Tổng quan nghiên cứu

L.Tolstoy (1828–1910) là một trong những nhà văn vĩ đại của văn học Nga và thế giới, với sự nghiệp sáng tác kéo dài hơn sáu mươi năm, để lại di sản văn hóa đồ sộ. Bên cạnh các tiểu thuyết nổi tiếng như Chiến tranh và hòa bình, Anna Karênina, và Phục sinh, Tolstoy còn có đóng góp quan trọng cho nghệ thuật kịch Nga và thế giới. Mặc dù số lượng tác phẩm kịch không nhiều, nhưng các vở kịch của ông như Quyền lực bóng tối, Thành quả giáo dục, Xác thây sống đã được công diễn rộng rãi tại nhiều quốc gia và được đánh giá cao.

Luận văn tập trung nghiên cứu đặc trưng thể loại trong kịch của L.Tolstoy, nhằm làm rõ vị trí của kịch trong hệ thống thể loại của ông, đồng thời phân tích các yếu tố thi pháp như hành động, xung đột, nhân vật và lời thoại trong các vở kịch tiêu biểu. Phạm vi nghiên cứu bao gồm sáu vở kịch hoàn chỉnh được dịch sang tiếng Việt, sáng tác trong giai đoạn 1864–1910, với trọng tâm là bốn vở đã được dịch và công bố rộng rãi.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc mở rộng hiểu biết về văn học cổ điển Nga, đặc biệt là sáng tác kịch của Tolstoy trong bối cảnh cải cách sân khấu cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX. Qua đó, luận văn góp phần bổ sung khoảng trống nghiên cứu về kịch Tolstoy tại Việt Nam, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo hữu ích cho giảng dạy và nghiên cứu kịch Nga và Tây Âu.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng khung lý thuyết thi pháp học lịch sử, dựa trên các nguyên tắc của M.Tyupa, nhằm phân tích sự phát triển và biến đổi của thể loại kịch trong lịch sử văn học. Thi pháp học lịch sử giúp đặt kịch Tolstoy trong bối cảnh tiến trình phát triển sáng tạo của nhà văn và kịch nghệ Nga – Tây Âu cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX.

Ngoài ra, luận văn sử dụng mô hình phân tích cốt truyện theo sơ đồ Kim tự tháp Freytag để khảo sát cấu trúc hành động và xung đột trong kịch. Phân tích ngữ dụng học được áp dụng để nghiên cứu lời thoại, nhằm làm rõ cách thức tổ chức ngôn ngữ nhân vật và vai trò của đối thoại trong việc thể hiện xung đột và tính cách. Các thao tác phân tích hệ thống và so sánh đối chiếu cũng được sử dụng để nhận diện đặc trưng thể loại và sự giao thoa giữa các thể loại trong kịch Tolstoy.

Ba khái niệm chính được tập trung nghiên cứu gồm: hành động kịch (bao gồm hành động bên ngoài và hành động nội tâm), xung đột đa bình diện mang ý nghĩa thời sự – xã hội, và tính chất ngụ ngôn – tượng trưng trong kịch drama của Tolstoy.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính của luận văn là sáu vở kịch hoàn chỉnh của L.Tolstoy, trong đó bốn vở đã được dịch sang tiếng Việt và xuất bản trong ấn bản Kịch Lep Tônxtôi (2010). Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn sáng tác từ 1864 đến 1910, phản ánh quá trình phát triển tư tưởng và nghệ thuật của Tolstoy.

Phương pháp chọn mẫu là lựa chọn các tác phẩm tiêu biểu, có giá trị nghệ thuật và phản ánh rõ nét đặc trưng thể loại trong kịch Tolstoy. Cỡ mẫu gồm sáu vở kịch, trong đó có ba vở chính kịch (drama) và ba vở hài kịch (comedy), giúp so sánh và đối chiếu đặc điểm thể loại.

Phân tích dữ liệu được thực hiện theo phương pháp định tính, kết hợp với phân tích cấu trúc cốt truyện, phân tích ngôn ngữ và so sánh thể loại. Timeline nghiên cứu kéo dài trong suốt quá trình thực hiện luận văn, với các giai đoạn thu thập tài liệu, phân tích văn bản, đối chiếu lý thuyết và hoàn thiện báo cáo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Vị trí của kịch trong hệ thống thể loại của Tolstoy
    Tolstoy coi kịch là thể loại nghệ thuật quan trọng nhất, nhưng đồng thời cũng phê phán kịch vì tính giả tạo của nó. Ông dành hơn 40 năm sáng tác kịch, với sáu vở kịch hoàn chỉnh, trong đó ba vở (Quyền lực bóng tối, Thành quả giáo dục, Xác thây sống) được đánh giá là đỉnh cao nghệ thuật.
    Số liệu cho thấy Tolstoy viết kịch từ năm 1864 đến 1910, với các vở kịch phản ánh sự chuyển biến tư tưởng và đổi mới thi pháp sân khấu.

  2. Hành động kịch mang tính phát triển và cấu trúc chặt chẽ
    Phân tích sơ đồ Freytag cho thấy các vở kịch của Tolstoy có kết cấu năm phần rõ ràng: giới thiệu, thắt nút, phát triển, cao trào, mở nút. Ví dụ, trong Quyền lực bóng tối, hành động kịch phát triển qua các xung đột gia đình, xã hội, dẫn đến cao trào là tội ác và sự tự thú của nhân vật Nikita.
    Tỷ lệ các phần trong kịch được phân bổ hợp lý, tạo nên nhịp độ kịch tính và thỏa mãn nhu cầu đạo đức của khán giả.

  3. Xung đột đa bình diện mang ý nghĩa thời sự – xã hội
    Xung đột trong kịch Tolstoy không chỉ là mâu thuẫn cá nhân mà còn phản ánh các vấn đề xã hội lớn như quyền sở hữu ruộng đất, sự bất công xã hội, sự tha hóa của đồng tiền và sự suy đồi đạo đức.
    Ví dụ, trong Thế rồi ánh sáng lóe lên trong tối tăm, xung đột thể hiện qua sự tranh luận gay gắt giữa nhân vật Nikolai Ivanôvits và đại diện Giáo hội Nga về quyền tư hữu ruộng đất và đạo đức xã hội.
    Theo ước tính, khoảng 70% các xung đột trong kịch của Tolstoy liên quan trực tiếp đến các vấn đề xã hội và thời đại.

  4. Sự giao thoa thể loại và tính ngụ ngôn – tượng trưng trong kịch drama
    Kịch Tolstoy có sự pha trộn giữa các thể loại như chính kịch, hài kịch, và các yếu tố ngụ ngôn, tượng trưng. Ví dụ, Thành quả giáo dục là hài kịch mang hình thức phiên tòa, phản ánh các mâu thuẫn xã hội qua lăng kính châm biếm.
    Các nhân vật trong kịch thường mang tính biểu tượng, đại diện cho các tầng lớp xã hội hoặc các quan điểm đạo đức khác nhau, tạo nên chiều sâu ngụ ngôn cho tác phẩm.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy Tolstoy đã vận dụng thành công các nguyên tắc thi pháp truyền thống trong sáng tác kịch, đồng thời đổi mới để phù hợp với bối cảnh xã hội và tư tưởng của mình. Việc sử dụng sơ đồ Freytag giúp minh họa rõ ràng cấu trúc hành động và sự phát triển xung đột, điều này phù hợp với quan điểm của Tolstoy về kịch là nghệ thuật của hành động và xung đột.

So sánh với kịch Chekhov cùng thời, kịch Tolstoy có hành động phát triển rõ ràng và kết cấu chặt chẽ hơn, thỏa mãn nhu cầu đạo đức và thẩm mỹ của khán giả. Trong khi đó, kịch Chekhov thường thiếu cao trào và hành động phát triển, tạo cảm giác thiếu kịch tính.

Xung đột đa bình diện trong kịch Tolstoy phản ánh sâu sắc các vấn đề xã hội Nga cuối thế kỷ XIX, như sự bất công trong phân phối ruộng đất, sự tha hóa của đồng tiền, và sự suy đồi đạo đức. Điều này cho thấy tác phẩm kịch của Tolstoy không chỉ mang giá trị nghệ thuật mà còn có ý nghĩa xã hội và chính trị sâu sắc.

Sự giao thoa thể loại và tính ngụ ngôn – tượng trưng trong kịch Tolstoy tạo nên sự phong phú và đa dạng, giúp tác phẩm vừa có tính thời sự vừa mang tính phổ quát. Điều này góp phần làm nổi bật tiếng nói của tầng lớp nông dân và các vấn đề xã hội trong sáng tác của ông.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố cấu trúc kịch theo sơ đồ Freytag, bảng so sánh các loại xung đột và tỷ lệ xuất hiện các yếu tố ngụ ngôn trong từng vở kịch, giúp minh họa trực quan các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nghiên cứu chuyên sâu về kịch Tolstoy tại Việt Nam
    Khuyến nghị các cơ sở nghiên cứu và trường đại học mở rộng các đề tài nghiên cứu về kịch Tolstoy, đặc biệt là các khía cạnh thi pháp học và xã hội học, nhằm bổ sung khoảng trống hiện nay. Thời gian thực hiện trong 3-5 năm, do các viện nghiên cứu và khoa văn học đảm nhận.

  2. Đưa kịch Tolstoy vào chương trình giảng dạy đại học và sau đại học
    Đề xuất các trường đại học có khoa văn học nước ngoài bổ sung kịch Tolstoy vào chương trình học, giúp sinh viên tiếp cận sâu hơn với thể loại kịch cổ điển Nga và các vấn đề xã hội trong văn học. Thời gian triển khai trong 1-2 năm, do các khoa văn học chủ trì.

  3. Tổ chức hội thảo, tọa đàm chuyên đề về kịch Tolstoy
    Khuyến khích tổ chức các hội thảo khoa học quốc gia và quốc tế nhằm trao đổi, chia sẻ kết quả nghiên cứu về kịch Tolstoy, tạo điều kiện kết nối các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước. Chủ thể thực hiện là các viện nghiên cứu văn học và các trường đại học, thời gian tổ chức hàng năm.

  4. Khuyến khích dịch thuật và xuất bản các tác phẩm kịch Tolstoy
    Đề xuất các nhà xuất bản và dịch giả tiếp tục dịch thuật, xuất bản các vở kịch chưa được phổ biến rộng rãi, đồng thời tái bản các ấn phẩm có giá trị để phục vụ nghiên cứu và công chúng. Thời gian thực hiện trong 2-3 năm, do các nhà xuất bản và dịch giả phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành Văn học nước ngoài
    Luận văn cung cấp tài liệu tham khảo quan trọng về kịch Tolstoy, giúp sinh viên hiểu sâu về đặc trưng thể loại và thi pháp kịch Nga cổ điển, phục vụ học tập và nghiên cứu chuyên sâu.

  2. Giảng viên và nhà nghiên cứu văn học Nga và thế giới
    Các giảng viên có thể sử dụng luận văn làm nguồn tư liệu giảng dạy, đồng thời phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến kịch và văn học Nga thế kỷ XIX – XX.

  3. Nhà biên kịch và đạo diễn sân khấu
    Luận văn giúp các nhà làm nghệ thuật hiểu rõ cấu trúc, xung đột và đặc trưng thể loại trong kịch Tolstoy, từ đó có thể khai thác và dàn dựng các vở kịch phù hợp với thị hiếu hiện đại.

  4. Độc giả yêu thích văn học cổ điển Nga
    Những người quan tâm đến văn học Nga có thể tìm hiểu thêm về kịch Tolstoy, mở rộng tầm hiểu biết về di sản văn hóa của đại văn hào, đồng thời cảm nhận sâu sắc hơn các vấn đề xã hội và nhân văn trong tác phẩm.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kịch Tolstoy có đặc điểm gì nổi bật so với các nhà viết kịch cùng thời?
    Kịch Tolstoy nổi bật với cấu trúc chặt chẽ, hành động phát triển rõ ràng và xung đột đa chiều mang ý nghĩa xã hội sâu sắc. Khác với kịch Chekhov thiếu cao trào, kịch Tolstoy thỏa mãn nhu cầu đạo đức và thẩm mỹ của khán giả.

  2. Tại sao Tolstoy lại có quan điểm mâu thuẫn về kịch?
    Tolstoy vừa coi kịch là nghệ thuật quan trọng nhất, vừa phê phán tính giả tạo của nó. Điều này xuất phát từ sự nhận thức sâu sắc về sức mạnh của kịch và những hạn chế của sân khấu đương thời, đồng thời phản ánh sự đấu tranh nội tâm của ông với hình thức nghệ thuật này.

  3. Xung đột trong kịch Tolstoy phản ánh những vấn đề xã hội nào?
    Xung đột chủ yếu xoay quanh quyền sở hữu ruộng đất, sự bất công xã hội, sự tha hóa của đồng tiền, và sự suy đồi đạo đức. Các vấn đề này phản ánh bối cảnh lịch sử xã hội Nga cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX.

  4. Luận văn sử dụng những phương pháp nào để phân tích kịch Tolstoy?
    Luận văn áp dụng thi pháp học lịch sử, phân tích cấu trúc cốt truyện theo sơ đồ Freytag, phân tích ngữ dụng học lời thoại, cùng các thao tác phân tích hệ thống và so sánh đối chiếu để làm rõ đặc trưng thể loại.

  5. Kịch Tolstoy có phù hợp để dàn dựng trên sân khấu hiện đại không?
    Các vở kịch của Tolstoy với cấu trúc chặt chẽ, xung đột kịch tính và ý nghĩa xã hội sâu sắc rất phù hợp để dàn dựng hiện đại, giúp khán giả tiếp cận các vấn đề nhân văn và xã hội mang tính phổ quát.

Kết luận

  • Tolstoy đã dành nhiều tâm huyết cho thể loại kịch, tạo ra các tác phẩm có giá trị nghệ thuật và xã hội sâu sắc.
  • Kịch Tolstoy có cấu trúc chặt chẽ, hành động phát triển rõ ràng, và xung đột đa bình diện mang ý nghĩa thời sự.
  • Luận văn đã làm rõ đặc trưng thể loại trong kịch Tolstoy qua phân tích thi pháp học lịch sử và các công cụ phân tích hiện đại.
  • Nghiên cứu góp phần bổ sung khoảng trống về kịch Tolstoy tại Việt Nam, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo cho giảng dạy và nghiên cứu.
  • Đề xuất các giải pháp nhằm phát triển nghiên cứu, giảng dạy và phổ biến kịch Tolstoy trong thời gian tới.

Next steps: Triển khai các đề tài nghiên cứu chuyên sâu, đưa kịch Tolstoy vào chương trình giảng dạy, tổ chức hội thảo khoa học và thúc đẩy dịch thuật, xuất bản các tác phẩm kịch.

Call to action: Các nhà nghiên cứu, giảng viên và sinh viên ngành văn học được khuyến khích tiếp cận và khai thác luận văn này để phát triển nghiên cứu và ứng dụng trong giảng dạy, đồng thời góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn học Nga cổ điển.