I. Tổng Quan Về Phát Triển Đội Ngũ Cán Bộ Quản Lý THPT
Giáo dục và đào tạo (GD&ĐT) Việt Nam đang trải qua giai đoạn đổi mới mạnh mẽ, hướng tới hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Sự đổi mới này đòi hỏi đội ngũ cán bộ quản lý (CBQL) phải đáp ứng những yêu cầu ngày càng cao về năng lực và phẩm chất. Phát triển đội ngũ cán bộ quản lý là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng giáo dục. CBQL đóng vai trò tiên phong trong việc xây dựng và phát triển nhà trường, đặc biệt trong bối cảnh triển khai chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) 2018. Đội ngũ này cần được chuẩn hóa về số lượng, cơ cấu và chất lượng, đồng thời nâng cao bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức và năng lực quản lý. Sự chuyển đổi số và hội nhập quốc tế đặt ra những thách thức mới, đòi hỏi CBQL phải không ngừng học hỏi và phát triển.
1.1. Vai Trò Của Cán Bộ Quản Lý Trường Trung Học Phổ Thông
CBQL trường THPT đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện chương trình GDPT 2018. Họ là người dẫn dắt, định hướng và tạo điều kiện cho giáo viên (GV) phát huy tối đa năng lực. CBQL cũng là cầu nối giữa nhà trường, gia đình và xã hội, góp phần xây dựng môi trường giáo dục toàn diện. Theo tài liệu gốc, CBQL không chỉ giữ vai trò nòng cốt trong bồi dưỡng CBQL đại trà của địa phương mà còn giữ vai trò tiên phong trong mọi đổi mới của nhà trường; hình mẫu về lãnh đạo, quản trị nhà trường; khả năng tư vấn, hỗ trợ, truyền cảm hứng và bồi dưỡng năng lực lãnh đạo, quản trị nhà trường cho đồng nghiệp.
1.2. Tầm Quan Trọng Của Phát Triển Nguồn Nhân Lực Quản Lý Giáo Dục
Phát triển nguồn nhân lực quản lý giáo dục là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng GD&ĐT. Đội ngũ CBQL cần được bồi dưỡng, nâng cao năng lực chuyên môn, nghiệp vụ và kỹ năng quản lý. Việc xây dựng đội ngũ CBQL đáp ứng yêu cầu đổi mới GDPT là một nhiệm vụ cấp thiết. Sự phát triển này có thể dựa trên các cách tiếp cận khác nhau; trong đó cách tiếp cận dựa vào VTVL phù hợp hơn với phát triển đội ngũ CBQL trường THPT cốt cán trong bối cảnh hiện nay.
II. Thách Thức Trong Phát Triển Đội Ngũ Cán Bộ Quản Lý THPT
Mặc dù có vai trò quan trọng, việc phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường THPT vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Một trong những thách thức lớn nhất là sự thiếu hụt về số lượng và chất lượng CBQL. Nhiều CBQL chưa được đào tạo bài bản về quản lý giáo dục, thiếu kinh nghiệm thực tiễn và kỹ năng lãnh đạo. Bên cạnh đó, chính sách đãi ngộ chưa đủ hấp dẫn để thu hút và giữ chân những CBQL giỏi. Sự thay đổi nhanh chóng của môi trường giáo dục cũng đặt ra yêu cầu CBQL phải liên tục cập nhật kiến thức và kỹ năng mới. Theo tài liệu gốc, nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn về đội ngũ CBQL trường THPT cốt cán và phát triển đội ngũ CBQL trường THPT cốt cán vẫn còn “bỏ ngõ”.
2.1. Thiếu Hụt Về Số Lượng Và Chất Lượng Cán Bộ Quản Lý
Số lượng CBQL trường THPT còn hạn chế so với nhu cầu thực tế. Chất lượng CBQL cũng chưa đồng đều, nhiều người còn thiếu kinh nghiệm và kỹ năng quản lý. Điều này ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của nhà trường và chất lượng giáo dục. Bản thân CBQL trường THPT cốt cán chưa phát huy tốt vai trò của mình trong bồi dưỡng CBQL trường THPT đại trà; trong tư vấn, hỗ trợ, hướng dẫn đồng nghiệp xây dựng kế hoạch, phát triển năng lực lãnh đạo, quản trị nhà trường.
2.2. Chính Sách Đãi Ngộ Chưa Đủ Hấp Dẫn Với Cán Bộ Quản Lý
Chính sách đãi ngộ cho CBQL trường THPT chưa tương xứng với công sức và trách nhiệm của họ. Điều này khiến nhiều người không muốn gắn bó lâu dài với nghề, ảnh hưởng đến sự ổn định và phát triển của đội ngũ CBQL. Nguyên nhân chính của những hạn chế này là do đội ngũ CBQL trường THPT cốt cán mới hình thành, chưa được phát triển một cách toàn diện về phẩm chất, năng lực theo VTVL.
III. Tiếp Cận Vị Trí Việc Làm Giải Pháp Phát Triển CBQL THPT
Tiếp cận vị trí việc làm (VTVL) là một giải pháp hiệu quả để phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường THPT. Cách tiếp cận này tập trung vào việc xác định rõ chức năng, nhiệm vụ và yêu cầu năng lực của từng VTVL trong nhà trường. Dựa trên đó, xây dựng khung năng lực chuẩn cho CBQL và thực hiện các hoạt động tuyển dụng, đào tạo, đánh giá phù hợp. Tiếp cận vị trí việc làm giúp đảm bảo CBQL có đủ năng lực để thực hiện công việc được giao, đồng thời tạo động lực cho họ không ngừng học hỏi và phát triển. Đây là cách tiếp cận căn cứ vào chức năng, nhiệm vụ (việc làm) của CBQL trường THPT cốt cán (trong hiện tại và tương lai) để xây dựng khung năng lực CBQL trường THPT cốt cán; đồng thời dựa vào khung năng lực này mà quy hoạch, tuyển chọn, sử dụng, bồi dưỡng, đánh giá và có chế độ đãi ngộ thích hợp đối với đội ngũ CBQL trường THPT cốt cán.
3.1. Xây Dựng Khung Năng Lực Chuẩn Cho Cán Bộ Quản Lý
Khung năng lực chuẩn là cơ sở để đánh giá năng lực của CBQL và xác định nhu cầu đào tạo, bồi dưỡng. Khung năng lực cần bao gồm các kiến thức, kỹ năng và phẩm chất cần thiết để thực hiện công việc quản lý hiệu quả. Vì thế, cần có một công trình nghiên cứu công phu, hệ thống về phát triển đội ngũ CBQL trường THPT cốt cán theo tiếp cận VTVL, góp phần khẳng định vai trò quan trọng của đội ngũ CBQL trường THPT cốt cán và sự cần thiết phải có VTVL cho CBQL trường THPT cốt cán trong khung VTVL của trường THPT.
3.2. Tuyển Dụng Đào Tạo Đánh Giá Dựa Trên Vị Trí Việc Làm
Hoạt động tuyển dụng, đào tạo và đánh giá CBQL cần được thực hiện dựa trên khung năng lực chuẩn và yêu cầu của VTVL. Điều này giúp đảm bảo CBQL có đủ năng lực để thực hiện công việc được giao và tạo động lực cho họ không ngừng phát triển.
IV. Bồi Dưỡng Năng Lực Quản Lý Yếu Tố Then Chốt Cho CBQL THPT
Bồi dưỡng năng lực quản lý là một trong những yếu tố quan trọng nhất để phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường THPT. Chương trình bồi dưỡng cần được thiết kế khoa học, phù hợp với nhu cầu thực tế và cập nhật những kiến thức, kỹ năng mới nhất về quản lý giáo dục. Hình thức bồi dưỡng cần đa dạng, kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, tạo điều kiện cho CBQL trao đổi kinh nghiệm và học hỏi lẫn nhau. Từ năm học 2022 - 2023, Chương trình GDPT 2018 cấp THPT được triển khai. Đây là chương trình giáo dục được xây dựng dựa trên cơ sở bảo đảm “phát triển phẩm chất và năng lực người học thông qua nội dung giáo dục với những kiến thức, kĩ năng cơ bản, thiết thực, hiện đại; hài hoà đức, trí, thể, mĩ; chú trọng thực hành, vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học để giải quyết vấn đề trong học tập và đời sống; tích hợp cao ở các lớp học dưới, phân hoá dần ở các lớp học trên; thông qua các phương pháp, hình thức tổ chức giáo dục phát huy tính chủ động và tiềm năng của mỗi học sinh, các phương pháp đánh giá phù hợp với mục tiêu giáo dục và phương pháp giáo dục để đạt được mục tiêu đó” [6].
4.1. Nội Dung Chương Trình Bồi Dưỡng Cán Bộ Quản Lý
Nội dung chương trình bồi dưỡng cần bao gồm các kiến thức về quản lý nhà trường, quản lý nhân sự, quản lý tài chính, quản lý chất lượng, kỹ năng lãnh đạo, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng giải quyết vấn đề và kỹ năng làm việc nhóm. Để thực hiện thành công Chương trình GDPT 2018 nói chung, Chương trình GDPT 2018 cấp THPT nói riêng; đồng thời đáp ứng nhu cầu học tập thường xuyên, liên tục, suốt đời của mỗi CBQL cơ sở GDPT, Bộ GD&ĐT đã ban hành Thông tư số 18/2019/TT - BGDĐT về Chương trình bồi dưỡng thường xuyên CBQL cơ sở GDPT với các nội dung kiến thức, kỹ năng chuyên ngành bắt buộc hàng năm.
4.2. Hình Thức Bồi Dưỡng Nâng Cao Năng Lực Quản Lý
Hình thức bồi dưỡng cần đa dạng, kết hợp giữa học trực tuyến, học tập trung, tham quan thực tế và trao đổi kinh nghiệm. Cần tạo điều kiện cho CBQL tham gia các khóa đào tạo ngắn hạn, hội thảo chuyên đề và các hoạt động bồi dưỡng khác. Cùng với ban hành Chương trình bồi dưỡng thường xuyên CBQL cơ sở GDPT, Bộ GD&ĐT cũng đã ban hành Quyết định số 4660/QĐ-BGDĐT về Danh mục mô đun bồi dưỡng CBQL cơ sở GDPT cốt cán để thực hiện công tác bồi dưỡng thường xuyên CBQL cơ sở GDPT.
V. Ứng Dụng CNTT Đột Phá Trong Quản Lý Trường Trung Học Phổ Thông
Trong bối cảnh chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) là một yêu cầu tất yếu đối với cán bộ quản lý trường THPT. CBQL cần có khả năng sử dụng các phần mềm quản lý, khai thác dữ liệu, ứng dụng các công cụ trực tuyến để nâng cao hiệu quả công việc. Ứng dụng CNTT giúp CBQL tiết kiệm thời gian, giảm thiểu sai sót và đưa ra quyết định chính xác hơn. Theo mô hình bồi dưỡng CBQL do Bộ GD&ĐT triển khai lần này, đội ngũ CBQL cơ sở GDPT cốt cán sau khi được bồi dưỡng trực tuyến và trực tiếp với sự hướng dẫn của giảng viên sư phạm chủ chốt, thay vì “dạy lại” cho CBQL đại trà của địa phương học tập trung, thì mỗi CBQL cơ sở GDPT cốt cán sẽ hỗ trợ khoảng 20 - 30 đồng nghiệp tự bồi dưỡng các mô đun trên hệ thống quản lý học tập trực tuyến (LMS).
5.1. Nâng Cao Năng Lực Ứng Dụng CNTT Cho Cán Bộ Quản Lý
Cần tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng về ứng dụng CNTT cho CBQL. Nội dung đào tạo cần tập trung vào các kỹ năng sử dụng phần mềm quản lý, khai thác dữ liệu, ứng dụng các công cụ trực tuyến và đảm bảo an toàn thông tin. CBQL cơ sở GDPT cốt cán sẽ giải đáp thắc mắc liên quan đến nội dung bồi dưỡng, 2 hoàn thành các bài tập của khóa học hay việc áp dụng kiến thức được bồi dưỡng vào thực tế quản lý nhà trường.
5.2. Đầu Tư Cơ Sở Hạ Tầng CNTT Cho Trường THPT
Nhà trường cần đầu tư cơ sở hạ tầng CNTT hiện đại, bao gồm máy tính, mạng internet, phần mềm quản lý và các thiết bị hỗ trợ khác. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho CBQL và GV ứng dụng CNTT trong công việc. CBQL cơ sở GDPT cốt cán, trong đó có CBQL trường THPT cốt cán không chỉ giữ vai trò nòng cốt trong bồi dưỡng CBQL đại trà của địa phương mà còn giữ vai trò tiên phong trong mọi đổi mới của nhà trường; hình mẫu về lãnh đạo, quản trị nhà trường; khả năng tư vấn, hỗ trợ, truyền cảm hứng và bồi dưỡng năng lực lãnh đạo, quản trị nhà trường cho đồng nghiệp.
VI. Đề Xuất Giải Pháp Phát Triển Đội Ngũ Cán Bộ Quản Lý THPT
Để phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường THPT một cách hiệu quả, cần có một hệ thống giải pháp đồng bộ, bao gồm: Xây dựng quy hoạch đội ngũ CBQL, tuyển chọn CBQL đáp ứng yêu cầu, tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực, đánh giá CBQL theo khung năng lực và tạo môi trường thuận lợi để CBQL phát huy năng lực. Trong bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập quốc tế về giáo dục phổ thông ngày càng sâu như hiện nay, vai trò của đội ngũ CBQL trường THPT cốt cán càng trở nên đặc biệt quan trọng. Vì thế, phát triển đội ngũ CBQL trường THPT cốt cán là một vấn đề có tính cấp thiết.
6.1. Xây Dựng Quy Hoạch Phát Triển Đội Ngũ Cán Bộ Quản Lý
Quy hoạch đội ngũ CBQL cần dựa trên nhu cầu thực tế và định hướng phát triển của nhà trường. Quy hoạch cần xác định rõ số lượng, cơ cấu, trình độ và năng lực của CBQL trong từng giai đoạn. Phát triển đội ngũ CBQL trường THPT cốt cán là phát triển nguồn nhân lực quan trọng của giáo dục. Sự phát triển này có thể dựa trên các cách tiếp cận khác nhau; trong đó cách tiếp cận dựa vào VTVL phù hợp hơn với phát triển đội ngũ CBQL trường THPT cốt cán trong bối cảnh hiện nay.
6.2. Tạo Môi Trường Thuận Lợi Để Cán Bộ Quản Lý Phát Huy Năng Lực
Nhà trường cần tạo môi trường làm việc dân chủ, cởi mở, khuyến khích sự sáng tạo và đổi mới. Cần tạo điều kiện cho CBQL tham gia các hoạt động chuyên môn, trao đổi kinh nghiệm và học hỏi lẫn nhau. Đây là cách tiếp cận căn cứ vào chức năng, nhiệm vụ (việc làm) của CBQL trường THPT cốt cán (trong hiện tại và tương lai) để xây dựng khung năng lực CBQL trường THPT cốt cán; đồng thời dựa vào khung năng lực này mà quy hoạch, tuyển chọn, sử dụng, bồi dưỡng, đánh giá và có chế độ đãi ngộ thích hợp đối với đội ngũ CBQL trường THPT cốt cán.
