Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục hiện đại, phát triển tính tự chủ của người học được xem là yếu tố then chốt giúp học sinh nâng cao hiệu quả học tập và chuẩn bị cho tương lai. Tại Việt Nam, đặc biệt là ở các trường trung học phổ thông, việc phát triển kỹ năng đọc và tự học vẫn còn nhiều hạn chế do phương pháp giảng dạy truyền thống chưa khuyến khích học sinh chủ động trong quá trình học. Theo ước tính, khoảng 90% học sinh lớp 10 tại một trường trung học phổ thông ở Hà Nội chưa quen với việc sử dụng portfolio đọc như một công cụ học tập nhằm phát triển tính tự chủ. Nghiên cứu này được thực hiện trong 15 tuần với sự tham gia của 30 học sinh lớp 10 nhằm khảo sát hiệu quả của việc sử dụng portfolio đọc như một hoạt động học tập để phát triển tính tự chủ của học sinh.

Mục tiêu chính của nghiên cứu là đánh giá tác động của portfolio đọc đến sự phát triển tính tự chủ trong kỹ năng đọc của học sinh, đồng thời khảo sát nhận thức, động lực và mức độ tham gia của học sinh khi sử dụng phương pháp này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào học sinh lớp 10 tại một trường trung học phổ thông ở Hà Nội trong học kỳ hai năm học 2022-2023. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp bằng chứng thực nghiệm về lợi ích của portfolio đọc trong việc nâng cao kỹ năng tự học, từ đó góp phần cải tiến phương pháp giảng dạy tiếng Anh và phát triển chương trình học phù hợp hơn với nhu cầu của học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về tính tự chủ của người học (learner autonomy) và vai trò của portfolio trong giáo dục. Theo Little (1991) và Benson (2001), tính tự chủ được định nghĩa là khả năng người học kiểm soát quá trình học tập của chính mình, bao gồm việc thiết lập mục tiêu, lựa chọn chiến lược và tự đánh giá kết quả. Dam và Legenhausen (2017) mở rộng khung lý thuyết này với ba chiều: nhận thức, cảm xúc và xã hội, nhấn mạnh sự cần thiết của kỹ năng tự điều chỉnh, động lực và tương tác xã hội để phát triển tính tự chủ toàn diện.

Portfolio được định nghĩa là một bộ sưu tập có mục đích các sản phẩm học tập của học sinh, thể hiện sự nỗ lực, tiến bộ và thành tựu trong một hoặc nhiều lĩnh vực (Paulson et al., 1991). Portfolio đọc là một dạng portfolio tập trung vào việc lựa chọn, phản ánh và đánh giá các tài liệu đọc, giúp học sinh phát triển kỹ năng đọc sâu sắc và khả năng tự học. Các khái niệm chính bao gồm: lựa chọn văn bản, phản ánh và phản hồi, tổ chức và ghi chép quá trình đọc.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp (mixed-methods) với thiết kế nghiên cứu hành động (action research) nhằm vừa thu thập dữ liệu định lượng, vừa khai thác sâu các trải nghiệm của học sinh. Cỡ mẫu gồm 30 học sinh lớp 10 tại một trường trung học phổ thông ở Hà Nội, được chọn theo phương pháp thuận tiện. Thời gian nghiên cứu kéo dài 15 tuần trong học kỳ hai năm học 2022-2023.

Dữ liệu định lượng được thu thập qua ba bộ bảng hỏi: trước khi sử dụng portfolio, sau khi kết thúc quá trình sử dụng, và bảng hỏi đánh giá tác động của portfolio đến tính tự chủ. Dữ liệu định tính được thu thập qua các bài viết phản ánh của học sinh về trải nghiệm và nhận thức trong quá trình sử dụng portfolio đọc. Phân tích dữ liệu định lượng sử dụng biểu đồ, bảng tần suất, phân tích phần trăm và bảng chéo để so sánh mức độ tự chủ trước và sau can thiệp. Phân tích định tính áp dụng phương pháp phân tích chủ đề (thematic analysis) để rút ra các chủ đề về thuận lợi, khó khăn và tác động của portfolio đối với học sinh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng cường tính tự chủ trong đọc: Kết quả bảng hỏi cho thấy 85% học sinh cảm nhận sự cải thiện rõ rệt về khả năng tự quản lý việc đọc, bao gồm việc tự đặt mục tiêu, lựa chọn tài liệu và tự đánh giá tiến trình học tập. Tỷ lệ này tăng lên từ mức 40% trước khi sử dụng portfolio.

  2. Động lực và sự tham gia: 90% học sinh thể hiện sự hứng thú và tích cực tham gia vào hoạt động đọc khi sử dụng portfolio, cao hơn 50% so với trước đó. Học sinh cho biết việc được tự do chọn lựa văn bản phù hợp với sở thích giúp tăng động lực học tập.

  3. Phát triển kỹ năng phản ánh và tư duy phản biện: Qua các bài viết phản ánh, hơn 70% học sinh nhận thấy họ có khả năng phân tích, tổng hợp và đánh giá nội dung đọc tốt hơn, đồng thời phát triển kỹ năng tư duy phản biện.

  4. Khó khăn trong quá trình thực hiện: Khoảng 30% học sinh gặp khó khăn trong việc lựa chọn tài liệu phù hợp và duy trì thói quen ghi chép, phản ánh đều đặn. Một số học sinh còn thiếu tự tin trong việc tự đánh giá và cần sự hỗ trợ từ giáo viên.

Thảo luận kết quả

Việc sử dụng portfolio đọc đã góp phần nâng cao tính tự chủ của học sinh lớp 10 thông qua việc khuyến khích họ chủ động trong việc lựa chọn và phản ánh về tài liệu đọc. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trước đây cho thấy portfolio giúp phát triển kỹ năng tự điều chỉnh và tăng động lực học tập (Nguyen, 2018; Tran, 2019). Biểu đồ so sánh mức độ tự chủ trước và sau can thiệp minh họa rõ sự chuyển biến tích cực, đồng thời bảng phân tích tần suất cho thấy sự gia tăng đáng kể trong việc tự đặt mục tiêu và tự đánh giá.

Khó khăn trong việc lựa chọn tài liệu và duy trì thói quen phản ánh phản ánh thực tế hạn chế về kỹ năng tự học ban đầu của học sinh, đồng thời nhấn mạnh vai trò quan trọng của giáo viên trong việc hướng dẫn và hỗ trợ. Phản hồi từ học sinh cho thấy sự cần thiết của việc cung cấp các mẫu văn bản đa dạng và các buổi hướng dẫn kỹ năng đọc chiến lược để giảm bớt khó khăn này.

Những phát hiện này có ý nghĩa quan trọng trong việc thiết kế các hoạt động học tập nhằm phát triển tính tự chủ, đặc biệt trong bối cảnh giáo dục phổ thông tại Việt Nam, nơi mà phương pháp giảng dạy truyền thống vẫn chiếm ưu thế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các buổi tập huấn kỹ năng sử dụng portfolio đọc: Giáo viên cần được đào tạo bài bản về cách hướng dẫn học sinh xây dựng và duy trì portfolio, tập trung vào kỹ năng lựa chọn tài liệu, ghi chép và phản ánh. Thời gian thực hiện: trong vòng 1 học kỳ; Chủ thể: Ban giám hiệu và phòng đào tạo.

  2. Phát triển ngân hàng tài liệu đọc đa dạng và phù hợp: Cung cấp các văn bản đa dạng về chủ đề, độ khó và thể loại để học sinh dễ dàng lựa chọn, tăng tính cá nhân hóa và hứng thú học tập. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Giáo viên bộ môn và tổ chuyên môn.

  3. Tích hợp portfolio đọc vào chương trình học chính khóa: Portfolio nên được xem là một phần đánh giá thường xuyên, giúp học sinh có động lực duy trì thói quen tự học và tự đánh giá. Thời gian: bắt đầu từ năm học tiếp theo; Chủ thể: Ban giám hiệu và giáo viên.

  4. Tăng cường phản hồi cá nhân từ giáo viên: Giáo viên cần cung cấp phản hồi kịp thời, cụ thể và mang tính xây dựng để hỗ trợ học sinh phát triển kỹ năng tự đánh giá và tự điều chỉnh học tập. Thời gian: trong suốt quá trình học; Chủ thể: Giáo viên bộ môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiếng Anh trung học phổ thông: Nghiên cứu cung cấp phương pháp và công cụ thực tiễn để phát triển tính tự chủ cho học sinh, giúp cải thiện hiệu quả giảng dạy kỹ năng đọc.

  2. Nhà quản lý giáo dục và ban giám hiệu: Tham khảo để xây dựng chính sách và kế hoạch đào tạo giáo viên, đồng thời tích hợp các hoạt động phát triển tự học vào chương trình giảng dạy.

  3. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành sư phạm tiếng Anh: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn về việc ứng dụng portfolio trong phát triển kỹ năng tự học, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Chuyên gia phát triển chương trình học: Giúp thiết kế các chương trình học tập linh hoạt, khuyến khích học sinh chủ động và phát triển kỹ năng tư duy phản biện thông qua portfolio đọc.

Câu hỏi thường gặp

  1. Portfolio đọc là gì và tại sao nên sử dụng trong giảng dạy?
    Portfolio đọc là bộ sưu tập các tài liệu đọc, ghi chép và phản ánh của học sinh nhằm theo dõi quá trình học tập. Nó giúp học sinh phát triển kỹ năng tự học, tự đánh giá và tăng động lực học tập thông qua việc chủ động lựa chọn và phản ánh về tài liệu.

  2. Làm thế nào để học sinh bắt đầu xây dựng portfolio đọc hiệu quả?
    Học sinh cần được hướng dẫn rõ ràng về mục tiêu, cách lựa chọn tài liệu phù hợp, cách ghi chép và viết phản ánh. Giáo viên nên cung cấp mẫu và tổ chức các buổi hướng dẫn thực hành để hỗ trợ học sinh làm quen với phương pháp này.

  3. Portfolio đọc có phù hợp với tất cả trình độ học sinh không?
    Portfolio đọc có thể điều chỉnh phù hợp với nhiều trình độ khác nhau bằng cách lựa chọn tài liệu phù hợp và thiết kế các nhiệm vụ phản ánh phù hợp với năng lực học sinh, từ đó phát triển dần kỹ năng tự học.

  4. Những khó khăn thường gặp khi áp dụng portfolio đọc là gì?
    Học sinh có thể gặp khó khăn trong việc lựa chọn tài liệu phù hợp, duy trì thói quen ghi chép và phản ánh đều đặn, cũng như thiếu tự tin trong tự đánh giá. Giáo viên cần hỗ trợ và cung cấp phản hồi kịp thời để khắc phục.

  5. Làm thế nào để giáo viên đánh giá hiệu quả của portfolio đọc?
    Giáo viên có thể sử dụng các tiêu chí đánh giá rõ ràng về nội dung, sự đa dạng của tài liệu, chất lượng phản ánh và tiến bộ của học sinh qua từng giai đoạn. Phản hồi định kỳ và thảo luận nhóm cũng giúp đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phương pháp.

Kết luận

  • Việc sử dụng portfolio đọc đã chứng minh hiệu quả trong việc phát triển tính tự chủ của học sinh lớp 10 tại một trường trung học phổ thông ở Hà Nội.
  • Học sinh tăng cường khả năng tự đặt mục tiêu, lựa chọn tài liệu và tự đánh giá tiến trình học tập, đồng thời nâng cao động lực và sự tham gia tích cực.
  • Portfolio đọc giúp phát triển kỹ năng phản ánh, tư duy phản biện và khả năng tự học, góp phần nâng cao chất lượng học tập tiếng Anh.
  • Một số khó khăn như lựa chọn tài liệu và duy trì thói quen phản ánh cần được khắc phục thông qua sự hỗ trợ và hướng dẫn của giáo viên.
  • Các bước tiếp theo bao gồm đào tạo giáo viên, phát triển tài liệu phù hợp và tích hợp portfolio vào chương trình học chính khóa nhằm nhân rộng hiệu quả của phương pháp này.

Hãy áp dụng và điều chỉnh phương pháp portfolio đọc trong lớp học của bạn để thúc đẩy sự phát triển tính tự chủ và nâng cao chất lượng học tập của học sinh!