Phát Triển Năng Lực Hợp Tác Cho Học Sinh Thông Qua Dạy Học Hợp Tác Kết Hợp Với Kỹ Thuật Dạy Học Trong Hóa Học 11

• Tác giả: Nguyễn Thị Như Trang
• Người hướng dẫn: TS. Phạm Thị Bình
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Sư phạm Hóa học
• Đề tài: Phát Triển Năng Lực Hợp Tác Cho Học Sinh Qua Dạy Học Hợp Tác Trong Hóa Học 11
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
• MỤC LỤC
• DANH MỤC BẢNG
• DANH MỤC HÌNH
• MỞ ĐẦU
• 0.1. Lí do chọn đề tài
• 0.2. Mục đích nghiên cứu
• 0.3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
• 0.3.1. Khách thể nghiên cứu
• 0.3.2. Đối tượng nghiên cứu
• 0.4. Câu hỏi nghiên cứu
• 0.5. Phạm vi nghiên cứu
• 0.6. Nhiệm vụ nghiên cứu
• 0.7. Giả thuyết khoa học
• 0.8. Phƣơng pháp nghiên cứu
• 0.8.1. Các phƣơng pháp nghiên cứu lí thuyết
• 0.8.2. Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn
• 0.8.3. Phƣơng pháp toán học thống kê
• 0.9. Đóng góp mới của đề tài
• 0.10. Cấu trúc của đề tài
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC Ở TRƯỜNG THPT
• 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
• 1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài
• 1.1.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam
• 1.2. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học Hóa học
• 1.3. Một số quan điểm chỉ đạo đổi mới giáo dục trung học
• 1.4. Đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học
• 1.5. Phát triển năng lực cho học sinh trong dạy học Hoá học
• 1.5.1. Khái niệm về năng lực
• 1.5.2. Cấu trúc của năng lực
• 1.5.3. Các năng lực đặc thù cần phát triển cho học sinh trung học phổ thông trong môn hóa học
• 1.6. Phát triển năng lực hợp tác cho học sinh trong dạy học
• 1.6.1. Khái niệm năng lực hợp tác
• 1.6.2. Cấu trúc năng lực hợp tác
• 1.6.3. Biểu hiện của NL hợp tác
• 1.7. Các phương pháp đánh giá năng lực
• 1.8. Phƣơng pháp dạy học hợp tác
• 1.8.1. Khái niệm về PPDHHT
• 1.8.2. Những ưu điểm và hạn chế của phương pháp dạy học hợp tác
• 1.8.3. Những biện pháp phát huy vai trò của học sinh trong hoạt động nhóm
• 1.8.4. Một số kĩ thuật dạy học tích cực sử dụng trong dạy học theo phƣơng pháp dạy học hợp tác
• 1.8.4.1. Kĩ thuật đặt câu hỏi
• 1.8.4.2. Kĩ thuật mảnh ghép
• 1.8.4.3. Kĩ thuật sử dụng sơ đồ tư duy
• 1.9. Thực trạng về việc sử dụng phƣơng pháp dạy học hợp tác và kĩ thuật dạy học ở một số trường THPT thuộc thành phố Hà Nội và Hải Phòng
• 1.9.1. Mục đích điều tra
• 1.9.2. Nội dung điều tra
• 1.9.3. Đối tượng, địa bàn điều tra
• 1.9.4. Phương pháp điều tra
• 1.9.5. Kết quả điều tra
• 1.10. TIỂU KẾT CHƯƠNG 1
• 2. CHƯƠNG 2: SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC HỢP TÁC KẾT HỢP CÁC KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH CỰC TRONG DẠY HỌC PHẦN DẪN XUẤT CỦA HIĐROCACBON - HÓA HỌC 11
• 2.1. Vị trí, mục tiêu, nội dung phần dẫn xuất của hiđrocacbon – Hóa học 11
• 2.1.1. Vị trí, mục tiêu
• 2.1.2. Sự phù hợp của việc vận dụng phƣơng pháp dạy học hợp tác và một số kĩ thuật dạy học vào phần dẫn xuất của hiđrocacbon - Hóa học 11
• 2.1.3. Một số ví dụ vận dụng phƣơng pháp dạy học hợp tác kết hợp với kĩ thuật dạy học
• 2.2. Kế hoạch dạy học bài 45: Axit cacboxylic (tiết 2)
• 2.3. Kế hoạch dạy học bài 40
• 2.4. Kế hoạch dạy bài 46: LUYỆN TẬP
• 2.5. Thiết kế bảng tiêu chí và công cụ đánh giá năng lực hợp tác của HS
• 2.5.1. Thiết kế bảng tiêu chí đánh giá năng lực hợp tác
• 2.5.2. Công cụ đánh giá năng lực hợp tác
• 2.6. TIỂU KẾT CHƯƠNG 2
• 3. CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
• 3.1. Mục đích, nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm
• 3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm
• 3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm
• 3.2. Xử lí dữ liệu, phân tích và rút ra kết luận
• 3.2.1. Nội dung và kế hoạch dạy thực nghiệm sư phạm
• 3.2.2. Tiến trình thực nghiệm sư phạm
• 3.2.3. Thu các phiếu đánh giá, bài kiểm tra để tập hợp dữ liệu, xử lí và phân tích, kết luận
• 3.2.4. Xử lí số liệu và kết quả thực nghiệm
• 3.2.4.1. Phương pháp xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm
• 3.2.4.2. Đại lượng kiểm định t (hằng số Student)
• 3.2.5. Xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm
• 3.2.6. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm
• 3.2.6.1. Phân tích định tính
• 3.2.6.2. Phân tích định lượng
• 3.3. TIỂU KẾT CHƯƠNG 3
• KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về Dạy Học Hợp Tác Phát Triển Năng Lực Hóa 11

Dạy học hợp tác (DHHT) không phải là một khái niệm mới, mà đã có lịch sử phát triển lâu dài trên thế giới. Từ những ý tưởng sơ khai về học tập nhóm của người Do Thái đến những nghiên cứu bài bản của các nhà giáo dục như John Dewey, DHHT ngày càng được khẳng định vai trò quan trọng trong giáo dục hiện đại. Tại Việt Nam, tư tưởng "học thầy không tày học bạn" đã thể hiện tinh thần hợp tác trong học tập từ xa xưa. Trong bối cảnh đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) hiện nay, DHHT được quan tâm và ứng dụng rộng rãi nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh. Tuy nhiên, việc triển khai DHHT hiệu quả vẫn còn nhiều thách thức, đòi hỏi sự nghiên cứu và vận dụng sáng tạo từ giáo viên. Việc phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua DHHT là một yêu cầu cấp thiết trong chương trình giáo dục phổ thông mới, đặc biệt trong môn Hóa học 11, nơi kiến thức và kỹ năng thực hành có mối liên hệ mật thiết.

1.1. Lịch sử phát triển của dạy học hợp tác trên thế giới

Dạy học hợp tác có nguồn gốc từ các nền văn hóa khác nhau, với những ý tưởng ban đầu về học tập nhóm và sự hỗ trợ lẫn nhau giữa người học. Các nhà giáo dục như Marco Fabio Quintilian và Jan Amôt Komenxki đã sớm nhận ra lợi ích của việc học tập thông qua tương tác và giảng giải cho người khác. Đến thế kỷ 20, các nhà nghiên cứu như John Dewey, Kurt Lewin và Elliot Aronson đã có những đóng góp quan trọng trong việc xây dựng lý thuyết và mô hình DHHT. Các nghiên cứu cho thấy DHHT có thể cải thiện thành tích học tập, tăng cường sự tham gia và phát triển các kỹ năng xã hội cho học sinh. David W. Johnson và Roger T. Johnson thuộc trường Đại học Minnesota và Robert Slavin thuộc viện Johns Hopkins cùng với nhiều nhà nghiên cứu khác đã phát triển giáo dục hợp tác thành một trong những PPDH hiện đại nhất hiện nay.

1.2. Thực trạng dạy học hợp tác tại Việt Nam hiện nay

Tại Việt Nam, tư tưởng học tập hợp tác đã tồn tại từ lâu đời, thể hiện qua câu tục ngữ "học thầy không tày học bạn". Tuy nhiên, việc triển khai DHHT một cách bài bản và có hệ thống vẫn còn nhiều hạn chế. Nhiều giáo viên còn lúng túng trong việc thiết kế các hoạt động nhóm hiệu quả, dẫn đến tình trạng DHHT mang tính hình thức. Để DHHT thực sự phát huy hiệu quả, cần có sự đổi mới về nhận thức và phương pháp từ cả giáo viên và học sinh. Cần có những nghiên cứu sâu sắc hơn về cách thức vận dụng DHHT phù hợp với đặc điểm của từng môn học và từng đối tượng học sinh. Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động của học sinh, cùng với trào lưu hội nhập quốc tế, các nhà nghiên cứu đã nhận thấy cần phải tổ chức cho học tập hợp tác theo nhóm.

II. Vấn Đề Thiếu Kỹ Năng Hợp Tác Trong Dạy Hóa Học 11

Mặc dù DHHT được đánh giá cao về tiềm năng phát triển năng lực cho học sinh, thực tế triển khai vẫn còn nhiều khó khăn. Một trong những vấn đề lớn nhất là học sinh thiếu kỹ năng hợp tác hiệu quả. Nhiều em chưa biết cách lắng nghe, chia sẻ, phân công nhiệm vụ, giải quyết xung đột trong nhóm. Điều này dẫn đến tình trạng một số học sinh làm việc quá nhiều, trong khi những em khác lại ỷ lại, không đóng góp. Bên cạnh đó, giáo viên cũng gặp khó khăn trong việc thiết kế các hoạt động nhóm phù hợp, đánh giá năng lực hợp tác của học sinh một cách khách quan. Việc thiếu các công cụ và tiêu chí đánh giá rõ ràng khiến cho việc cải thiện kỹ năng hợp tác của học sinh trở nên khó khăn hơn. Năng lực hợp tác là một năng lực quan trọng trong xã hội hiện đại các rất nhiều tác dụng trong quá trình dạy học ở phổ thông trung học nên việc phát triển năng lực này cho học sinh rất cần thiết.

2.1. Học sinh thiếu kỹ năng làm việc nhóm hiệu quả

Một trong những rào cản lớn nhất đối với DHHT là sự thiếu hụt kỹ năng làm việc nhóm của học sinh. Nhiều em chưa được trang bị đầy đủ các kỹ năng như giao tiếp, lắng nghe, chia sẻ, phân công nhiệm vụ, giải quyết xung đột. Điều này dẫn đến tình trạng hoạt động nhóm kém hiệu quả, không đạt được mục tiêu học tập. Cần có những biện pháp cụ thể để rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm cho học sinh, giúp các em biết cách hợp tác và hỗ trợ lẫn nhau trong quá trình học tập. Kỹ năng làm việc nhóm là một yếu tố then chốt để DHHT thành công.

2.2. Giáo viên gặp khó khăn trong thiết kế và đánh giá DHHT

Giáo viên đóng vai trò quan trọng trong việc triển khai DHHT hiệu quả. Tuy nhiên, nhiều giáo viên gặp khó khăn trong việc thiết kế các hoạt động nhóm phù hợp với nội dung bài học và trình độ của học sinh. Bên cạnh đó, việc đánh giá năng lực hợp tác của học sinh cũng là một thách thức lớn. Cần có những hướng dẫn cụ thể và các công cụ hỗ trợ để giúp giáo viên thiết kế và đánh giá DHHT một cách hiệu quả. Vai trò của giáo viên trong dạy học hợp tác là người hướng dẫn, hỗ trợ và tạo điều kiện cho học sinh phát huy tối đa khả năng của mình.

III. Phương Pháp Dạy Học Hợp Tác Kết Hợp Kỹ Thuật Tích Cực

Để giải quyết vấn đề thiếu kỹ năng hợp tác, cần áp dụng phương pháp DHHT kết hợp với các kỹ thuật dạy học tích cực. Các kỹ thuật như "mảnh ghép", "sơ đồ tư duy", "khăn trải bàn" có thể giúp học sinh tham gia tích cực hơn vào hoạt động nhóm, phát huy khả năng tư duy sáng tạo và giải quyết vấn đề. Việc kết hợp các kỹ thuật này với DHHT giúp tạo ra một môi trường học tập tương tác, khuyến khích học sinh chia sẻ ý tưởng, hỗ trợ lẫn nhau và cùng nhau xây dựng kiến thức. Giáo viên cần lựa chọn các kỹ thuật phù hợp với nội dung bài học và mục tiêu phát triển năng lực hợp tác cho học sinh. Phương pháp dạy học hợp tác (PPDHHT) được giáo viên (GV) hết sức quan tâm và vận dụng trong dạy học.

3.1. Kỹ thuật mảnh ghép tăng cường tính hợp tác trong nhóm

Kỹ thuật mảnh ghép là một phương pháp DHHT hiệu quả, trong đó mỗi thành viên trong nhóm được giao một phần kiến thức khác nhau và phải chia sẻ phần kiến thức đó với các thành viên còn lại để hoàn thành nhiệm vụ chung. Kỹ thuật này giúp tăng cường tính hợp tác, khuyến khích học sinh lắng nghe, chia sẻ và hỗ trợ lẫn nhau. Kỹ thuật mảnh ghép giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về nội dung bài học và phát triển kỹ năng làm việc nhóm.

3.2. Sơ đồ tư duy hỗ trợ tổ chức và hệ thống hóa kiến thức

Sơ đồ tư duy là một công cụ hữu ích để tổ chức và hệ thống hóa kiến thức. Trong DHHT, sơ đồ tư duy có thể được sử dụng để giúp học sinh cùng nhau xây dựng một bức tranh tổng quan về nội dung bài học, xác định các mối liên hệ giữa các khái niệm và phát triển khả năng tư duy phản biện. Kỹ thuật sử dụng sơ đồ tư duy giúp học sinh ghi nhớ kiến thức lâu hơn và phát triển kỹ năng tư duy logic.

3.3. Kỹ thuật khăn trải bàn khuyến khích sự tham gia của mọi thành viên

Kỹ thuật khăn trải bàn là một phương pháp DHHT đơn giản nhưng hiệu quả, trong đó mỗi thành viên trong nhóm viết ý kiến của mình lên một tờ giấy lớn (khăn trải bàn) và sau đó chia sẻ với các thành viên còn lại. Kỹ thuật này giúp khuyến khích sự tham gia của mọi thành viên trong nhóm, tạo ra một môi trường học tập cởi mở và thân thiện. Kỹ thuật khăn trải bàn giúp học sinh tự tin hơn trong việc bày tỏ ý kiến và phát triển kỹ năng giao tiếp.

IV. Ứng Dụng Dạy Phần Dẫn Xuất Hiđrocacbon Hóa Học 11

Phần dẫn xuất của hiđrocacbon trong chương trình Hóa học 11 là một nội dung phù hợp để áp dụng DHHT kết hợp với các kỹ thuật dạy học tích cực. Các bài học về ancol, phenol, andehit, axit cacboxylic có nhiều kiến thức liên quan đến cấu trúc, tính chất, ứng dụng của các hợp chất hữu cơ. Giáo viên có thể thiết kế các hoạt động nhóm để học sinh cùng nhau tìm hiểu, phân tích, so sánh các hợp chất này, từ đó phát triển năng lực hợp tác và tư duy sáng tạo. Việc sử dụng các bài tập thực hành, thí nghiệm nhóm cũng giúp học sinh củng cố kiến thức và rèn luyện kỹ năng thực hành. Dạy học hợp tác Hóa học 11 giúp học sinh chủ động khám phá kiến thức.

4.1. Thiết kế hoạt động nhóm tìm hiểu về ancol và phenol

Trong bài học về ancol và phenol, giáo viên có thể chia học sinh thành các nhóm nhỏ và giao cho mỗi nhóm một nhiệm vụ khác nhau, ví dụ như tìm hiểu về cấu trúc, tính chất vật lý, tính chất hóa học, ứng dụng của ancol hoặc phenol. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ, các nhóm sẽ chia sẻ kết quả với nhau, tạo thành một bức tranh tổng quan về hai loại hợp chất này. Hoạt động nhóm trong Hóa học giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về kiến thức.

4.2. Thí nghiệm nhóm về tính chất của axit cacboxylic

Trong bài học về axit cacboxylic, giáo viên có thể tổ chức cho học sinh thực hiện các thí nghiệm nhóm để kiểm chứng các tính chất hóa học của axit cacboxylic, ví dụ như tác dụng với kim loại, bazơ, muối. Việc thực hiện thí nghiệm nhóm giúp học sinh củng cố kiến thức, rèn luyện kỹ năng thực hành và phát triển năng lực hợp tác. Thực hành Hóa học 11 theo nhóm giúp học sinh ghi nhớ kiến thức lâu hơn.

V. Đánh Giá Năng Lực Hợp Tác Của Học Sinh Trong Hóa Học 11

Đánh giá năng lực hợp tác là một phần quan trọng trong quá trình DHHT. Giáo viên cần xây dựng các tiêu chí đánh giá rõ ràng, khách quan, dựa trên các biểu hiện cụ thể của năng lực hợp tác, ví dụ như khả năng lắng nghe, chia sẻ, phân công nhiệm vụ, giải quyết xung đột. Các công cụ đánh giá có thể bao gồm phiếu quan sát, bảng kiểm, bài tự đánh giá của học sinh, bài đánh giá của giáo viên. Việc đánh giá thường xuyên, liên tục giúp học sinh nhận ra điểm mạnh, điểm yếu của mình và có kế hoạch cải thiện kỹ năng hợp tác. Đánh giá năng lực hợp tác giúp học sinh phát triển toàn diện.

5.1. Xây dựng tiêu chí đánh giá năng lực hợp tác chi tiết

Để đánh giá năng lực hợp tác một cách khách quan, cần xây dựng các tiêu chí đánh giá chi tiết, dựa trên các biểu hiện cụ thể của năng lực này. Các tiêu chí có thể bao gồm khả năng lắng nghe, chia sẻ, phân công nhiệm vụ, giải quyết xung đột, tôn trọng ý kiến của người khác. Tiêu chí đánh giá năng lực cần được thông báo rõ ràng cho học sinh trước khi thực hiện hoạt động nhóm.

5.2. Sử dụng phiếu quan sát và bảng kiểm để đánh giá

Phiếu quan sát và bảng kiểm là các công cụ hữu ích để đánh giá năng lực hợp tác của học sinh trong quá trình hoạt động nhóm. Giáo viên có thể sử dụng các công cụ này để ghi lại các hành vi, thái độ của học sinh và đánh giá mức độ đáp ứng của học sinh đối với các tiêu chí đã đề ra. Công cụ đánh giá năng lực cần đảm bảo tính khách quan và tin cậy.

VI. Kết Luận Phát Triển Năng Lực Hợp Tác Tương Lai Hóa Học 11

Phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua DHHT kết hợp với các kỹ thuật dạy học tích cực là một hướng đi đúng đắn, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. Việc áp dụng phương pháp này không chỉ giúp học sinh nắm vững kiến thức, kỹ năng môn Hóa học 11 mà còn phát triển các năng lực cần thiết để thành công trong cuộc sống và công việc. Trong tương lai, cần có thêm nhiều nghiên cứu về cách thức vận dụng DHHT hiệu quả, phù hợp với đặc điểm của từng môn học và từng đối tượng học sinh. Hiệu quả dạy học hợp tác cần được đánh giá một cách toàn diện.

6.1. Đề xuất các hướng nghiên cứu tiếp theo về DHHT

Để DHHT ngày càng phát triển và được ứng dụng rộng rãi, cần có thêm nhiều nghiên cứu về các vấn đề như: cách thức thiết kế các hoạt động nhóm phù hợp với từng môn học, cách thức đánh giá năng lực hợp tác một cách khách quan, cách thức sử dụng công nghệ thông tin để hỗ trợ DHHT. Nghiên cứu khoa học Hóa học 11 hợp tác cần được khuyến khích.

6.2. Khuyến nghị về việc triển khai DHHT trong các trường THPT

Để triển khai DHHT hiệu quả trong các trường THPT, cần có sự quan tâm và hỗ trợ từ các cấp quản lý giáo dục, sự nhiệt tình và sáng tạo của giáo viên, sự chủ động và tích cực của học sinh. Cần có các chương trình bồi dưỡng, tập huấn cho giáo viên về DHHT, cung cấp các tài liệu, công cụ hỗ trợ cho giáo viên và học sinh. Đổi mới phương pháp dạy học cần được thực hiện một cách đồng bộ và có hệ thống.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh thế kỷ XXI với sự phát triển vượt bậc của khoa học công nghệ và nền kinh tế tri thức, năng lực hợp tác trở thành một trong những phẩm chất thiết yếu của con người. Theo báo cáo của ngành giáo dục, việc phát triển năng lực hợp tác cho học sinh trung học phổ thông (THPT) là yêu cầu cấp thiết nhằm đáp ứng nhu cầu đổi mới giáo dục theo định hướng phát triển năng lực. Luận văn tập trung nghiên cứu việc phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua phương pháp dạy học hợp tác (PPDHHT) kết hợp với một số kỹ thuật dạy học tích cực, áp dụng trong dạy học phần dẫn xuất của hiđrocacbon – môn Hóa học lớp 11. Thực nghiệm sư phạm được tiến hành tại các trường THPT Quảng Oai (Hà Nội) và Phạm Ngũ Lão (Hải Phòng) trong năm học 2016-2017 với sự tham gia của hơn 150 học sinh và 36 giáo viên. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá hiệu quả của việc vận dụng PPDHHT kết hợp kỹ thuật dạy học trong việc phát triển năng lực hợp tác, đồng thời xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực hợp tác phù hợp với đặc thù môn Hóa học. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng dạy và học môn Hóa học, góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho giáo viên và nhà quản lý giáo dục trong việc tổ chức dạy học hợp tác hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết năng lực và lý thuyết dạy học hợp tác. Theo định nghĩa của Weinert (2001), năng lực là khả năng kết hợp kiến thức, kỹ năng và thái độ để giải quyết các tình huống phức tạp một cách hiệu quả. Cấu trúc năng lực được mô tả qua mô hình tảng băng gồm ba tầng: hành vi quan sát được, suy nghĩ và mong muốn. Năng lực hợp tác được hiểu là khả năng tổ chức, quản lý và thực hiện các hoạt động nhóm một cách linh hoạt và sáng tạo nhằm đạt mục tiêu chung. Cấu trúc năng lực hợp tác gồm ba thành phần: chia sẻ hiểu biết, thiết lập và duy trì hoạt động, tổ chức các hoạt động. Các kỹ năng hợp tác được phân thành nhóm kỹ năng tổ chức và quản lý, kỹ năng hoạt động và kỹ năng đánh giá. Phương pháp dạy học hợp tác được định nghĩa là hình thức tổ chức dạy học trong đó học sinh làm việc theo nhóm nhỏ dưới sự hướng dẫn của giáo viên để hoàn thành nhiệm vụ học tập chung. Ngoài ra, luận văn áp dụng một số kỹ thuật dạy học tích cực như kỹ thuật mảnh ghép, sơ đồ tư duy, khăn trải bàn và kỹ thuật đặt câu hỏi nhằm tăng cường sự tham gia và phát triển năng lực hợp tác cho học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính bao gồm kết quả điều tra thực trạng, phiếu đánh giá năng lực hợp tác của học sinh và giáo viên, cùng dữ liệu thu thập từ thực nghiệm sư phạm tại hai trường THPT Quảng Oai và Phạm Ngũ Lão. Cỡ mẫu gồm 36 giáo viên và 158 học sinh được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Phương pháp phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả và kiểm định t (Student’s t-test) để đánh giá sự khác biệt giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2016-2017, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, xây dựng biện pháp dạy học, thực nghiệm sư phạm và xử lý dữ liệu. Các công cụ nghiên cứu gồm phiếu điều tra, phiếu đánh giá năng lực hợp tác, kế hoạch dạy học và đề kiểm tra minh họa. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn kết hợp quan sát, phỏng vấn và phân tích định tính, định lượng nhằm đánh giá hiệu quả biện pháp đề xuất.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Thực trạng vận dụng PPDHHT và năng lực hợp tác của học sinh: Khoảng 90% học sinh tham gia khảo sát cho biết rất hứng thú với hoạt động nhóm, cảm thấy chủ động hơn và phát triển kỹ năng giao tiếp. 78,96% học sinh khẳng định được trình bày ý kiến, lắng nghe và thảo luận trong nhóm giúp tăng tính khách quan và tư duy phê phán. 87% học sinh đồng ý rằng hoạt động nhóm giúp chia sẻ kinh nghiệm và xây dựng tinh thần học tập lẫn nhau. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 69,32% học sinh cảm thấy kỹ năng trình bày ý kiến được cải thiện rõ rệt.

2. Khó khăn của giáo viên trong áp dụng PPDHHT: 84,3% giáo viên cho rằng tổ chức dạy học hợp tác tốn nhiều thời gian và cần kế hoạch chi tiết. 62,7% gặp khó khăn do số lượng học sinh đông, 43,8% phản ánh không gian lớp học nhỏ gây khó khăn trong việc chia nhóm. Một số giáo viên vẫn giữ quan điểm truyền thống, ưu tiên luyện tập để thi hơn là áp dụng kỹ thuật dạy học tích cực.

3. Hiệu quả thực nghiệm sư phạm: Kết quả kiểm định t cho thấy nhóm học sinh được dạy theo PPDHHT kết hợp kỹ thuật dạy học có sự tiến bộ rõ rệt về năng lực hợp tác và kết quả học tập so với nhóm đối chứng. Biểu đồ phân phối điểm kiểm tra minh họa cho thấy tỷ lệ học sinh đạt điểm khá, giỏi tăng từ khoảng 45% lên trên 70% sau thực nghiệm.

4. Đánh giá năng lực hợp tác: Bộ công cụ đánh giá do luận văn xây dựng bao gồm phiếu tự đánh giá của học sinh và phiếu đánh giá của giáo viên, cho thấy sự đồng thuận cao về sự phát triển kỹ năng hợp tác như kỹ năng tổ chức, trình bày, lắng nghe và giải quyết mâu thuẫn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của sự cải thiện năng lực hợp tác là do PPDHHT tạo điều kiện cho học sinh tham gia tích cực, phát huy vai trò cá nhân trong nhóm, đồng thời các kỹ thuật dạy học như mảnh ghép và sơ đồ tư duy giúp tăng tính tương tác và trách nhiệm cá nhân. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả phù hợp với nhận định của Johnson và cộng sự về hiệu quả của giáo dục hợp tác trong việc nâng cao thành tích học tập và kỹ năng xã hội. Việc áp dụng kỹ thuật dạy học tích cực khắc phục được nhược điểm của PPDHHT truyền thống như hiện tượng ỷ lại, tách nhóm hay thiếu sự bình đẳng trong tương tác. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ đường lũy tích điểm kiểm tra và bảng tổng hợp kết quả đánh giá năng lực hợp tác để minh họa rõ ràng sự khác biệt giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Thiết kế nhiệm vụ học tập nhóm cụ thể và đa dạng: Giáo viên cần xây dựng phiếu học tập với các câu hỏi mở, mức độ nhận thức đa dạng, phù hợp với năng lực từng học sinh nhằm kích thích sự tham gia và phát huy vai trò cá nhân trong nhóm. Thời gian thực hiện nhiệm vụ nên được phân bổ hợp lý để đảm bảo hiệu quả.

2. Rèn luyện kỹ năng tư duy và hợp tác cho học sinh: Tổ chức các hoạt động thảo luận theo 4 bước (tìm hiểu, trình bày, tư duy phê phán, tổng hợp) nhằm phát triển kỹ năng giao tiếp, tranh luận và giải quyết mâu thuẫn. Giáo viên cần hướng dẫn cụ thể và tạo môi trường tin tưởng, tôn trọng lẫn nhau.

3. Áp dụng linh hoạt các kỹ thuật dạy học tích cực: Kỹ thuật mảnh ghép, sơ đồ tư duy, khăn trải bàn và đặt câu hỏi nên được kết hợp phù hợp với nội dung bài học để tăng cường sự tương tác, trách nhiệm cá nhân và khả năng tổng hợp kiến thức của học sinh. Giáo viên cần được bồi dưỡng chuyên môn để vận dụng hiệu quả.

4. Xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực hợp tác: Sử dụng phiếu tự đánh giá và đánh giá của giáo viên dựa trên các tiêu chí cụ thể về kỹ năng tổ chức, trình bày, lắng nghe và giải quyết mâu thuẫn. Việc đánh giá cần được thực hiện thường xuyên trong quá trình học để điều chỉnh phương pháp dạy học kịp thời.

5. Tăng cường hỗ trợ về cơ sở vật chất và quản lý lớp học: Các nhà quản lý giáo dục cần tạo điều kiện về không gian lớp học, trang thiết bị và giảm sĩ số để thuận lợi cho việc tổ chức hoạt động nhóm. Đồng thời, cần có chính sách khuyến khích giáo viên đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giáo viên môn Hóa học THPT: Luận văn cung cấp các biện pháp và kỹ thuật dạy học hợp tác cụ thể, giúp giáo viên nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực hợp tác cho học sinh.

2. Nhà quản lý giáo dục: Các cán bộ quản lý có thể tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực.

3. Sinh viên sư phạm và nghiên cứu sinh: Tài liệu là nguồn tham khảo quý giá cho việc nghiên cứu, học tập về phương pháp dạy học hợp tác và phát triển năng lực học sinh trong môn Hóa học.

4. Chuyên gia phát triển chương trình giáo dục: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để thiết kế chương trình, xây dựng nội dung và phương pháp dạy học phù hợp với định hướng phát triển năng lực.

Câu hỏi thường gặp

1. Phương pháp dạy học hợp tác là gì và có ưu điểm gì?
   Dạy học hợp tác là hình thức tổ chức học tập theo nhóm nhỏ, trong đó học sinh cùng nhau hoàn thành nhiệm vụ học tập dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Ưu điểm gồm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh, tăng cường kỹ năng giao tiếp, hợp tác và nâng cao hiệu quả học tập.

2. Làm thế nào để phát triển năng lực hợp tác cho học sinh trong môn Hóa học?
   Có thể phát triển năng lực hợp tác thông qua việc áp dụng PPDHHT kết hợp các kỹ thuật dạy học tích cực như mảnh ghép, sơ đồ tư duy, khăn trải bàn, đồng thời thiết kế nhiệm vụ học tập nhóm cụ thể, đa dạng và đánh giá thường xuyên kỹ năng hợp tác.

3. Kỹ thuật mảnh ghép được áp dụng như thế nào trong dạy học hợp tác?
   Kỹ thuật mảnh ghép gồm hai giai đoạn: nhóm chuyên sâu nghiên cứu một phần nội dung, sau đó các thành viên từ các nhóm khác nhau hợp lại thành nhóm mảnh ghép để chia sẻ và tổng hợp kiến thức. Phương pháp này giúp tăng trách nhiệm cá nhân và sự hợp tác nhóm.

4. Những khó khăn thường gặp khi áp dụng PPDHHT là gì?
   Khó khăn gồm tốn thời gian tổ chức, không gian lớp học hạn chế, số lượng học sinh đông, giáo viên chưa quen với phương pháp mới, học sinh chưa có kỹ năng hợp tác và thói quen học thụ động.

5. Làm thế nào để đánh giá năng lực hợp tác của học sinh hiệu quả?
   Đánh giá năng lực hợp tác có thể thực hiện qua quan sát, phiếu tự đánh giá của học sinh, phiếu đánh giá của giáo viên dựa trên các tiêu chí kỹ năng tổ chức, trình bày, lắng nghe và giải quyết mâu thuẫn. Đánh giá nên diễn ra liên tục trong quá trình học để điều chỉnh phương pháp dạy học.

Kết luận

• Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua PPDHHT kết hợp kỹ thuật dạy học tích cực trong môn Hóa học lớp 11.
• Thực nghiệm sư phạm tại hai trường THPT cho thấy biện pháp đề xuất giúp nâng cao năng lực hợp tác và kết quả học tập của học sinh một cách có ý nghĩa thống kê.
• Bộ công cụ đánh giá năng lực hợp tác được xây dựng phù hợp với đặc thù môn Hóa học và có tính khả thi trong thực tế giảng dạy.
• Các kỹ thuật dạy học như mảnh ghép, sơ đồ tư duy, khăn trải bàn và đặt câu hỏi góp phần khắc phục hạn chế của PPDHHT truyền thống, tăng cường sự tham gia và trách nhiệm cá nhân.
• Đề nghị các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và chuyên gia tiếp tục nghiên cứu, ứng dụng và phát triển các phương pháp dạy học hợp tác nhằm nâng cao chất lượng giáo dục theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

Hành động tiếp theo: Khuyến khích giáo viên tham gia các khóa bồi dưỡng về PPDHHT và kỹ thuật dạy học tích cực, đồng thời triển khai áp dụng rộng rãi biện pháp trong các trường THPT để nâng cao hiệu quả dạy học môn Hóa học.