Pháp Luật Thuế Giá Trị Gia Tăng ở Việt Nam và Thực Tiễn Tại Tỉnh Nam Định

Thuế GTGT là thuế gián thu, người tiêu dùng cuối cùng là người chịu thuế nhưng người nộp thuế là các tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh. Thuế GTGT mang tính lũy thoái so với thu nhập của người tiêu dùng, vì người có thu nhập thấp phải chi phần lớn thu nhập cho tiêu dùng, do đó tỷ lệ thuế GTGT trên thu nhập của họ cao hơn so với người có thu nhập cao. Tổng số thuế GTGT thu được ở tất cả các giai đoạn sẽ bằng số thuế GTGT tính trên giá bán cho người tiêu dùng cuối cùng. Số thuế GTGT ở khâu trước sẽ được tự động chuyển vào giá bán hàng ở khâu sau và người tiêu dùng cuối cùng là người phải trả toàn bộ số thuế GTGT đánh trên hàng hóa đó.

Thuế GTGT đóng vai trò quan trọng trong việc tăng thu ngân sách nhà nước. Theo tài liệu, rất nhiều nước, thuế GTGT tạo nguồn thu chủ yếu trong các nguồn thu từ thuế. Thuế GTGT có tác dụng điều tiết thu nhập của tổ chức, cá nhân tiêu dùng hàng hóa, dịch vụ chịu thuế GTGT. Thuế GTGT là một sắc thuế tiên tiến, việc áp dụng thuế GTGT khắc phục nhược điểm của thuế doanh thu trước đây là “thuế chồng lên thuế”, áp dụng thuế GTGT có nhiều ưu điểm, tác dụng tích cực tới khuyến khích sản xuất kinh doanh, xuất khẩu, tăng cường đầu tư, tăng thu cho NSNN.

Để đạt được hiệu quả cao nhất trong việc triển khai luật thuế GTGT cần phải có các điều kiện sau: Nền kinh tế phát triển ổn định. Thuế GTGT được nghiên cứu và vận dụng thay cho thuế doanh thu bởi khắc phục được sự trùng lặp trong tính thuế, tuy nhiên nếu vận dụng loại thuế này trong nền kinh tế không ổn định, giá cả của các loại hàng hóa thường xuyên thay đổi một cách thất thường thì thuế đầu ra của các cơ sở sản xuất kinh doanh sẽ nhỏ hơn thuế GTGT đầu vào, như vậy Nhà nước không những không thu được thuế mà còn phải hoàn thuế.

Theo nguyên tắc của thuế GTGT thì mọi hàng hóa, dịch vụ tiêu dùng ở Việt Nam đều thuộc đối tượng chịu thuế GTGT nhằm đảm bảo cho quá trình luân chuyển khấu trừ thuế GTGT được đồng bộ, thống nhất, các hàng hóa, dịch vụ không được tiêu dùng tại Việt Nam không thuộc đối tượng chịu thuế GTGT. Nguyên tắc chung xác định giá tính thuế GTGT là giá bán chưa có thuế GTGT được ghi trên hóa đơn bán hàng của người bán hàng, người cung cấp dịch vụ hoặc giá chưa có thuế GTGT được ghi trên chứng từ của hàng hóa nhập khẩu.

Nhóm quy phạm quy định đối tượng không chịu thuế giá trị gia tăng. Theo quy định, các sản phẩm nông nghiệp chưa qua chế biến hoặc mới chỉ sơ chế do người sản xuất trực tiếp bán ra; dịch vụ tín dụng, đầu tư chứng khoán; dịch vụ y tế, giáo dục, dạy nghề; hàng hóa nhập khẩu trong trường hợp viện trợ nhân đạo... thuộc đối tượng không chịu thuế GTGT. Việc quy định các đối tượng không chịu thuế GTGT nhằm đảm bảo an sinh xã hội và khuyến khích phát triển các ngành nghề đặc thù.

Việc xác định sai đối tượng chịu thuế GTGT có thể dẫn đến các hậu quả pháp lý nghiêm trọng, bao gồm việc truy thu thuế, phạt vi phạm hành chính và thậm chí là truy cứu trách nhiệm hình sự. Do đó, doanh nghiệp cần nắm vững các quy định của pháp luật về thuế GTGT và tham khảo ý kiến của các chuyên gia tư vấn thuế khi cần thiết. Cơ sở kinh doanh cần phải xem xét kỹ lưỡng từng loại hàng hóa, dịch vụ để xác định đúng đối tượng chịu thuế hoặc không chịu thuế GTGT.

Mức thuế suất 0% áp dụng cho hàng hóa, dịch vụ xuất khẩu, vận tải quốc tế và một số trường hợp đặc biệt khác. Điều kiện để áp dụng thuế suất 0% là phải có đầy đủ hồ sơ, chứng từ chứng minh hàng hóa, dịch vụ được xuất khẩu hoặc sử dụng cho vận tải quốc tế. Hàng hóa, dịch vụ xuất khẩu được khấu trừ, hoàn thuế GTGT phải có đủ điều kiện sau: có hợp đồng bán hàng hóa, gia công hàng hóa, cung ứng dịch vụ cho tổ chức, cá nhân nước ngoài; có Tờ khai hải quan hàng xuất khẩu có xác nhận của cơ quan hải quan đã xuất khẩu; thực hiện thanh toán qua Ngân hàng và các hình thức thanh toán khác theo quy định; có hóa đơn phù hợp.

Mức thuế suất 5% áp dụng cho các mặt hàng thiết yếu như nước sạch, phân bón, thức ăn gia súc, gia cầm, một số sản phẩm nông nghiệp chưa qua chế biến và một số dịch vụ. Việc áp dụng thuế suất ưu đãi này nhằm hỗ trợ người sản xuất và giảm gánh nặng chi phí cho người tiêu dùng. Theo quy định hiện hành, danh mục hàng hóa, dịch vụ chịu thuế suất 5% được quy định chi tiết trong các văn bản pháp luật về thuế GTGT.

Mức thuế suất 10% là mức thuế suất phổ biến nhất, áp dụng cho hầu hết các hàng hóa, dịch vụ không thuộc diện chịu thuế suất 0% và 5%. Sản phẩm điện tử; dầu mỏ, khí đốt; sản phẩm may mặc; xây dựng, lắp đặt ; dịch vụ tư vấn … thuộc diện chịu mức thuế này. Đặc biệt, nhóm hàng hóa, dịch vụ thuộc đối tượng chịu thuế TTĐB, thuế BVMT cũng chịu thuế GTGT 10%. Quy định này nhằm đảm bảo tính liên hoàn giữa các khâu trong quá trình sản xuất kinh doanh hàng hóa, dịch vụ, tạo điều kiện để cơ sở sản xuất kinh doanh hàng hóa, dịch vụ chịu thuế TTĐB, thuế BVMT được khấu trừ thuế GTGT đầu vào , giảm chi phí và nâng cao hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp, tăng khả năng cạnh tranh của hàng hóa, dịch vụ xuất khẩu, ổn định nguồn thu cho NSNN.

Để thực hiện kê khai thuế GTGT, doanh nghiệp cần chuẩn bị hồ sơ khai thuế bao gồm: Tờ khai thuế GTGT theo mẫu quy định; Bảng kê hóa đơn, chứng từ hàng hóa, dịch vụ mua vào; Bảng kê hóa đơn, chứng từ hàng hóa, dịch vụ bán ra. Ngoài ra, tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể, doanh nghiệp có thể cần phải bổ sung thêm các tài liệu khác theo yêu cầu của cơ quan thuế.

Thời hạn nộp tờ khai thuế GTGT và nộp thuế GTGT được quy định cụ thể trong luật quản lý thuế. Đối với doanh nghiệp kê khai thuế GTGT theo tháng, thời hạn nộp tờ khai và nộp thuế chậm nhất là ngày 20 của tháng tiếp theo. Đối với doanh nghiệp kê khai thuế GTGT theo quý, thời hạn nộp tờ khai và nộp thuế chậm nhất là ngày cuối cùng của tháng đầu quý tiếp theo. Việc nộp chậm có thể dẫn đến bị phạt chậm nộp và tính tiền chậm nộp theo quy định.

Hiện nay, việc nộp thuế GTGT điện tử ngày càng trở nên phổ biến do tính tiện lợi và nhanh chóng. Để nộp thuế GTGT điện tử, doanh nghiệp cần đăng ký tài khoản nộp thuế điện tử tại cổng thông tin điện tử của Tổng cục Thuế. Sau khi đăng ký thành công, doanh nghiệp có thể thực hiện nộp thuế GTGT trực tuyến thông qua các ngân hàng thương mại đã kết nối với hệ thống của Tổng cục Thuế.

Cần thiết sửa đổi và bổ sung Luật Thuế GTGT để khắc phục những bất cập hiện tại, đảm bảo tính đồng bộ, minh bạch và khả thi của các quy định. Nghiên cứu mở rộng phạm vi áp dụng thuế GTGT đối với một số loại hàng hóa, dịch vụ mới; điều chỉnh mức thuế suất cho phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội; hoàn thiện các quy định về khấu trừ thuế, hoàn thuế để đảm bảo quyền lợi cho người nộp thuế.

Để tăng cường quản lý thuế GTGT, cần có các giải pháp đồng bộ về tổ chức, nhân sự, công nghệ và quy trình nghiệp vụ. Nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ thuế; ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế; tăng cường kiểm tra, thanh tra thuế; xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật về thuế. Thông tư của Bộ Tài chính và các Bộ khác có liên quan hướng dẫn thi hành luật thuế GTGT. Các quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ thuế GTGT được thể hiện dưới các hình thức văn bản khác nhau và do nhiều cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành, song cần phải khẳng định Luật thuế GTGT là cơ sở pháp lý làm phát sinh nghĩa vụ thuế GTGT, là bộ phận cơ bản có giá trị pháp lý chi phối các văn bản pháp luật khác trong hệ thống các văn bản pháp luật về thuế GTGT.

Việc nâng cao nhận thức về thuế GTGT cho người dân và doanh nghiệp là rất quan trọng để đảm bảo tính tự giác tuân thủ pháp luật về thuế. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về thuế GTGT; tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn cho doanh nghiệp; thiết lập hệ thống hỗ trợ trực tuyến để giải đáp thắc mắc cho người nộp thuế. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan nhà nước, các tổ chức xã hội và các phương tiện truyền thông trong việc nâng cao nhận thức về thuế GTGT.

Phân tích thực tiễn áp dụng Thuế GTGT đối với một số ngành/lĩnh vực kinh tế trọng điểm. Dựa trên cơ sở lý luận và thực tiễn áp dụng pháp luật thuế GTGT, luận văn chỉ ra những vướng mắc , bất cập trong các quy định của pháp luật về thuế GTGT hiện hành, đồng thời đề xuất những giải pháp , kiến nghị nhằm đảm bảo thực hiện pháp luật thuế GTGT có hiệu quả trên địa bàn tỉnh Nam Định .

Đánh giá hiệu quả thuế GTGT thông qua các chỉ số như tỷ lệ động viên ngân sách, tỷ lệ nợ đọng thuế, mức độ tuân thủ pháp luật của người nộp thuế. Thống kê số liệu được lấy từ năm 2008 - 2012 5. So sánh hiệu quả thu thuế GTGT giữa các địa phương hoặc các giai đoạn khác nhau. So sánh với các sắc thuế khác.

Trên cơ sở phân tích thực tiễn và đánh giá hiệu quả, đưa ra các bài học kinh nghiệm và khuyến nghị để cải thiện việc áp dụng thuế GTGT trong thời gian tới. Rà soát các quy định pháp luật để sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với thực tiễn; tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra thuế; nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ thuế; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế.