Tổng quan nghiên cứu

Giáo dục tiểu học giữ vai trò nền tảng trong hệ thống giáo dục quốc dân, giúp học sinh hình thành các kỹ năng cơ bản và phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất và thẩm mỹ. Đội ngũ giáo viên tiểu học là nhân tố quyết định chất lượng giáo dục, đòi hỏi phải có trình độ chuyên môn vững vàng, kỹ năng sư phạm và khả năng đổi mới phương pháp dạy học. Theo báo cáo của Phòng Giáo dục và Đào tạo quận Lê Chân, Hải Phòng, năm học 2018-2019, toàn quận có 560 giáo viên tiểu học, trong đó 98,1% đạt trình độ trên chuẩn, tuy nhiên vẫn còn khoảng 2,6% giáo viên xếp loại tay nghề trung bình, cần được bồi dưỡng thêm.

Môn Tiếng Việt tiểu học có vị trí đặc biệt quan trọng, là công cụ giúp học sinh lĩnh hội tri thức và phát triển tư duy. Kỹ năng thiết kế và sử dụng câu hỏi trong dạy học tiếng Việt là một trong những kỹ năng trọng yếu, góp phần nâng cao hiệu quả giờ học và phát triển năng lực tư duy của học sinh. Tuy nhiên, thực tế cho thấy kỹ năng này của giáo viên tiểu học tại trường Tiểu học Tân Trào và các trường trong quận Lê Chân còn nhiều hạn chế, chưa được chú trọng đúng mức. Nhiều giáo viên còn lúng túng trong việc thiết kế hệ thống câu hỏi phù hợp với từng bài học và đối tượng học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng và đề xuất các biện pháp bồi dưỡng phát triển kỹ năng thiết kế và sử dụng câu hỏi cho giáo viên dạy môn Tiếng Việt tại trường Tiểu học Tân Trào, nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và hiệu quả giảng dạy. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2019-2020 tại quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng, với phạm vi tập trung vào các phân môn Tập đọc, Luyện từ và câu, Tập làm văn. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học, góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết về bồi dưỡng giáo viên: Bồi dưỡng được hiểu là quá trình bổ sung kiến thức, kỹ năng và thái độ nhằm nâng cao năng lực và phẩm chất nghề nghiệp của giáo viên đã có trình độ chuyên môn nhất định. Nghị quyết 29/NQ-TW nhấn mạnh phát triển đội ngũ nhà giáo đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

  • Lý thuyết kỹ năng dạy học: Kỹ năng dạy học là năng lực vận dụng các phương pháp, kỹ thuật sư phạm để tổ chức hoạt động học tập hiệu quả. Trong đó, kỹ năng thiết kế và sử dụng câu hỏi là một kỹ năng quan trọng giúp phát triển tư duy và năng lực học sinh.

  • Phân loại câu hỏi theo Bloom: Câu hỏi được phân thành các mức độ: nhận biết, hiểu, vận dụng, phân tích, tổng hợp, giúp giáo viên thiết kế hệ thống câu hỏi phù hợp với mục tiêu bài học và trình độ học sinh.

  • Đặc điểm tâm lý học sinh tiểu học: Học sinh tiểu học có tư duy cụ thể, khả năng chú ý và trí nhớ còn hạn chế, do đó câu hỏi cần ngắn gọn, rõ ràng, phù hợp với khả năng nhận thức từng độ tuổi.

Các khái niệm chính bao gồm: bồi dưỡng giáo viên, kỹ năng thiết kế câu hỏi, kỹ năng sử dụng câu hỏi, câu hỏi đóng và mở, phân loại câu hỏi theo mục đích và mức độ tư duy.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ khảo sát 75 giáo viên dạy lớp 3, 4, 5 tại trường Tiểu học Tân Trào và một số trường tiểu học công lập quận Lê Chân; phỏng vấn cán bộ quản lý, giáo viên; quan sát giờ dạy và phân tích giáo án; tài liệu nghiên cứu, văn bản pháp luật liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích định tính và định lượng; xử lý số liệu bằng phần mềm Excel; tính điểm trung bình, hệ số tương quan để đánh giá thực trạng và hiệu quả các biện pháp.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: 75 giáo viên được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện, đảm bảo đại diện cho các trường tiểu học trong quận Lê Chân với đa dạng độ tuổi và kinh nghiệm.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2019-2020, gồm các giai đoạn khảo sát thực trạng, xây dựng biện pháp, tổ chức thực nghiệm và đánh giá kết quả.

Phương pháp thực nghiệm sư phạm được áp dụng để kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp bồi dưỡng kỹ năng thiết kế và sử dụng câu hỏi.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của kỹ năng thiết kế và sử dụng câu hỏi: 98,6% giáo viên khảo sát cho rằng kỹ năng này rất cần thiết trong dạy học tiếng Việt. Tuy nhiên, chỉ 65% giáo viên tự thiết kế thêm câu hỏi ngoài hệ thống câu hỏi trong sách giáo khoa, 35% còn lại chỉ sử dụng câu hỏi có sẵn.

  2. Thực trạng sử dụng câu hỏi trong giảng dạy: 100% giáo viên sử dụng câu hỏi đóng và mở trong giờ học, nhưng 36% câu hỏi còn trừu tượng, khó hiểu; 40% câu hỏi quá dài, nhiều nội dung; 32% câu hỏi chưa phát huy được trí lực học sinh.

  3. Công tác bồi dưỡng kỹ năng thiết kế và sử dụng câu hỏi: 100% giáo viên được tập huấn về phẩm chất chính trị, chuyên môn nghiệp vụ, đổi mới phương pháp dạy học, nhưng 100% chưa được tập huấn bài bản về kỹ năng thiết kế và sử dụng câu hỏi. 100% giáo viên mong muốn được bồi dưỡng chuyên sâu về kỹ năng này.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng: Thiếu tài liệu hướng dẫn, thời gian bồi dưỡng hạn chế do dạy học 2 buổi/ngày, nhận thức chưa đồng đều về tầm quan trọng kỹ năng, một số giáo viên cao tuổi còn ngại đổi mới, chưa chủ động tự bồi dưỡng.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy mặc dù giáo viên nhận thức rõ vai trò quan trọng của kỹ năng thiết kế và sử dụng câu hỏi trong dạy học tiếng Việt, nhưng thực tế áp dụng còn nhiều hạn chế. Việc sử dụng câu hỏi chủ yếu dựa vào hệ thống câu hỏi trong sách giáo khoa, thiếu sự sáng tạo và linh hoạt, dẫn đến giờ học thiếu hấp dẫn, học sinh không được phát huy tối đa năng lực tư duy.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc bồi dưỡng kỹ năng thiết kế câu hỏi cho giáo viên tiểu học còn chưa được quan tâm đúng mức, nhất là trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. Các nghiên cứu cho thấy câu hỏi hiệu quả là công cụ quan trọng giúp học sinh phát triển tư duy phản biện, sáng tạo và tự học.

Việc chưa có chương trình bồi dưỡng bài bản về kỹ năng này tại các trường tiểu học quận Lê Chân là một hạn chế lớn. Thời gian bồi dưỡng hạn chế do giáo viên phải dạy 2 buổi/ngày cũng ảnh hưởng đến hiệu quả tự học và tham gia các lớp tập huấn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỉ lệ giáo viên sử dụng câu hỏi sáng tạo, biểu đồ mức độ phù hợp của câu hỏi với học sinh, bảng tổng hợp các nội dung bồi dưỡng hiện có và mong muốn bồi dưỡng của giáo viên.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh cần có các biện pháp bồi dưỡng chuyên sâu, thiết thực, phù hợp với đặc điểm tâm lý học sinh tiểu học và điều kiện thực tế của giáo viên để nâng cao kỹ năng thiết kế và sử dụng câu hỏi, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về kỹ năng thiết kế và sử dụng câu hỏi cho giáo viên tiểu học, tập trung vào các phân môn Tập đọc, Luyện từ và câu, Tập làm văn. Thời gian tổ chức linh hoạt, ưu tiên các ngày nghỉ hoặc buổi chiều để đảm bảo giáo viên có thể tham gia đầy đủ. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo quận phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng tài liệu hướng dẫn thiết kế và sử dụng câu hỏi cụ thể, dễ hiểu, có ví dụ minh họa phù hợp với đặc điểm tâm lý học sinh tiểu học. Tài liệu cần được cập nhật thường xuyên và phát hành rộng rãi đến từng giáo viên. Chủ thể thực hiện: Bộ Giáo dục và Đào tạo, Sở Giáo dục Hải Phòng.

  3. Đổi mới hình thức bồi dưỡng theo hướng đa dạng hóa: kết hợp tập huấn trực tiếp, học trực tuyến, dự giờ thăm lớp, chia sẻ kinh nghiệm giữa giáo viên để tăng tính thực tiễn và hiệu quả. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường tiểu học.

  4. Tạo môi trường thực hành và trải nghiệm kỹ năng thiết kế câu hỏi trong các tiết dạy thực nghiệm, tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên môn, hội thảo chuyên đề để giáo viên có cơ hội áp dụng và nhận phản hồi. Chủ thể thực hiện: Các tổ chuyên môn trường Tiểu học Tân Trào và các trường trong quận.

  5. Khuyến khích và đánh giá công tác tự học, tự bồi dưỡng của giáo viên thông qua việc xây dựng kế hoạch cá nhân, ghi nhận kết quả bồi dưỡng trong đánh giá thi đua, khen thưởng. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu nhà trường, Phòng Giáo dục và Đào tạo.

Các giải pháp trên cần được triển khai đồng bộ trong vòng 1-2 năm để đạt hiệu quả rõ rệt, góp phần nâng cao năng lực chuyên môn và chất lượng dạy học môn Tiếng Việt tại các trường tiểu học quận Lê Chân.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nhóm đối tượng trực tiếp được hưởng lợi từ các biện pháp bồi dưỡng kỹ năng thiết kế và sử dụng câu hỏi, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Các hiệu trưởng, phó hiệu trưởng và cán bộ Phòng Giáo dục có thể áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng kế hoạch bồi dưỡng đội ngũ giáo viên phù hợp với điều kiện thực tế.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên sư phạm: Tài liệu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển các chương trình đào tạo, bồi dưỡng giáo viên, đồng thời làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học.

  4. Chuyên viên xây dựng chính sách giáo dục: Tham khảo để hoàn thiện các chính sách, quy định về bồi dưỡng giáo viên, nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kỹ năng thiết kế và sử dụng câu hỏi lại quan trọng trong dạy học tiếng Việt tiểu học?
    Câu hỏi giúp định hướng tư duy, kích thích sự chủ động học tập và phát triển kỹ năng phân tích, tổng hợp của học sinh. Qua đó, học sinh không chỉ ghi nhớ kiến thức mà còn hiểu sâu và vận dụng được trong thực tế.

  2. Hiện trạng kỹ năng thiết kế câu hỏi của giáo viên tiểu học tại quận Lê Chân ra sao?
    Mặc dù 98,6% giáo viên nhận thức được tầm quan trọng, nhưng chỉ 65% tự thiết kế câu hỏi mới, còn lại chủ yếu sử dụng câu hỏi trong sách giáo khoa. Nhiều câu hỏi còn trừu tượng, dài dòng, chưa phù hợp với học sinh.

  3. Nguyên nhân chính khiến kỹ năng này chưa được phát triển tốt?
    Thiếu các khóa bồi dưỡng chuyên sâu, thời gian bồi dưỡng hạn chế do dạy 2 buổi/ngày, nhận thức chưa đồng đều, thiếu tài liệu hướng dẫn cụ thể và một số giáo viên còn ngại đổi mới phương pháp.

  4. Các biện pháp nào được đề xuất để cải thiện kỹ năng này?
    Tổ chức bồi dưỡng chuyên sâu, xây dựng tài liệu hướng dẫn, đổi mới hình thức bồi dưỡng, tạo môi trường thực hành, khuyến khích tự học và đánh giá kết quả bồi dưỡng.

  5. Làm thế nào để giáo viên có thể tự nâng cao kỹ năng thiết kế và sử dụng câu hỏi?
    Giáo viên nên chủ động tìm hiểu tài liệu chuyên môn, tham gia các lớp tập huấn, trao đổi kinh nghiệm với đồng nghiệp, thực hành thiết kế câu hỏi trong từng bài giảng và nhận phản hồi để điều chỉnh.

Kết luận

  • Giáo dục tiểu học và đội ngũ giáo viên đóng vai trò then chốt trong chất lượng giáo dục quốc dân, đặc biệt trong môn Tiếng Việt.
  • Kỹ năng thiết kế và sử dụng câu hỏi là kỹ năng quan trọng nhưng hiện còn nhiều hạn chế trong thực tế giảng dạy tại trường Tiểu học Tân Trào và các trường trong quận Lê Chân.
  • Công tác bồi dưỡng kỹ năng này chưa được tổ chức bài bản, giáo viên mong muốn được tập huấn chuyên sâu và có tài liệu hướng dẫn cụ thể.
  • Đề xuất các biện pháp đồng bộ nhằm nâng cao kỹ năng thiết kế và sử dụng câu hỏi, góp phần đổi mới phương pháp dạy học và nâng cao hiệu quả giáo dục.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu, thực nghiệm và mở rộng áp dụng các biện pháp trong các trường tiểu học khác để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường cần phối hợp xây dựng kế hoạch bồi dưỡng kỹ năng thiết kế và sử dụng câu hỏi cho giáo viên tiểu học trong năm học tới. Giáo viên cần chủ động tham gia các hoạt động bồi dưỡng và tự học để nâng cao năng lực chuyên môn.