Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018, việc phát triển năng lực giao tiếp toán học cho học sinh trung học cơ sở (THCS) trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn Toán. Theo ước tính, học sinh lớp 7 thuộc độ tuổi từ 11 đến 15, giai đoạn chuyển tiếp quan trọng trong phát triển nhận thức và kỹ năng xã hội, đặc biệt cần được rèn luyện năng lực giao tiếp toán học để đáp ứng yêu cầu học tập và thực tiễn. Năng lực giao tiếp toán học không chỉ giúp học sinh hiểu sâu kiến thức mà còn phát triển kỹ năng trình bày, tranh luận và giải quyết vấn đề toán học một cách hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc xây dựng và kiểm nghiệm các biện pháp dạy học môn Toán lớp 7 theo định hướng phát triển năng lực giao tiếp toán học, nhằm nâng cao khả năng đọc hiểu, trình bày và tương tác toán học của học sinh. Phạm vi nghiên cứu được thực hiện tại hai trường THCS Tô Hiệu (quận Lê Chân) và THCS Hồng Thái (huyện An Dương), thành phố Hải Phòng, trong khoảng thời gian từ tháng 10/2022 đến tháng 6/2023. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học Toán, đồng thời hỗ trợ giáo viên và học sinh phát triển năng lực giao tiếp toán học, từ đó nâng cao hiệu quả học tập và ứng dụng toán học trong thực tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về năng lực và năng lực giao tiếp toán học. Theo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể 2018, năng lực được hiểu là sự kết hợp giữa kiến thức, kỹ năng và thái độ nhằm thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ cụ thể. Năng lực toán học được định nghĩa theo chương trình đánh giá học sinh quốc tế PISA là khả năng nhận biết, hiểu và vận dụng toán học trong đời sống.

Năng lực giao tiếp toán học bao gồm các thành tố chính: nghe hiểu, đọc hiểu và ghi chép thông tin toán học; trình bày, diễn đạt ý tưởng toán học bằng lời nói và văn bản; sử dụng hiệu quả ngôn ngữ toán học kết hợp với ngôn ngữ thông thường; thể hiện sự tự tin trong giao tiếp toán học. Các mô hình giao tiếp toán học nhấn mạnh vai trò của ngôn ngữ toán học, biểu diễn toán học và tương tác xã hội trong quá trình học tập.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực nghiệm sư phạm. Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát ý kiến của 30 giáo viên và 100 học sinh lớp 7 tại hai trường THCS Tô Hiệu và Hồng Thái, cùng với kết quả các bài kiểm tra đánh giá năng lực giao tiếp toán học.

Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện và mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho đối tượng nghiên cứu. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả và phân tích so sánh tỷ lệ phần trăm, kết hợp với phân tích định tính từ phỏng vấn và quan sát. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 10/2022 đến tháng 6/2023, bao gồm các giai đoạn khảo sát, xây dựng biện pháp, thực nghiệm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ quan tâm của giáo viên và nhà trường: 65% giáo viên và cán bộ quản lý tại hai trường rất quan tâm đến việc dạy học môn Toán lớp 7 theo định hướng phát triển năng lực giao tiếp toán học. 82% giáo viên đánh giá chương trình giáo dục phổ thông 2018 phù hợp với mục tiêu này.

  2. Hiện trạng năng lực giao tiếp toán học của học sinh: Khoảng 35% học sinh có kỹ năng đọc, hiểu, nghe và nói toán ở mức trung bình, trong khi 24% được đánh giá yếu kém. Kỹ năng phát hiện và giải quyết vấn đề chiếm tỷ lệ yếu nhất với 28%.

  3. Hiệu quả các phương pháp dạy học tích cực: 100% giáo viên áp dụng đồng bộ các phương pháp như dạy học nhóm, nghiên cứu trường hợp, giải quyết vấn đề, trò chơi và dạy học theo dự án nhằm phát triển năng lực giao tiếp toán học.

  4. Phản hồi của học sinh: 74% học sinh cho rằng việc dạy học theo định hướng phát triển năng lực giao tiếp toán học rất hiệu quả, 62% nhận thấy năng lực giao tiếp toán học là rất cần thiết.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy sự đồng thuận cao giữa giáo viên và học sinh về tầm quan trọng của năng lực giao tiếp toán học trong dạy học môn Toán lớp 7. Tuy nhiên, kỹ năng giao tiếp toán học của học sinh còn hạn chế, đặc biệt là kỹ năng trình bày và giải quyết vấn đề, phản ánh qua tỷ lệ phần trăm học sinh yếu kém và trung bình. Nguyên nhân có thể do giáo viên chưa hoàn toàn nắm vững biểu hiện năng lực giao tiếp toán học và còn lúng túng trong tổ chức các hoạt động phát triển năng lực này.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, việc phát triển năng lực giao tiếp toán học thông qua các hình thức giao tiếp đa dạng như nói, viết, tranh luận và sử dụng ngôn ngữ toán học được khẳng định là phương pháp hiệu quả. Việc áp dụng đồng bộ các phương pháp dạy học tích cực tại hai trường nghiên cứu đã góp phần nâng cao sự tương tác và phát triển kỹ năng giao tiếp toán học cho học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm các kỹ năng giao tiếp toán học của học sinh trước và sau thực nghiệm, cũng như bảng so sánh mức độ quan tâm và nhận thức của giáo viên về năng lực giao tiếp toán học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về năng lực giao tiếp toán học và phương pháp dạy học tích cực cho giáo viên Toán lớp 7, nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng tổ chức các hoạt động phát triển năng lực giao tiếp. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng, chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo Hải Phòng.

  2. Xây dựng và áp dụng các bài giảng mẫu phát triển năng lực giao tiếp toán học: Thiết kế các bài giảng minh họa kết hợp các hình thức giao tiếp đa dạng như thảo luận nhóm, trình bày, tranh luận và viết toán học. Thời gian: 3 tháng, chủ thể: giáo viên bộ môn Toán tại các trường THCS.

  3. Tăng cường sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học: Khuyến khích sử dụng phần mềm hỗ trợ học tập toán học để học sinh có thể thực hành giao tiếp toán học qua các biểu diễn trực quan và tương tác trực tuyến. Thời gian: 1 năm, chủ thể: nhà trường và giáo viên.

  4. Tổ chức các hoạt động ngoại khóa và câu lạc bộ toán học: Tạo môi trường giao tiếp toán học thực tế, giúp học sinh phát triển kỹ năng trình bày, tranh luận và giải quyết vấn đề toán học. Thời gian: liên tục trong năm học, chủ thể: nhà trường và giáo viên phụ trách.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Toán THCS: Nghiên cứu cung cấp các biện pháp và phương pháp dạy học phát triển năng lực giao tiếp toán học, giúp giáo viên nâng cao hiệu quả giảng dạy và tổ chức hoạt động học tập.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và triển khai các chương trình đổi mới phương pháp dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực.

  3. Sinh viên ngành Sư phạm Toán: Tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn dạy học phát triển năng lực giao tiếp toán học, hỗ trợ nghiên cứu và thực hành sư phạm.

  4. Nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích về năng lực giao tiếp toán học ở học sinh lớp 7, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực giao tiếp toán học là gì?
    Năng lực giao tiếp toán học là khả năng nghe, đọc hiểu, trình bày và trao đổi các thông tin toán học bằng lời nói, văn bản và các biểu diễn toán học phù hợp với đối tượng giao tiếp. Ví dụ, học sinh có thể trình bày lời giải bài toán bằng ngôn ngữ toán học kết hợp với ngôn ngữ tự nhiên.

  2. Tại sao cần phát triển năng lực giao tiếp toán học cho học sinh lớp 7?
    Giai đoạn lớp 7 là thời điểm học sinh bắt đầu phát triển tư duy logic và kỹ năng xã hội, năng lực giao tiếp toán học giúp các em hiểu sâu kiến thức, tự tin trình bày và giải quyết vấn đề, từ đó nâng cao hiệu quả học tập.

  3. Các phương pháp dạy học nào hỗ trợ phát triển năng lực giao tiếp toán học?
    Các phương pháp như dạy học nhóm, giải quyết vấn đề, trò chơi, nghiên cứu trường hợp và dạy học theo dự án đều tạo điều kiện cho học sinh giao tiếp, thảo luận và trình bày ý tưởng toán học.

  4. Làm thế nào để đánh giá năng lực giao tiếp toán học của học sinh?
    Có thể đánh giá qua các bài kiểm tra kỹ năng đọc hiểu, nghe hiểu, trình bày bài giải, thảo luận nhóm và các hoạt động thực hành giao tiếp toán học. Ví dụ, đánh giá sự chính xác và logic trong bài trình bày của học sinh.

  5. Những khó khăn thường gặp khi phát triển năng lực giao tiếp toán học?
    Khó khăn bao gồm giáo viên chưa nắm rõ biểu hiện năng lực giao tiếp, học sinh thiếu tự tin, kỹ năng ngôn ngữ toán học còn yếu và hạn chế về cơ sở vật chất hỗ trợ dạy học tích cực.

Kết luận

  • Luận văn đã xác định rõ các biểu hiện và thành tố của năng lực giao tiếp toán học phù hợp với học sinh lớp 7 theo chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Kết quả khảo sát cho thấy giáo viên và học sinh đều đánh giá cao tầm quan trọng của năng lực giao tiếp toán học nhưng kỹ năng này ở học sinh còn hạn chế.
  • Các biện pháp dạy học tích cực được đề xuất và thực nghiệm đã góp phần nâng cao năng lực giao tiếp toán học cho học sinh.
  • Cần tiếp tục đào tạo giáo viên, xây dựng bài giảng mẫu và tăng cường ứng dụng công nghệ để phát triển năng lực giao tiếp toán học hiệu quả hơn.
  • Giai đoạn tiếp theo là mở rộng thực nghiệm tại nhiều trường THCS khác và phát triển tài liệu hướng dẫn chi tiết cho giáo viên.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất để nâng cao năng lực giao tiếp toán học cho học sinh lớp 7, góp phần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực toàn diện.