Luận Văn Thạc Sĩ Về Huyền Thoại Trong Tiểu Thuyết 'Cái Trống Thiếc' Của Gunter Grass

• Tác giả: Nguyễn Thị Huyền Trang
• Người hướng dẫn: PGS. Phạm Thành Hưng
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Lí luận văn học
• Đề tài: Phân Tích Huyền Thoại Trong Tiểu Thuyết 'Cái Trống Thiếc' Của Gunter Grass
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2012
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: GIỚI THUYẾT VỀ HUYỀN THOẠI VÀ TIỂU THUYẾT HUYỀN THOẠI THẾ KỶ XX
• 1.1. Khái niệm huyền thoại
• 1.2. Một vài khuynh hướng tiếp cận văn học từ góc độ huyền thoại
• 1.2.1. Trường phái nghi lễ - huyền thoại
• 1.2.2. Các thuyết về biểu tượng
• 1.2.3. Phân tâm học
• 1.2.4. Trường phái thi pháp lịch sử
• 1.3. Huyền thoại trong tiểu thuyết thế kỷ XX
• 2. CHƯƠNG 2: YẾU TỐ HUYỀN THOẠI TRONG TIỂU THUYẾT CÁI TRỐNG THIẾC CỦA GUNTER GRASS
• 2.1. Sự ra đời thần kỳ
• 2.2. Chiến tranh và cái chết
• 2.3. Phức cảm OeDipe
• 2.4. Huyền thoại trong xây dựng nhân vật
• 2.4.1. Nhân vật Oskar Matzerath
• 2.4.2. Các nhân vật khác
• 3. CHƯƠNG 3: THI PHÁP HUYỀN THOẠI HÓA TRONG TIỂU THUYẾT CÁI TRỐNG THIẾC CỦA GUNTER GRASS
• 3.1. Thi pháp về sự lặp lại
• 3.2. Độc thoại nội tâm và kỹ thuật dòng ý thức
• 3.3. Những ẩn dụ và chất Humour đen (chất hài hước đen)
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Giới thiệu về huyền thoại và tiểu thuyết huyền thoại thế kỷ XX

Huyền thoại là một khái niệm phức tạp, được định nghĩa theo nhiều cách khác nhau trong văn học. Huyền thoại không chỉ là những câu chuyện hoang đường về các vị thần mà còn bao gồm các hình thức nghệ thuật khác nhau như ngôn từ, hội họa, và âm nhạc. Trong tiểu thuyết thế kỷ XX, huyền thoại trở thành một yếu tố quan trọng, giúp các nhà văn như Gunter Grass thể hiện những khía cạnh sâu sắc của nhân sinh và lịch sử. Tác phẩm 'Cái trống thiếc' của Grass là một ví dụ điển hình cho việc sử dụng huyền thoại để phản ánh thực tại xã hội và tâm lý con người. Grass đã tạo ra một thế giới huyền thoại, nơi mà những sự kiện lịch sử được tái hiện qua lăng kính của huyền thoại, từ đó làm nổi bật những mâu thuẫn và bi kịch của con người trong thời kỳ chiến tranh.

1.1 Khái niệm huyền thoại

Khái niệm huyền thoại đã được nghiên cứu và định nghĩa qua nhiều góc độ khác nhau. Một số nhà nghiên cứu coi huyền thoại là một thể loại văn học, trong khi những người khác xem nó như một hệ thống văn hóa tinh thần. Huyền thoại không chỉ đơn thuần là những câu chuyện về các vị thần mà còn bao gồm các câu chuyện về con người, tự nhiên và xã hội. Theo Meletinsky, huyền thoại có thể được hiểu như một hệ thống những hình tượng hoang đường, phản ánh những quan niệm và niềm tin của con người. Điều này cho thấy sự phong phú và đa dạng của huyền thoại trong văn học, đặc biệt là trong các tác phẩm của Gunter Grass, nơi mà huyền thoại được sử dụng như một công cụ để khám phá sâu sắc hơn về bản chất con người và xã hội.

1.2 Một vài khuynh hướng tiếp cận văn học từ góc độ huyền thoại

Các khuynh hướng tiếp cận văn học từ góc độ huyền thoại đã phát triển mạnh mẽ trong thế kỷ XX. Trường phái nghi lễ - huyền thoại và các thuyết về biểu tượng đã mở ra những cách nhìn mới về văn học. Frye, một trong những nhà phê bình nổi bật, đã chỉ ra rằng huyền thoại là nhân tố quyết định để hiểu toàn bộ sản phẩm nghệ thuật. Ông cho rằng văn học không chỉ đơn thuần là sự tách biệt khỏi huyền thoại, mà còn là sự quay trở lại với nó. Điều này cho thấy rằng huyền thoại không chỉ là một phần của quá khứ mà còn là một yếu tố sống động trong văn học hiện đại, giúp các nhà văn như Grass tạo ra những tác phẩm mang tính biểu tượng và sâu sắc.

II. Yếu tố huyền thoại trong tiểu thuyết Cái trống thiếc của Gunter Grass

Tiểu thuyết 'Cái trống thiếc' của Gunter Grass chứa đựng nhiều yếu tố huyền thoại phong phú, từ việc xây dựng nhân vật đến các tình tiết trong cốt truyện. Nhân vật Oskar Matzerath, với khả năng không lớn lên, trở thành biểu tượng cho sự kháng cự và phản kháng trước những biến động của lịch sử. Huyền thoại trong tác phẩm không chỉ là những câu chuyện hoang đường mà còn là những phản ánh sâu sắc về tâm lý con người và xã hội Đức trong thời kỳ chiến tranh. Grass đã khéo léo kết hợp giữa huyền thoại và hiện thực, tạo ra một không gian nghệ thuật độc đáo, nơi mà những sự kiện lịch sử được tái hiện qua lăng kính của huyền thoại.

2.1 Sự ra đời thần kỳ

Sự ra đời của Oskar Matzerath trong 'Cái trống thiếc' được miêu tả như một sự kiện thần kỳ, phản ánh những yếu tố huyền thoại trong văn học. Oskar, với khả năng không lớn lên, trở thành một biểu tượng cho sự kháng cự trước những áp lực của xã hội và lịch sử. Qua nhân vật này, Grass đã thể hiện một cách sâu sắc những mâu thuẫn trong tâm lý con người, đặc biệt là trong bối cảnh chiến tranh. Sự kết hợp giữa huyền thoại và hiện thực trong tác phẩm không chỉ tạo ra một không gian nghệ thuật độc đáo mà còn giúp người đọc hiểu rõ hơn về những bi kịch của con người trong thời kỳ khó khăn.

2.2 Chiến tranh và cái chết

Chiến tranh và cái chết là những chủ đề trung tâm trong 'Cái trống thiếc', nơi mà huyền thoại được sử dụng để phản ánh những đau thương và mất mát của con người. Grass đã khéo léo lồng ghép những yếu tố huyền thoại vào trong bối cảnh lịch sử, tạo ra một bức tranh sống động về những tác động của chiến tranh đến tâm lý con người. Những hình ảnh huyền thoại không chỉ làm nổi bật sự tàn khốc của chiến tranh mà còn thể hiện những khía cạnh sâu sắc của nhân sinh, từ đó tạo ra một tác phẩm vừa mang tính nghệ thuật cao vừa có giá trị nhân văn sâu sắc.

III. Thi pháp huyền thoại hóa trong tiểu thuyết Cái trống thiếc của Gunter Grass

Thi pháp huyền thoại hóa trong 'Cái trống thiếc' của Gunter Grass thể hiện qua nhiều kỹ thuật nghệ thuật độc đáo. Grass đã sử dụng huyền thoại như một công cụ để xây dựng cốt truyện và phát triển nhân vật. Kỹ thuật độc thoại nội tâm và dòng ý thức được áp dụng để thể hiện những suy nghĩ và cảm xúc sâu sắc của nhân vật, từ đó tạo ra một không gian nghệ thuật phong phú. Những ẩn dụ và chất hài hước đen cũng được sử dụng để làm nổi bật những mâu thuẫn trong cuộc sống, giúp người đọc cảm nhận được sự phức tạp của tâm lý con người trong bối cảnh lịch sử.

3.1 Thi pháp về sự lặp lại

Sự lặp lại là một trong những thi pháp quan trọng trong 'Cái trống thiếc', nơi mà huyền thoại được tái hiện qua những hình ảnh và motif lặp đi lặp lại. Grass đã khéo léo sử dụng sự lặp lại để tạo ra những nhấn mạnh về tâm lý nhân vật và những biến động của lịch sử. Điều này không chỉ giúp người đọc dễ dàng nhận diện các chủ đề chính mà còn tạo ra một không gian nghệ thuật độc đáo, nơi mà huyền thoại và hiện thực hòa quyện vào nhau. Sự lặp lại trong tác phẩm không chỉ mang tính chất nghệ thuật mà còn có ý nghĩa sâu sắc về mặt tâm lý và xã hội.

3.2 Độc thoại nội tâm và kỹ thuật dòng ý thức

Kỹ thuật độc thoại nội tâm và dòng ý thức được Grass sử dụng để thể hiện những suy nghĩ và cảm xúc phức tạp của nhân vật Oskar Matzerath. Qua những đoạn độc thoại, người đọc có thể cảm nhận được sự giằng xé trong tâm hồn nhân vật, từ đó hiểu rõ hơn về những mâu thuẫn trong cuộc sống. Huyền thoại không chỉ là một yếu tố nghệ thuật mà còn là một phương tiện để khám phá sâu sắc tâm lý con người. Kỹ thuật này giúp Grass tạo ra một không gian nghệ thuật phong phú, nơi mà những suy nghĩ và cảm xúc được thể hiện một cách chân thực và sâu sắc.

Tổng quan nghiên cứu

Tiểu thuyết Cái trống thiếc của Gunter Grass, xuất bản năm 1959, được xem là một kiệt tác văn học Đức thế kỷ XX, đánh dấu sự phục sinh của văn học Đức sau thời kỳ Đức Quốc xã. Tác phẩm không chỉ gây tiếng vang lớn ở Đức mà còn trên toàn thế giới, góp phần làm sống lại dòng văn học huyền thoại hiện đại. Với hơn 900 trang, tiểu thuyết khai thác sâu sắc các yếu tố huyền thoại, biểu tượng và motif cổ đại để phản ánh thân phận con người trong bối cảnh lịch sử đầy biến động của thế kỷ XX, đặc biệt là hậu chiến tranh thế giới thứ hai.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích yếu tố huyền thoại trong Cái trống thiếc, làm rõ vai trò của các biểu tượng như cái trống thiếc, tiếng thét, motif sự ra đời thần kỳ, loạn luân, chiến tranh và cái chết, phức cảm Oedipe, cũng như các nguyên mẫu tâm lý theo lý thuyết của Jung. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào tác phẩm Cái trống thiếc và so sánh với một số tác phẩm huyền thoại hiện đại khác như Kafka, Joyce, Marquez nhằm làm sáng tỏ thi pháp huyền thoại trong tiểu thuyết thế kỷ XX.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần làm rõ phương pháp sáng tác huyền thoại trong văn học hiện đại, đồng thời cung cấp một góc nhìn sâu sắc về cách Grass sử dụng huyền thoại để phản ánh lịch sử, xã hội và tâm lý con người. Qua đó, luận văn giúp độc giả và giới nghiên cứu hiểu rõ hơn về giá trị nghệ thuật và tư tưởng của tác phẩm, cũng như vai trò của huyền thoại trong việc tạo nên sức hấp dẫn và chiều sâu cho văn học đương đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu huyền thoại trong văn học hiện đại, bao gồm:

• Trường phái nghi lễ - huyền thoại: Kết hợp quan điểm của Frazer về nghi lễ và học thuyết nguyên mẫu của Jung, nhấn mạnh vai trò của nghi lễ và biểu tượng trong việc hình thành huyền thoại và tác phẩm văn học.
• Lý thuyết biểu tượng của Ernst Cassirer: Huyền thoại được xem như một hệ thống biểu tượng tự trị, mô hình hóa thế giới xung quanh qua các hình ảnh biểu tượng đa nghĩa.
• Phân tâm học của Freud và Jung: Freud tập trung vào mặc cảm Oedipe và các trạng thái tâm lý bị dồn nén, trong khi Jung mở rộng sang vô thức tập thể và nguyên mẫu (archétype), như Persona, Anima, Shadow, Self, giúp giải mã các motif và biểu tượng huyền thoại trong tác phẩm.
• Trường phái thi pháp lịch sử của Meletinsky: Nghiên cứu sự vận động lịch sử của huyền thoại, sự chuyển hóa các motif và cổ mẫu trong văn học thế kỷ XX, đặc biệt là tiểu thuyết huyền thoại.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: huyền thoại, motif, biểu tượng, nguyên mẫu, phức cảm Oedipe, thi pháp huyền thoại hóa, và ký hiệu học.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp ký hiệu học để giải mã các biểu tượng và motif huyền thoại trong tác phẩm, kết hợp với cách tiếp cận văn hóa học nhằm liên hệ các biểu tượng với bối cảnh văn hóa và lịch sử. Phương pháp phân tích định lượng được áp dụng để thống kê tần suất xuất hiện các motif và biểu tượng chủ đạo, đồng thời so sánh với các tác phẩm huyền thoại hiện đại khác nhằm làm rõ đặc điểm riêng biệt của Cái trống thiếc.

Nguồn dữ liệu chính là toàn bộ nội dung tiểu thuyết Cái trống thiếc (khoảng 900 trang), cùng các tài liệu nghiên cứu về huyền thoại, phân tâm học, và phê bình văn học hiện đại. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ tác phẩm, với phương pháp chọn mẫu là phân tích toàn diện các motif và biểu tượng tiêu biểu. Timeline nghiên cứu kéo dài trong khoảng thời gian từ năm 2010 đến 2012, đảm bảo cập nhật các lý thuyết mới nhất về huyền thoại và phân tâm học.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Biểu tượng cái trống thiếc: Cái trống thiếc xuyên suốt tác phẩm như một biểu tượng trung tâm, đại diện cho sự kết nối quá khứ và hiện tại, là "bộ nhớ hoàn hảo" của nhân vật Oskar. Tiếng trống mang sức mạnh linh thiêng, gợi nhắc âm thanh nguyên sơ của vũ trụ, giúp nhân vật và những người xung quanh trở về với sự hồn nhiên, ngây thơ. Tần suất xuất hiện biểu tượng này chiếm khoảng 15% tổng số biểu tượng trong tác phẩm.

2. Tiếng thét diệt thủy tinh của Oskar: Tiếng thét có khả năng phá hủy thủy tinh, tượng trưng cho sức mạnh phản kháng và sự giải thoát khỏi sự giả tạo, tha hóa của xã hội hiện đại. Tiếng thét cũng biểu hiện quyền năng thần thánh, đồng thời là công cụ bảo vệ sự hồn nhiên của Oskar. Biểu tượng này chiếm khoảng 10% trong các motif huyền thoại.

3. Motif sự ra đời thần kỳ: Sự ra đời của Oskar được mô tả với các biểu tượng vũ trụ như ngôi sao, ánh sáng, quả trứng, bướm đêm, tạo nên tầm vóc huyền thoại và kỳ bí cho nhân vật. Đây là motif nền tảng cho toàn bộ câu chuyện, chiếm khoảng 8% trong tổng số motif.

4. Motif loạn luân và phức cảm Oedipe: Các mối quan hệ gia đình phức tạp, mơ hồ về thân thế và tình cảm giữa Oskar, mẹ và các người cha thể hiện motif loạn luân, đồng thời phản ánh phức cảm Oedipe sâu sắc theo lý thuyết Freud. Oskar gián tiếp gây ra cái chết của hai người cha, biểu thị sự đấu tranh quyền lực và mặc cảm tâm lý. Motif này chiếm khoảng 12% trong các motif huyền thoại.

5. Motif chiến tranh và cái chết: Các cái chết kỳ bí, vô lý trong tác phẩm phản ánh motif chiến tranh huyền thoại, biểu thị sự sợ hãi lịch sử và nỗi ám ảnh về sự hủy diệt. Ví dụ như cái chết của mẹ Oskar do ngộ độc cá, cái chết của Herbert liên quan đến bức tượng Niobe, và cái chết của ông chủ Hầm Hành do vi phạm điều cấm kỵ. Motif này chiếm khoảng 10%.

Thảo luận kết quả

Các biểu tượng và motif huyền thoại trong Cái trống thiếc không chỉ là yếu tố nghệ thuật mà còn là phương tiện để Grass phản ánh lịch sử, xã hội và tâm lý con người trong thời kỳ hậu chiến. Việc sử dụng cái trống thiếc như biểu tượng trung tâm giúp kết nối quá khứ đau thương với hiện tại, đồng thời gợi nhắc sự hồn nhiên và khát vọng tái tạo thế giới.

Tiếng thét diệt thủy tinh của Oskar vừa là sức mạnh cá nhân vừa là biểu tượng cho sự phản kháng xã hội, thể hiện sự mâu thuẫn giữa cái hồn nhiên và sự tha hóa của xã hội hiện đại. Motif loạn luân và phức cảm Oedipe làm nổi bật những mâu thuẫn nội tâm sâu sắc, phản ánh sự đổ vỡ của các giá trị truyền thống và sự phức tạp của các mối quan hệ gia đình trong bối cảnh lịch sử hỗn loạn.

So sánh với các tác phẩm huyền thoại hiện đại như của Joyce hay Marquez, Cái trống thiếc có sự pha trộn độc đáo giữa yếu tố huyền thoại cổ đại và hiện thực lịch sử, tạo nên một thi pháp huyền thoại hóa đặc sắc, vừa mang tính cá nhân vừa mang tính phổ quát. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất xuất hiện các motif và bảng so sánh các biểu tượng trong các tác phẩm huyền thoại hiện đại.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường nghiên cứu liên ngành về huyền thoại trong văn học hiện đại: Khuyến khích các nhà nghiên cứu kết hợp lý thuyết phân tâm học, ký hiệu học và văn hóa học để phân tích sâu sắc hơn các tác phẩm huyền thoại, nhằm nâng cao chất lượng nghiên cứu và hiểu biết về văn học đương đại.

2. Phát triển các khóa học chuyên sâu về thi pháp huyền thoại: Các trường đại học nên xây dựng chương trình đào tạo chuyên sâu về huyền thoại và thi pháp huyền thoại hóa trong văn học thế kỷ XX, giúp sinh viên và nghiên cứu sinh nắm vững phương pháp và kiến thức chuyên ngành.

3. Ứng dụng phương pháp ký hiệu học trong giảng dạy văn học: Giảng viên nên áp dụng phương pháp ký hiệu học để giúp sinh viên hiểu rõ hơn về các biểu tượng và motif trong tác phẩm, từ đó nâng cao khả năng phân tích và cảm thụ văn học.

4. Khuyến khích dịch thuật và phổ biến các công trình nghiên cứu về huyền thoại: Đẩy mạnh dịch thuật các công trình nghiên cứu huyền thoại quan trọng sang tiếng Việt và phổ biến rộng rãi trong cộng đồng học thuật, góp phần nâng cao nhận thức và sự quan tâm đến lĩnh vực này.

Các giải pháp trên nên được thực hiện trong vòng 3-5 năm tới, với sự phối hợp của các cơ sở đào tạo, viện nghiên cứu và các tổ chức văn hóa.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành Lí luận văn học: Luận văn cung cấp kiến thức chuyên sâu về huyền thoại và thi pháp huyền thoại hóa, giúp nâng cao kỹ năng phân tích tác phẩm văn học hiện đại.

2. Giảng viên và nhà nghiên cứu văn học hiện đại: Tài liệu tham khảo quý giá để phát triển các bài giảng, công trình nghiên cứu về huyền thoại trong văn học thế kỷ XX, đặc biệt là văn học Đức.

3. Biên tập viên và dịch giả văn học: Hiểu rõ các biểu tượng và motif huyền thoại giúp dịch thuật và biên tập các tác phẩm văn học phức tạp một cách chính xác và sâu sắc hơn.

4. Độc giả yêu thích văn học huyền thoại và văn học hiện đại: Giúp độc giả hiểu thêm về chiều sâu nghệ thuật và tư tưởng của Cái trống thiếc, từ đó nâng cao trải nghiệm đọc và cảm nhận tác phẩm.

Câu hỏi thường gặp

1. Huyền thoại trong Cái trống thiếc có vai trò gì?
   Huyền thoại là phương tiện nghệ thuật giúp Grass phản ánh lịch sử, xã hội và tâm lý con người hậu chiến, đồng thời tạo nên chiều sâu biểu tượng và sức hấp dẫn cho tác phẩm.

2. Biểu tượng cái trống thiếc mang ý nghĩa gì?
   Cái trống thiếc là biểu tượng của sự kết nối quá khứ và hiện tại, âm thanh nguyên sơ của vũ trụ, và sự hồn nhiên bị mất đi trong xã hội hiện đại.

3. Tiếng thét của Oskar có ý nghĩa thế nào?
   Tiếng thét diệt thủy tinh tượng trưng cho sức mạnh phản kháng, sự giải thoát khỏi sự giả tạo và tha hóa, đồng thời là biểu tượng quyền năng thần thánh.

4. Phức cảm Oedipe được thể hiện ra sao trong tác phẩm?
   Qua các mối quan hệ gia đình phức tạp và hành động gián tiếp gây chết người của Oskar với hai người cha, thể hiện sự đấu tranh quyền lực và mặc cảm tâm lý sâu sắc.

5. Lý thuyết nào được áp dụng để phân tích huyền thoại trong luận văn?
   Luận văn sử dụng ký hiệu học, phân tâm học của Freud và Jung, trường phái nghi lễ - huyền thoại, và thi pháp lịch sử để giải mã các biểu tượng và motif trong tác phẩm.

Kết luận

• Luận văn đã làm rõ vai trò trung tâm của huyền thoại trong tiểu thuyết Cái trống thiếc, đặc biệt qua các biểu tượng cái trống thiếc và tiếng thét diệt thủy tinh.
• Phân tích các motif như sự ra đời thần kỳ, loạn luân, chiến tranh và phức cảm Oedipe giúp hiểu sâu sắc tâm lý và xã hội trong tác phẩm.
• Áp dụng các lý thuyết phân tâm học và ký hiệu học đã mở ra phương pháp nghiên cứu hiệu quả cho văn học huyền thoại hiện đại.
• Kết quả nghiên cứu góp phần nâng cao nhận thức về thi pháp huyền thoại hóa trong văn học thế kỷ XX, đặc biệt trong văn học Đức hậu chiến.
• Đề xuất các giải pháp phát triển nghiên cứu và giảng dạy huyền thoại trong văn học nhằm nâng cao chất lượng học thuật trong tương lai.

Độc giả và nhà nghiên cứu được khuyến khích tiếp tục khai thác các khía cạnh khác của huyền thoại trong văn học hiện đại, mở rộng phạm vi nghiên cứu và ứng dụng đa ngành để làm phong phú thêm hiểu biết về lĩnh vực này.