I. Tổng Quan Phát Triển Đội Ngũ Trưởng Bộ Môn Đại Học Hiện Nay
Trong bối cảnh đổi mới giáo dục đại học, vai trò của trưởng bộ môn trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Họ là những người trực tiếp quản lý, điều hành và phát triển các hoạt động chuyên môn, học thuật của bộ môn, đồng thời là cầu nối giữa giảng viên và ban lãnh đạo nhà trường. Phát triển đội ngũ trưởng bộ môn không chỉ đơn thuần là bồi dưỡng kiến thức chuyên môn mà còn là nâng cao năng lực lãnh đạo, quản lý, khả năng thích ứng với những thay đổi của môi trường giáo dục. Báo cáo Chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI nhấn mạnh đến việc "Phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo" [34]. Điều này khẳng định tầm quan trọng của việc đầu tư vào đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục, trong đó có trưởng bộ môn, để đảm bảo chất lượng giáo dục đại học.
1.1. Vai Trò Của Trưởng Bộ Môn Trong Đổi Mới Giáo Dục
Trưởng bộ môn đóng vai trò then chốt trong việc triển khai các đổi mới phương pháp giảng dạy, ứng dụng công nghệ trong giáo dục, và phát triển chương trình đào tạo. Họ cần phải là người tiên phong, chủ động tìm tòi, học hỏi những phương pháp mới, đồng thời tạo điều kiện cho giảng viên trong bộ môn được tiếp cận và áp dụng. Vai trò của trưởng bộ môn thể hiện ở việc chịu trách nhiệm về nội dung chất lượng, tiến độ giảng dạy, học tập của một hoặc một số học phần hoặc chuyên ngành trong chương trình đào tạo.
1.2. Tầm Quan Trọng Của Phát Triển Chuyên Môn Trưởng Bộ Môn
Phát triển chuyên môn trưởng bộ môn không chỉ giúp họ nâng cao kiến thức chuyên môn mà còn giúp họ phát triển các kỹ năng mềm như kỹ năng lãnh đạo, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng giải quyết vấn đề. Điều này là vô cùng quan trọng để họ có thể quản lý và điều hành bộ môn một cách hiệu quả. Phát triển đội ngũ trưởng bộ môn giúp trường có nguồn nhân lực dồi dào, công tác đạt hiệu quả cao nhất, giúp phát huy tối đa tiềm năng của con người.
II. Thách Thức Trong Nâng Cao Năng Lực Lãnh Đạo Trưởng Bộ Môn
Mặc dù vai trò của trưởng bộ môn là vô cùng quan trọng, nhưng thực tế cho thấy việc nâng cao năng lực lãnh đạo trưởng bộ môn còn gặp nhiều thách thức. Một trong những thách thức lớn nhất là thiếu một hệ thống tiêu chuẩn rõ ràng để đánh giá năng lực và phẩm chất của trưởng bộ môn. Bên cạnh đó, việc đào tạo và bồi dưỡng trưởng bộ môn còn chưa được quan tâm đúng mức, dẫn đến tình trạng nhiều trưởng bộ môn thiếu kinh nghiệm và kỹ năng quản lý. Đội ngũ TBM trong cơ sở GDĐH đào tạo GV là những cán bộ QL cấp cơ sở, có vai trò LĐ, QL về chuyên môn, học thuật, NCKH và các hoạt động của bộ môn, khoa và nhà trƣờng. Để thực hiện tốt vai trò, chức năng, nhiệm vụ đòi hỏi đội ngũ TBM cần có nhiều phẩm chất, năng lực.
2.1. Thiếu Tiêu Chuẩn Đánh Giá Trưởng Bộ Môn Đại Học
Việc thiếu một hệ thống tiêu chuẩn trưởng bộ môn đại học rõ ràng khiến cho việc đánh giá năng lực và phẩm chất của trưởng bộ môn trở nên chủ quan và thiếu khách quan. Điều này dẫn đến việc bổ nhiệm trưởng bộ môn dựa trên các tiêu chí không phù hợp, gây ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của bộ môn. Hiện nay, hoạt động phát triển đội ngũ TBM trong cơ sở GDDH đào tạo GV vẫn chƣa đƣợc thực sự quan tâm.
2.2. Đào Tạo Trưởng Bộ Môn Đại Học Chưa Được Đầu Tư
Việc đào tạo và bồi dưỡng trưởng bộ môn còn chưa được quan tâm đúng mức, dẫn đến tình trạng nhiều trưởng bộ môn thiếu kinh nghiệm và kỹ năng quản lý. Các chương trình đào tạo thường tập trung vào kiến thức chuyên môn mà ít chú trọng đến các kỹ năng mềm như kỹ năng lãnh đạo, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng giải quyết vấn đề. Trưởng bộ môn hoạch định chi tiết về: H ĐT, BD; chiến lƣợc phát triển bộ môn nhƣ phát triển chƣơng trình, phát triển đội ngũ,… gọi chung là năng lực QL, LĐ nhƣng bản thân họ hầu nhƣ chƣa đƣợc quan tâm ĐT, BD để phát triển năng lực, cả về trình độ chuyên môn và nghiệp vụ QL.
2.3. Khó khăn trong quản lý sự thay đổi
Môi trường giáo dục luôn thay đổi, đòi hỏi trưởng bộ môn phải có khả năng thích ứng và quản trị sự thay đổi hiệu quả. Tuy nhiên, nhiều trưởng bộ môn còn gặp khó khăn trong việc nắm bắt và triển khai các chủ trương, chính sách mới của nhà trường, cũng như trong việc tạo động lực cho giảng viên thay đổi phương pháp giảng dạy.
III. Cách Xây Dựng Khung Năng Lực Trưởng Bộ Môn Chuẩn Quốc Gia
Để giải quyết những thách thức trên, việc xây dựng khung năng lực trưởng bộ môn là vô cùng cần thiết. Khung năng lực này sẽ là cơ sở để đánh giá năng lực và phẩm chất của trưởng bộ môn, đồng thời là định hướng cho các chương trình đào tạo và bồi dưỡng trưởng bộ môn. Khung năng lực trưởng bộ môn nên bao gồm các năng lực chuyên môn, năng lực lãnh đạo, năng lực quản lý, và năng lực mềm khác. Theo nghiên cứu, phát triển đội ngũ TBM không những đảm bảo cho đội ngũ TBM trong cơ sở GDĐH đào tạo GV luôn đƣợc cập nhật những tri thức hiện đại, cách thức tiếp cận GD&ĐT phù hợp với yêu cầu mới đặt ra của xã hội để tổ chức các hoạt động đào tạo, NCKH của bộ môn, mà còn gi p nhà trƣờng luôn duy trì một đội ngũ CBQL chuyên môn có chất lƣợng.
3.1. Xác Định Năng Lực Chuyên Môn Cần Thiết
Năng lực chuyên môn là nền tảng của mọi trưởng bộ môn. Năng lực này bao gồm kiến thức chuyên sâu về lĩnh vực giảng dạy, khả năng nghiên cứu khoa học, và khả năng cập nhật kiến thức mới. Trưởng bộ môn cần có hiểu biết chương trình đào tạo, bồi dưỡng để quản lý tốt bộ môn. Trưởng bộ môn cần phải là ngƣời có trình độ chuyên môn nghiệp vụ cao, năng lực quản lý chuyên nghiệp
3.2. Phát Triển Năng Lực Lãnh Đạo và Quản Lý
Ngoài năng lực chuyên môn, trưởng bộ môn cần có năng lực lãnh đạo để dẫn dắt bộ môn phát triển, năng lực quản lý để điều hành các hoạt động của bộ môn một cách hiệu quả. Các năng lực này bao gồm khả năng lập kế hoạch, tổ chức, kiểm tra, giám sát, và đánh giá. Trưởng bộ môn là ngƣời đứng đầu bộ môn, có vị trí quan trọng nhất, giúp hiệu trƣởng và trƣởng khoa các cơ sở GDĐH đào tạo GV điều hành, tổ chức các hoạt động đào tạo, bồi dƣỡng và NCKH của bộ môn cũng nhƣ quản lý đội ngũ giảng viên.
IV. Bồi Dưỡng Trưởng Bộ Môn Đại Học Đáp Ứng Đổi Mới Giáo Dục
Sau khi có khung năng lực, việc bồi dưỡng trưởng bộ môn là vô cùng quan trọng. Các chương trình đào tạo trưởng bộ môn đại học cần được thiết kế dựa trên khung năng lực, đồng thời phải đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. Các chương trình đào tạo cần tập trung vào việc nâng cao năng lực chuyên môn, năng lực lãnh đạo, năng lực quản lý, và năng lực mềm khác. Điều lệ trƣờng ĐH Ban hành theo Quyết định số 70/2014/QĐ- TTg ngày 10 tháng 12 năm 2014 của Thủ tƣớng Chính phủ - TBM thuộc đội ngũ cán bộ QL cấp cơ sở. Quan tâm BD và phát triển đội ngũ TBM trong cơ sở GDĐH đào tạo GV là một yêu cầu đáp ứng chủ trƣơng, chính sách của Đảng và nhà nƣớc trong phát triển đội ngũ cán bộ QLGD đáp ứng yêu cầu đổi mới GD.
4.1. Xây Dựng Chương Trình Đào Tạo Thiết Thực
Các chương trình đào tạo trưởng bộ môn cần được thiết kế một cách thiết thực, gắn liền với thực tế công việc. Các chương trình nên sử dụng các phương pháp giảng dạy tích cực như thảo luận nhóm, đóng vai, giải quyết tình huống, và thực hành. Phƣơng thức làm việc của đội ngũ TBM vẫn chủ yếu theo kinh nghiệm, vừa làm vừa tự hoàn thiện chứ chƣa đƣợc ĐT bài bản về năng lực QL, LĐ.
4.2. Tạo Cơ Hội Học Tập Suốt Đời Cho Trưởng Bộ Môn
Việc học tập là một quá trình liên tục, do đó cần tạo cơ hội cho trưởng bộ môn được học tập suốt đời. Các cơ hội này có thể bao gồm tham gia các khóa đào tạo, hội thảo, hội nghị, và các chương trình trao đổi học thuật. Đội ngũ TBM thƣờng đƣợc chọn lựa dựa theo các tiêu chí có phần cảm tính nhƣ thâm niên, trình độ học vấn, chuyên môn,… mà chƣa thực sự có bộ tiêu chuẩn cụ thể.
V. Ứng Dụng Công Nghệ Đánh Giá Hiệu Quả Trưởng Bộ Môn
Để đảm bảo hiệu quả của các chương trình đào tạo và bồi dưỡng, cần có một hệ thống đánh giá hiệu quả công tác của trưởng bộ môn khoa học và khách quan. Hệ thống này nên sử dụng các công cụ đánh giá hiện đại như phần mềm quản lý, khảo sát trực tuyến, và phỏng vấn. Chính vì vậy đã bộc lộ nhiều bất cập, hạn chế trong quy hoạch, tuyển dụng, bổ nhiệm, đánh giá và tạo động lực làm việc cho đội ngũ TBM.
5.1. Sử Dụng Phần Mềm Quản Lý Để Theo Dõi Công Việc
Việc sử dụng phần mềm quản lý giúp cho việc theo dõi và đánh giá hiệu quả công việc của trưởng bộ môn trở nên dễ dàng và chính xác hơn. Phần mềm này có thể ghi lại các hoạt động của trưởng bộ môn, từ đó giúp cho việc đánh giá trở nên khách quan hơn. Quan điểm chỉ đạo và định hƣớng phát triển đội ngũ giảng viên, cán bộ QLGD ĐH của Đảng, Chính phủ và Bộ GD&ĐT là cần phát triển hợp lý về cơ cấu và đảm bảo về chất lƣợng [26].
5.2. Thực Hiện Khảo Sát Trực Tuyến Để Thu Thập Phản Hồi
Khảo sát trực tuyến là một công cụ hữu hiệu để thu thập phản hồi từ giảng viên, sinh viên, và các bên liên quan về hiệu quả công việc của trưởng bộ môn. Các khảo sát này nên được thiết kế một cách cẩn thận để đảm bảo tính chính xác và khách quan. Trong một môi trƣờng mà đội ngũ TBM rất cần đến các các tiêu chí, tiêu chuẩn đánh giá để phát hiện, ĐT, BD năng lực chuyên môn, QL, LĐ thì hiện nay chƣa đƣợc quan tâm phát triển hệ thống tiêu chuẩn về phẩm chất, năng lực.
VI. Kinh Nghiệm Phát Triển Đội Ngũ Trưởng Bộ Môn Tiên Tiến
Nghiên cứu và học hỏi kinh nghiệm phát triển đội ngũ trưởng bộ môn từ các trường đại học tiên tiến trên thế giới là một việc làm cần thiết. Các kinh nghiệm này có thể giúp cho việc xây dựng và triển khai các chương trình đào tạo và bồi dưỡng trưởng bộ môn trở nên hiệu quả hơn. Vì vậy, phát triển đội ngũ TBM là một công tác hết sức quan trọng không chỉ tác động tới hoạt động quản trị nhân sự mà còn có ảnh hƣởng tới các hoạt động chuyên môn, trực tiếp ảnh hƣởng đến sản phẩm đầu ra của các cơ sở GDĐH đào tạo GV.
6.1. Nghiên Cứu Mô Hình Phát Triển Đội Ngũ Nước Ngoài
Tìm hiểu các mô hình phát triển đội ngũ thành công ở các quốc gia khác nhau, từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm quý báu. Chú trọng đến việc học hỏi cách thức xây dựng khung năng lực, thiết kế chương trình đào tạo, và đánh giá hiệu quả công tác. Tầm quan trọng của phát triển đội ngũ TBM chính là giúp cho nhà trƣờng có nguồn nhân lực dồi dào, công tác đạt hiệu quả cao nhất, giúp phát huy tối đa tiềm năng của con ngƣời và đảm bảo chất lƣợng đào tạo, bồi dƣỡng giáo viên.
6.2. Ứng Dụng Sáng Tạo Các Phương Pháp Quản Lý Hiện Đại
Áp dụng các phương pháp quản lý hiện đại như quản lý theo mục tiêu, quản lý theo kết quả, và quản lý chất lượng để nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ môn. Khuyến khích trưởng bộ môn sáng tạo và đổi mới trong công tác quản lý. Điều này cho thấy sự cần thiết phải nghiên cứu phát triển đội ngũ TBM dựa trên các tiêu chuẩn phẩm chất, năng lực.
