Tổng quan nghiên cứu

John Steinbeck, nhà văn Mỹ xuất sắc thế kỷ XX, đã để lại dấu ấn sâu đậm với tiểu thuyết Chùm nho phẫn nộ (The Grapes of Wrath) xuất bản năm 1939. Tác phẩm phản ánh chân thực cuộc sống khốn khó của gia đình Joad và hàng nghìn người nông dân Mỹ trong thời kỳ Đại khủng hoảng kinh tế những năm 1930, khi họ phải rời bỏ vùng đất Oklahoma để di cư về California trên con đường 66 dài khoảng 1800 dặm. Luận văn tập trung nghiên cứu kết cấu tiểu thuyết hành trình trong Chùm nho phẫn nộ, phân tích các yếu tố cốt truyện, không gian, thời gian, nhân vật và sự kiện nhằm làm sáng tỏ nghệ thuật tổ chức tác phẩm và giá trị hiện thực xã hội sâu sắc.

Mục tiêu nghiên cứu là phát hiện đặc điểm cơ bản của kết cấu tiểu thuyết hành trình trong tác phẩm, từ đó góp phần làm rõ phong cách nghệ thuật của Steinbeck và giá trị văn học Mỹ. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào bản dịch tiếng Việt của Phạm Thủy Ba (NXB Hội Nhà văn, 1994), khảo sát toàn bộ 30 chương của tiểu thuyết, trong đó có 15 chương trữ tình ngoại đề cung cấp bức tranh toàn cảnh về xã hội Mỹ thời kỳ đó. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp một cách tiếp cận mới trong phê bình văn học Việt Nam, đồng thời giúp hiểu sâu sắc hơn về văn hóa và con người Mỹ qua lăng kính văn học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về kết cấu tác phẩm văn học, đặc biệt là:

  • Lý thuyết kết cấu tác phẩm: Theo Trần Đình Sử, kết cấu là toàn bộ tổ chức nghệ thuật sinh động của tác phẩm, bao gồm các yếu tố như cốt truyện, nhân vật, không gian, thời gian, và biện pháp trần thuật. Kết cấu không chỉ là sự liên kết các yếu tố mà còn thể hiện quá trình tư duy và ý đồ nghệ thuật của tác giả.
  • Khái niệm tiểu thuyết hành trình: Dựa trên khái niệm "journey" trong tiếng Anh và dòng phim Roadmovie trong điện ảnh Mỹ, tiểu thuyết hành trình là dạng tiểu thuyết kể về một chuyến đi có thời gian liên tục và không gian chuyển động giới hạn, trong đó các nhân vật có mối quan hệ mật thiết với nhân vật trung tâm.
  • Khái niệm trữ tình ngoại đề: Là yếu tố ngoài cốt truyện chính, thể hiện tư tưởng, tình cảm của tác giả qua các đoạn kể xen kẽ, bổ sung thông tin và làm rõ nội dung tác phẩm.

Các khái niệm chính được phân tích gồm: kết cấu cốt truyện hành trình, không gian nghệ thuật (con đường 66 và không gian sinh hoạt), thời gian liên tục, hệ thống nhân vật và sự kiện, cùng các điểm xung đột và điểm kịch tính trong cốt truyện.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:

  • Phương pháp thống kê, diễn giải: Khảo sát văn bản, thống kê số lượng chương trữ tình ngoại đề, các điểm xung đột, và phân loại các yếu tố kết cấu.
  • Phương pháp phân tích, tổng hợp: Phân tích chi tiết từng yếu tố kết cấu như cốt truyện, không gian, thời gian, nhân vật, sự kiện; tổng hợp các phát hiện để rút ra đặc điểm chung.
  • Phương pháp so sánh: So sánh kết cấu tiểu thuyết hành trình trong Chùm nho phẫn nộ với các tác phẩm hành trình khác trong văn học Mỹ và với cấu trúc kịch bản phim điện ảnh Mỹ.

Nguồn dữ liệu chính là bản dịch tiếng Việt của Phạm Thủy Ba (1994), với cỡ mẫu toàn bộ 30 chương tiểu thuyết. Việc lựa chọn phương pháp phân tích kết hợp nhằm đảm bảo sự khách quan, toàn diện và sâu sắc trong việc giải mã kết cấu tác phẩm. Timeline nghiên cứu kéo dài trong quá trình học tập tại trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội, hoàn thành năm 2008.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Kết cấu cốt truyện hành trình là đặc điểm nổi bật nhất
    Tiểu thuyết gồm 30 chương, chia làm 4 phần lớn: Khởi hành (10 chương), Chuyến đi (7 chương), Nơi đến (5 chương), và Cái chết, biến mất và cuộc sống mới (8 chương). Cốt truyện diễn ra trong khoảng thời gian liên tục, trên con đường 66 từ Oklahoma đến California dài khoảng 1800 dặm. Gia đình Joad cùng các nhân vật khác trải qua nhiều xung đột lớn như ông nội không chịu đi, rời trại Weedpatch, và Tom giết người phải bỏ trốn. Mỗi xung đột tạo bước ngoặt quan trọng, gia tăng kịch tính và thúc đẩy hành trình.

  2. Không gian nghệ thuật đa dạng và có tính biểu tượng cao
    Không gian được chia thành hai kiểu chính: con đường 66 và không gian sinh hoạt. Con đường 66 là biểu tượng cho hành trình di cư, với cảnh sắc thay đổi qua các bang Oklahoma, Texas, New Mexico, Arizona đến California. Không gian sinh hoạt thể hiện đời sống khốn khó, sự bức bối và hy vọng của nhân vật. California được miêu tả là vùng đất trù phú, nhưng thực tế lại là nơi đầy rẫy sự bóc lột và thất vọng.

  3. Thời gian liên tục và nhịp điệu câu chuyện được điều tiết qua trữ tình ngoại đề
    15/30 chương là trữ tình ngoại đề, cung cấp thông tin bổ sung về tự nhiên, xã hội, và các câu chuyện bên lề. Các chương này xen kẽ với cốt truyện chính, làm tăng tính chân thực và chiều sâu cho tác phẩm. Ví dụ, chương về đại diện ngân hàng đòi đất, mua bán xe cũ, hay cuộc sống trong trại di cư đều góp phần làm rõ bức tranh xã hội Mỹ thời kỳ Đại khủng hoảng.

  4. Hệ thống nhân vật đa dạng, mỗi người có mục đích riêng nhưng cùng chung hành trình
    Gia đình Joad gồm 13 thành viên, mỗi người có tính cách và số phận riêng biệt. Tom Joad là nhân vật trung tâm, đại diện cho sự cứng cỏi và đấu tranh. Mục sư Casy là biểu tượng của lý tưởng và sự hy sinh. Các nhân vật khác như Noah, Rosasharn, Connie cũng thể hiện những khía cạnh khác nhau của cuộc sống di cư. Sơ đồ hành trình của từng thành viên cho thấy sự tan rã dần của gia đình do những biến cố liên tiếp.

Thảo luận kết quả

Kết cấu tiểu thuyết hành trình trong Chùm nho phẫn nộ không chỉ là khung sườn tổ chức câu chuyện mà còn là phương tiện thể hiện hiện thực xã hội sâu sắc. Việc giới hạn không gian trên con đường 66 và thời gian liên tục tạo ra sự tập trung cao độ cho các xung đột và diễn biến tâm lý nhân vật. So với các tác phẩm hành trình khác trong văn học Mỹ như của Mark Twain hay Jack London, Steinbeck khai thác chiều sâu xã hội và bi kịch con người trong bối cảnh lịch sử cụ thể.

Trữ tình ngoại đề đóng vai trò như những mạch ngầm, bổ sung và làm rõ nội dung chính, đồng thời tạo nhịp điệu cho tác phẩm. Cách xen kẽ này giúp độc giả vừa theo dõi câu chuyện gia đình Joad, vừa hiểu được bức tranh xã hội rộng lớn hơn. Các điểm xung đột được bố trí hợp lý, gia tăng kịch tính và tạo nên cấu trúc gần giống kịch bản phim ba hồi, phù hợp với việc chuyển thể thành phim kinh điển năm 1940.

Không gian nghệ thuật được miêu tả sinh động, vừa là bối cảnh vừa là biểu tượng cho những biến động xã hội và tâm trạng nhân vật. California, dù được ca ngợi là miền đất hứa, lại hiện lên như nhà tù của người di cư, phản ánh sự mâu thuẫn giữa ước mơ và thực tế. Hệ thống nhân vật đa chiều, mỗi người là một lát cắt của xã hội Mỹ thời kỳ đó, góp phần làm nổi bật chủ đề nhân đạo và đấu tranh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ sơ đồ hành trình của từng thành viên gia đình Joad, bảng thống kê số chương trữ tình ngoại đề và các điểm xung đột chính, giúp minh họa rõ nét cấu trúc tác phẩm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nghiên cứu kết cấu tiểu thuyết hành trình trong văn học Mỹ tại Việt Nam
    Khuyến khích các trường đại học và viện nghiên cứu mở rộng đề tài này nhằm làm phong phú thêm phê bình văn học Việt Nam, đặc biệt về các tác phẩm kinh điển.

  2. Ứng dụng phương pháp phân tích kết cấu đa chiều trong giảng dạy văn học
    Đề xuất giảng viên sử dụng mô hình kết cấu cốt truyện, không gian, thời gian và nhân vật để giúp sinh viên hiểu sâu sắc hơn về tác phẩm, nâng cao kỹ năng phân tích.

  3. Phát triển tài liệu tham khảo và dịch thuật chính xác, cập nhật
    Khuyến nghị dịch giả và nhà xuất bản chú trọng chỉnh sửa, cập nhật bản dịch để giảm thiểu lỗi, tăng tính chính xác và dễ tiếp cận cho độc giả Việt Nam.

  4. Khuyến khích chuyển thể và nghiên cứu liên ngành giữa văn học và điện ảnh
    Tận dụng cấu trúc gần giống kịch bản phim của Chùm nho phẫn nộ để phát triển các dự án chuyển thể, nghiên cứu liên ngành nhằm quảng bá văn học Mỹ và nâng cao giá trị nghệ thuật.

Các giải pháp trên nên được thực hiện trong vòng 3-5 năm tới, với sự phối hợp của các cơ quan giáo dục, xuất bản và các nhà nghiên cứu văn học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Sinh viên và học viên cao học ngành Văn học Mỹ và Văn học so sánh
    Luận văn cung cấp kiến thức chuyên sâu về kết cấu tiểu thuyết hành trình, giúp nâng cao kỹ năng phân tích và hiểu biết về văn học Mỹ hiện đại.

  2. Giảng viên và nhà nghiên cứu văn học
    Tài liệu tham khảo quý giá cho các công trình nghiên cứu, giảng dạy về John Steinbeck, tiểu thuyết hành trình và phê bình văn học hiện đại.

  3. Biên dịch viên và nhà xuất bản
    Giúp hiểu rõ đặc điểm nghệ thuật và nội dung tác phẩm để thực hiện bản dịch chính xác, hiệu quả, đồng thời phát triển các ấn phẩm liên quan.

  4. Nhà làm phim và chuyên gia điện ảnh
    Cung cấp cơ sở lý luận về cấu trúc kịch bản phim dựa trên tiểu thuyết, hỗ trợ trong việc chuyển thể và phân tích phim ảnh dựa trên tác phẩm văn học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tiểu thuyết hành trình là gì và tại sao Chùm nho phẫn nộ được xem là tiểu thuyết hành trình?
    Tiểu thuyết hành trình là tác phẩm kể về một chuyến đi có thời gian liên tục và không gian chuyển động giới hạn. Chùm nho phẫn nộ kể về hành trình di cư của gia đình Joad trên con đường 66 từ Oklahoma đến California, với các sự kiện và xung đột diễn ra liên tục, thể hiện rõ đặc trưng của thể loại này.

  2. Trữ tình ngoại đề trong tác phẩm có vai trò gì?
    Trữ tình ngoại đề là các chương ngoài cốt truyện chính, cung cấp thông tin bổ sung về xã hội, tự nhiên và các câu chuyện bên lề. Nó làm tăng chiều sâu nội dung, tạo nhịp điệu và giúp độc giả hiểu rõ bối cảnh lịch sử, xã hội thời kỳ Đại khủng hoảng.

  3. Các xung đột chính trong tiểu thuyết là gì?
    Ba xung đột lớn gồm: ông nội không chịu đi cùng gia đình, gia đình phải rời trại Weedpatch do không tìm được việc làm, và Tom Joad giết người phải bỏ trốn. Các xung đột này tạo bước ngoặt quan trọng, thúc đẩy diễn biến cốt truyện và làm nổi bật bi kịch con người.

  4. Không gian nghệ thuật trong tác phẩm được xây dựng như thế nào?
    Không gian gồm con đường 66 và không gian sinh hoạt. Con đường là biểu tượng cho hành trình di cư, với cảnh sắc thay đổi qua các bang. Không gian sinh hoạt phản ánh đời sống khó khăn, hy vọng và thất vọng của nhân vật, đặc biệt là California – miền đất hứa nhưng đầy thử thách.

  5. Luận văn có thể hỗ trợ gì cho việc giảng dạy văn học?
    Luận văn cung cấp mô hình phân tích kết cấu đa chiều, giúp giảng viên và sinh viên hiểu sâu sắc về tổ chức tác phẩm, từ đó nâng cao kỹ năng phân tích, phê bình và cảm thụ văn học Mỹ hiện đại.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ kết cấu tiểu thuyết hành trình là đặc điểm nghệ thuật chủ đạo trong Chùm nho phẫn nộ, với cốt truyện diễn ra liên tục trên con đường 66 dài khoảng 1800 dặm.
  • Không gian nghệ thuật đa dạng, gồm con đường và không gian sinh hoạt, phản ánh chân thực bối cảnh xã hội Mỹ thời kỳ Đại khủng hoảng.
  • Trữ tình ngoại đề chiếm 50% số chương, đóng vai trò quan trọng trong việc bổ sung thông tin và làm sâu sắc nội dung tác phẩm.
  • Hệ thống nhân vật đa chiều, mỗi người có mục đích riêng nhưng cùng chung hành trình, thể hiện bi kịch và tinh thần đấu tranh của người nông dân Mỹ.
  • Luận văn mở ra hướng nghiên cứu mới trong phê bình văn học Việt Nam, đồng thời đề xuất các giải pháp ứng dụng trong giảng dạy, dịch thuật và chuyển thể điện ảnh.

Next steps: Tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố trần thuật và phong cách ngôn ngữ trong tác phẩm, đồng thời mở rộng khảo sát các tác phẩm hành trình khác trong văn học Mỹ.

Call to action: Các nhà nghiên cứu, giảng viên và sinh viên được khuyến khích sử dụng luận văn này làm tài liệu tham khảo để phát triển các công trình nghiên cứu và giảng dạy về văn học Mỹ hiện đại.