hiến, rồi đến giai đoạn hết tuổi lao động được xã hội chăm sóc. BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ gặp phải các sự kiện rủi ro làm giảm hoặc mất khả năng lao động, hoặc khi họ về già.
1.2. Vai Trò Của Chính Sách Bảo Hiểm Xã Hội Trong An Sinh
Chính sách BHXH đóng vai trò quan trọng trong hệ thống an sinh xã hội. Nó giúp ổn định thu nhập cho người lao động khi gặp rủi ro, bệnh tật, tai nạn hoặc khi về hưu. BHXH góp phần giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước, tạo nguồn vốn đầu tư cho phát triển kinh tế - xã hội. Đồng thời, BHXH thúc đẩy công bằng xã hội, đảm bảo mọi người đều có cơ hội tiếp cận các dịch vụ y tế, giáo dục và các phúc lợi xã hội khác. Theo Bùi Văn Bắ́c (2018), BHXH là một công cụ quan trọng để thực hiện chính sách an sinh xã hội, góp phần ổn định chính trị, xã hội và thúc đẩy phát triển kinh tế.
II. Thực Trạng Quản Lý Thu Bảo Hiểm Xã Hội Hiện Nay
Giai đoạn 2013-2017, số lượng NLĐ tham gia BHXH tăng hàng năm khoảng 5-8%, số thu BHXH tăng bình quân khoảng 18% và hình thành quỹ BHXH độc lập với ngân sách nhà nước. Đây là bước chuyển đổi căn bản về sự nghiệp BHXH từ chế độ bao cấp sang cơ chế quỹ BHXH chủ yếu dựa trên nguồn thu do NLĐ, chủ sử dụng lao động đóng góp để chi trả các chế độ BHXH, góp phần ổn định chính trị, xã hội thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện chính sách BHXH còn bộc lộ những hạn chế, thiếu sót nhất là trong công tác thu BHXH.
2.1. Hạn Chế Trong Phát Triển Đối Tượng Tham Gia BHXH
Việc phát triển đối tượng tham gia BHXH ở cả hai loại hình bắt buộc và tự nguyện còn nhiều hạn chế. Tình trạng trốn đóng, nợ đọng BHXH, chưa tham gia hoặc tham gia không đầy đủ cho số lao động làm việc tại đơn vị còn xảy ra phổ biến ở các địa phương. Số lao động tham gia BHXH tự nguyện chiếm tỷ lệ thấp so với lao động tham gia BHXH bắt buộc. Số lao động chưa tham gia BHXH tập trung chủ yếu ở các doanh nghiệp tư nhân, lao động tự do ở khu vực nông thôn.
2.2. Công Tác Tuyên Truyền và Kiểm Tra Thực Thi Luật BHXH
Công tác tuyên truyền pháp luật về BHXH của cơ quan BHXH và các đơn vị chưa được thường xuyên. Công tác kiểm tra xử lý vi phạm pháp luật BHXH đối với các chủ doanh nghiệp cố tình không đóng, đóng không đúng, không kịp thời, đầy đủ BHXH cho NLĐ còn chưa được quan tâm đúng mức. Giải quyết nợ đọng BHXH là một trong những vấn đề gây bức xúc hiện nay.
2.3. Ứng Dụng Công Nghệ Thông Tin Trong Quản Lý Thu BHXH
Thực hiện cải cách hành chính, đổi mới tác phong, phong cách phục vụ NLĐ của đội ngũ cán bộ trực tiếp làm công tác thu BHXH và ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác thu BHXH, tạo thuận lợi tối đa cho tổ chức, cá nhân tham gia BHXH. Trong tình hình phát triển và hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay, nhiều doanh nghiệp mới được thành lập và cũng có không ít doanh nghiệp không đủ khả năng cạnh tranh trên thị trường, hoặc làm ăn thua lỗ kéo dài phải giải thể, phá sản.
III. Giải Pháp Hoàn Thiện Quản Lý Thu Bảo Hiểm Xã Hội
Để nâng cao hiệu quả công tác thu BHXH, cần có các giải pháp đồng bộ và toàn diện. Các giải pháp này cần tập trung vào việc mở rộng đối tượng tham gia, tăng cường công tác tuyên truyền, kiểm tra, xử lý vi phạm, cải tiến phương thức quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin. Đồng thời, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội và doanh nghiệp để đảm bảo thực hiện chính sách BHXH một cách hiệu quả.
3.1. Tổ Chức Tuyên Truyền Giáo Dục Thực Hiện Luật BHXH
Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về BHXH đến người dân và doanh nghiệp. Nội dung tuyên truyền cần tập trung vào quyền lợi và nghĩa vụ của người tham gia BHXH, các chế độ BHXH được hưởng, và các quy định về đóng, hưởng BHXH. Hình thức tuyên truyền cần đa dạng, phong phú, phù hợp với từng đối tượng, vùng miền.
3.2. Mở Rộng Phát Triển Đối Tượng Tham Gia Bảo Hiểm Xã Hội
Mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ, các hộ kinh doanh cá thể. Khuyến khích người lao động tự do tham gia BHXH tự nguyện. Xây dựng các gói BHXH linh hoạt, phù hợp với khả năng tài chính của từng đối tượng.
3.3. Tăng Cường Các Biện Pháp Quản Lý Nguồn Thu BHXH
Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra việc đóng BHXH của các doanh nghiệp. Xử lý nghiêm các trường hợp trốn đóng, nợ đọng BHXH. Áp dụng các biện pháp cưỡng chế thu hồi nợ BHXH. Cải tiến phương thức quản lý thu BHXH, tạo thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp trong việc đóng BHXH.
IV. Kiến Nghị Hoàn Thiện Quản Lý Thu Bảo Hiểm Xã Hội
Để hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội và doanh nghiệp. Đồng thời, cần có sự tham gia tích cực của người dân và người lao động. Các kiến nghị cần tập trung vào việc hoàn thiện hệ thống pháp luật, tăng cường năng lực quản lý, nâng cao hiệu quả tuyên truyền và kiểm tra, xử lý vi phạm.
4.1. Đối Với Quốc Hội Về Luật Bảo Hiểm Xã Hội
Quốc hội cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật về BHXH, đảm bảo tính đồng bộ, minh bạch và khả thi. Rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định về đối tượng tham gia, mức đóng, chế độ hưởng, và quản lý quỹ BHXH. Tăng cường giám sát việc thực hiện chính sách BHXH.
4.2. Đối Với Ủy Ban Trung Ương Mặt Trận Tổ Quốc Việt Nam
Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần tăng cường vai trò giám sát, phản biện xã hội đối với việc thực hiện chính sách BHXH. Vận động người dân và doanh nghiệp tham gia BHXH. Phối hợp với các cơ quan nhà nước giải quyết các vấn đề liên quan đến BHXH.
4.3. Đối Với Uỷ Ban Nhân Dân Tỉnh Thành Phố Về BHXH
Uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố cần tăng cường chỉ đạo, điều hành việc thực hiện chính sách BHXH trên địa bàn. Bố trí đủ nguồn lực cho công tác BHXH. Tăng cường công tác tuyên truyền, kiểm tra, xử lý vi phạm về BHXH. Phối hợp với các cơ quan liên quan giải quyết các vấn đề phát sinh trong quá trình thực hiện BHXH.
