## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, giáo dục đóng vai trò then chốt trong việc phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Tỉnh Thái Nguyên, với hơn 1 triệu dân và 39 trường THPT cùng gần 43.000 học sinh, đang tập trung đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông. Môn Giáo dục công dân (GDCD) lớp 11 giữ vị trí quan trọng trong việc hình thành nhân cách và tư duy chính trị - xã hội cho học sinh. Tuy nhiên, thực tế cho thấy việc áp dụng phương pháp dạy học nêu vấn đề trong môn học này còn hạn chế, chưa phát huy tối đa hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của phương pháp dạy học nêu vấn đề trong dạy học môn GDCD lớp 11 tại một số trường THPT tỉnh Thái Nguyên, đồng thời đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào phần “Công dân với các vấn đề chính trị - xã hội” trong chương trình GDCD lớp 11, với đối tượng là học sinh và giáo viên tại các trường THPT Ngô Quyền, Lương Ngọc Quyến, Đồng Hỉ.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc đổi mới phương pháp dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục chính trị - xã hội, phát huy tư duy tích cực, sáng tạo của học sinh, đồng thời hỗ trợ giáo viên nâng cao năng lực sư phạm trong bối cảnh đổi mới giáo dục toàn diện.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết dạy học nêu vấn đề**: Phương pháp này dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm đổi mới giáo dục của Đảng. Dạy học nêu vấn đề là quá trình tạo ra các tình huống có vấn đề nhằm kích thích tư duy sáng tạo, phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong việc phát hiện và giải quyết vấn đề.

- **Mô hình dạy học tích cực**: Tập trung vào việc lấy học sinh làm trung tâm, phát triển năng lực tự học, tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề.

- **Khái niệm chính**:
  - *Tình huống có vấn đề*: Trạng thái khó khăn về trí tuệ, kích thích học sinh tìm tòi tri thức mới.
  - *Phương pháp dạy học nêu vấn đề*: Hệ thống các phương pháp liên kết nhằm tạo và giải quyết các tình huống có vấn đề.
  - *Phương pháp kết hợp*: Thuyết trình, đàm thoại, trực quan được kết hợp linh hoạt với phương pháp nêu vấn đề để tăng hiệu quả dạy học.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Thu thập từ khảo sát thực tế tại 3 trường THPT tỉnh Thái Nguyên, gồm 10 giáo viên và 1194 học sinh lớp 11; số liệu thống kê về chất lượng giáo viên và học sinh; quan sát giờ dạy và phỏng vấn giáo viên.

- **Phương pháp phân tích**: Sử dụng phương pháp phân tích định tính và định lượng, bao gồm thống kê mô tả, so sánh điểm số học sinh giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, phân tích nội dung phỏng vấn giáo viên.

- **Timeline nghiên cứu**: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2015-2016, với các giai đoạn khảo sát, thực nghiệm sư phạm, thu thập và xử lý số liệu, phân tích kết quả và đề xuất giải pháp.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Tỷ lệ sử dụng phương pháp nêu vấn đề còn thấp**: Chỉ khoảng 30% giáo viên thường xuyên áp dụng phương pháp này trong dạy học phần “Công dân với các vấn đề chính trị - xã hội”. Phần lớn giáo viên sử dụng phương pháp này chủ yếu trong các giờ ôn tập hoặc ngoại khóa.

- **Chất lượng học sinh trung bình chiếm đa số**: Trong năm học 2014-2015, học lực trung bình chiếm khoảng 47%, học sinh khá và giỏi chiếm khoảng 43%, còn lại là học sinh yếu và kém. Điểm trung bình môn GDCD của lớp thực nghiệm cao hơn lớp đối chứng khoảng 10-15%.

- **Hiệu quả thực nghiệm sư phạm**: Qua 3 bài thực nghiệm, điểm kiểm tra học sinh lớp thực nghiệm tăng trung bình 12% so với lớp đối chứng, đồng thời thái độ học tập tích cực hơn, với 90% học sinh tham gia tích cực so với 70% ở lớp thường.

- **Khó khăn trong áp dụng phương pháp**: Giáo viên chưa nắm vững bản chất và quy trình dạy học nêu vấn đề, nhiều giáo án không ghi rõ phương pháp sử dụng, còn tồn tại thói quen dạy học thuyết trình truyền thống.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của việc áp dụng phương pháp nêu vấn đề chưa hiệu quả là do giáo viên thiếu kỹ năng và sự hiểu biết sâu sắc về phương pháp này. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng khi phương pháp nêu vấn đề giúp phát huy tư duy sáng tạo và nâng cao chất lượng học tập nhưng đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng và linh hoạt trong tổ chức dạy học.

Việc kết hợp phương pháp nêu vấn đề với thuyết trình, đàm thoại và trực quan được đánh giá là phù hợp để tạo sự hứng thú và tăng cường khả năng tiếp thu kiến thức của học sinh. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm số giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, cũng như bảng thống kê tỷ lệ sử dụng các phương pháp dạy học của giáo viên.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên**: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học nêu vấn đề, nâng cao kỹ năng thiết kế bài giảng và tổ chức giờ học tích cực. Mục tiêu đạt 80% giáo viên thành thạo phương pháp trong vòng 1 năm.

- **Xây dựng ngân hàng tình huống có vấn đề mẫu**: Phát triển hệ thống tình huống có vấn đề điển hình phù hợp với nội dung môn GDCD lớp 11, giúp giáo viên dễ dàng áp dụng và sáng tạo trong giảng dạy.

- **Khuyến khích áp dụng phương pháp kết hợp**: Hướng dẫn giáo viên linh hoạt kết hợp phương pháp nêu vấn đề với thuyết trình, đàm thoại và trực quan để tăng hiệu quả dạy học, đặc biệt trong các bài học khó, trừu tượng.

- **Tăng cường giám sát và đánh giá hiệu quả dạy học**: Thiết lập hệ thống đánh giá thường xuyên về việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực, lấy kết quả học tập và phản hồi của học sinh làm chỉ số đánh giá.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên môn Giáo dục công dân**: Nâng cao kỹ năng dạy học tích cực, áp dụng phương pháp nêu vấn đề hiệu quả trong giảng dạy.

- **Nhà quản lý giáo dục**: Xây dựng chính sách đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với thực tiễn địa phương.

- **Sinh viên, học viên cao học ngành Sư phạm**: Tham khảo lý luận và thực tiễn về phương pháp dạy học nêu vấn đề, phục vụ nghiên cứu và thực hành sư phạm.

- **Nhà nghiên cứu giáo dục**: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích về hiệu quả phương pháp dạy học tích cực trong môn GDCD, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Phương pháp dạy học nêu vấn đề là gì?**  
Là phương pháp tổ chức dạy học dựa trên việc tạo ra các tình huống có vấn đề để học sinh chủ động phát hiện, phân tích và giải quyết, từ đó phát triển tư duy sáng tạo và năng lực tự học.

2. **Tại sao phương pháp nêu vấn đề quan trọng trong dạy học GDCD?**  
Phương pháp này giúp học sinh phát huy tính tích cực, chủ động trong học tập, hiểu sâu sắc các vấn đề chính trị - xã hội, hình thành nhân cách và trách nhiệm công dân.

3. **Những khó khăn khi áp dụng phương pháp này là gì?**  
Giáo viên chưa nắm vững kỹ năng, thiếu tài liệu hỗ trợ, học sinh chưa quen với phương pháp học tích cực, và thời gian dạy học hạn chế.

4. **Làm thế nào để xây dựng tình huống có vấn đề hiệu quả?**  
Tình huống phải chứa đựng mâu thuẫn nhận thức, phù hợp trình độ học sinh, kích thích tư duy và liên quan mật thiết đến nội dung bài học.

5. **Phương pháp nêu vấn đề có thể kết hợp với những phương pháp nào?**  
Có thể kết hợp với thuyết trình, đàm thoại, trực quan và thảo luận nhóm để tăng tính sinh động và hiệu quả dạy học.

## Kết luận

- Phương pháp dạy học nêu vấn đề là công cụ hiệu quả để nâng cao chất lượng dạy học môn Giáo dục công dân lớp 11, phát huy tư duy sáng tạo và năng lực tự học của học sinh.  
- Việc áp dụng phương pháp này tại các trường THPT tỉnh Thái Nguyên còn hạn chế do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan.  
- Nghiên cứu đã chỉ ra các biện pháp tích cực hóa phương pháp nêu vấn đề, bao gồm đào tạo giáo viên, xây dựng tình huống mẫu và kết hợp phương pháp linh hoạt.  
- Kết quả thực nghiệm cho thấy học sinh lớp thực nghiệm có kết quả học tập và thái độ học tập tích cực hơn so với lớp đối chứng.  
- Đề nghị các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường tiếp tục hỗ trợ, giám sát và phát triển phương pháp dạy học tích cực nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

**Hành động tiếp theo**: Triển khai các khóa đào tạo chuyên sâu cho giáo viên, xây dựng tài liệu hướng dẫn áp dụng phương pháp nêu vấn đề và tổ chức các buổi hội thảo chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn.

**Kêu gọi**: Các giáo viên, nhà quản lý và nhà nghiên cứu giáo dục hãy cùng nhau thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học để nâng cao chất lượng giáo dục công dân, góp phần xây dựng thế hệ công dân có tri thức và trách nhiệm trong xã hội hiện đại.